Экономика

Акыркы айларда АКШ президенти Жорж Буштун эл арасындагы популярдуулугу төмөндөп кеткенин жана экономика анын талылуу жери экенин соңку сурамжылоо көрсөттү.
“Вашингтон Пост” гезити өткөн жумада жарыялаган иликтөөгө караганда, сурамжыланган адамдардын 45%ы Буштун экономикалык саясатын колдоп, 51%ы колдогон эмес.
Буштун 11-сентябрдагы теракттардан кийинки чечкиндүү аракеттери эл ичинде кеңири колдоого алынып, анын буга чейинки социалдык рейтинги өтө бийик эле.

Вашингтондогу бейөкмөттүк Cato изилдөө борборунун вице-президенти Девид Бозе Буштун администарциясынын бийликти жоготуу мүмкүнчүлүктөрүн мындайча мүнөздөйт:

- Эгер экономика алсыз бойдон калса, ошондой эле биз Ооганстанда жана Иракта сазга батып, америкалык жоокерлер ал жактарда олуттуу жоготууга учурашса, же дагы бир чоң террордук чабуул болсо, анда, менин оюмча, президент Буштун мамлекет башында калуусу өтө кыйындайт.

Бозенин пикирине караганда, Буштун Ооганстандагы жана Ирактагы саясаты ийгиликтүү болгон кезде да, шайлоочулар экономикадагы жагдайга канааттанбаса, анын экинчи мөөнөткө президент болуп шайланышы кыйындайт.

1940-жылдары Британиянын ал кездеги премьер-министри экинчи дүйнөлүк согуш тушундагы ишмердүүлүгө карабастан, согуштан кийин кайра шайланбай калган.

Жорж Буштун атасы улуу Жорж Буш ирактык аскерлерди Кувейттен кууп чыгууда эл аралык чоң ийгиликке жетишсе да, ал учурдагы Ак үйдүн экономикалык саясатына ичи толбогон америкалыктар аны экинчи мөөнөткө президент кылып шайлабай койгон.

Девид Бозенин айтымында, президенттик же премьер-министрлик кызмат кимдир бирөөнүн мурда жасаган иши үчүн сыйлык болбош керек:

- Шайлоочулар келечегин ойлошот... Келерки төрт жылда президенттикти же премьер-министриликти ким жакшы аткара турганы эске алынышы шарт жана ал сөзсүз эле экинчи дүйнөлүк согушта, же Перс булуңундагы согушта жеңип чыккан адам болбош керек.

Кенже Жорж Буш башынан эле салыктарды 10 жылдын ичинде 1,7 триллион долларга кыскартуу программасына көп маани берүүдө. Анын кеңешчилеринин мерчеми боюнча, салыктан үнөмдөлгөн акча керектөөнүн өсүшүнө, демек өндүрүштү инвестициялоого өбөлгө түзүп, экономикалык өсүшкө түрткү болмок.

Бирок, салыктардын кыскартылышы экономикалык өсүшкө жана жумуш орундарынын көбөйүүсүнө азырынча көп таасир этпеди. Тескерисинче, Буш Ак үйдүн төрүн ээлегенден бери 2 миллиондой адам жумушун жоготту. Азыр калктын эмгекке жарамдуу бөлүгүнүн 6%ынан көбү жумушсуз.

Президент Буш экономика ал бийликке келгенге чейин эле “аксап калганын” айтып, жоопкерчиликти өзүнө албай койсо болот. Бирок ал Вашингтондогу Америка университетинин профессору Аллан Лихтман айткандай, салыкты кыскартуу экономиканы өргө тартып кетет деп убада кылбаш керек эле.

- Абдан туура: экономика Буш бийликке келгенге чейин эле жардан ылдый кулай баштаган. Бир жагынан, ал салык кыскартылса, экономика оңолот деп америкалыктарга сөз берген. Эгер шайлоого бир нече ай калганда экономика өйдөлөй баштаса, Жорж Буш жоопкерчиликти өзүнө алат.

Акыркы айларда АКШнын экономикалык өсүү темпи ылдамдаганы байкалат. Азыр экономикалык абал 2001-жылы Буш президент болуп шайланган кездегиден жакшы. Анткен менен профессор Лихтман айткандай, катардагы эл экономикадагы өсүштү тез эле байкай койбойт.

Этил кошкон бензиндин составында өтө уулуу зат деп эсептелген коргошун бар. Өнүккөн өлкөлөрдүн көпчүлүгүндө аны өндүрүүгө жана сатууга эчак эле тыюу салынган. Бирок мурдагы Советтер Союзу аны кадимкидей эле пайдаланып келген. Анын ордунда пайда болгон көз карандысыз өлкөлөр да этилдешкен бензиндин стандартын ушу убакка чейин жоюша элек. Орусиянын айрым ири шаарларларында ага тыюу бар экени айтылып жүрөт. Бирок Орусия аны өндүрүштөн алып салуу жөнүндө жалпы чечим кабыл ала элек.

Кыргызстанда маселе бир жылдан бери көтөрүлүп келет. Ал бейшемби күнү болуп өткөн Экономикалык саясат боюнча кеңештин күн тартибине да коюлду.
Этилдешкен бензинге тыюу салуу маселеси Жалалабаддагы «Кыргыз петролеум компани» Кыргыз-Канада биргелешкен ишканасынын кызыкчылыгына каршы маселе. Эмне дегенде, өлкөдө аны жападан-жалгыз ошол ишкана чыгарып сатат. Ал Кыргызстандын экономикасына 29 млн. доллар инвестиция салган ири инвесторлордун бири. Анын үстүнө инвестициялык келишимде кыргыз тарап «компаниянын ишин оордото турган чечим кабыл алынбайт» деп убада берип койгон. Ошондуктан тышкы соода жана өнөр жай министрлиги жана мамлекеттик стандарт жана метрология боюнча агенттик тыюу салуу тууралуу норма жакын арада киргизилсе да, бул ишканага өз өндүрүш жабдыктарын этилдешпеген бензин өндүрүүгө ылайыктап чыгыш үчүн 2006-жылга чейин мөөнөт бериш керек деп эсептешет. Ал эми юстиция жана финансы министрликтери, ишкерлик боюнча мамлекеттик комиссия анын эч кандай шартсыз эле бардыгына бирдей киргизилишин жакташат. Финансы министрлиги норманын тезинен киргизилишин колдойт.

- Инвестициялык келишимдин 9.16-беренесине ылайык «Кыргыз петролеум компани» мунай жана газ өнөр жайындагы дүйнөлүк практикага жараша экологиялык жактан натыйжалуу методдорду колдонуу жана өзүнүн ишинде Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган айлана-чөйрөнү коргоо боюнча бардык талаптарды сактоо тууралуу милдеттенме алган. Бул келишим 1995-жылы ишке кирген. Азыр ага 8 жыл болду. Биз Кыргыз Республикасынын мыйзамы Кыргызстандын территориясында иштеген субъектилердин бардыгына бирдей болуш керек деп эсептейбиз, - деди финансы министринин орунбасары Эмирлан Төрөмырзаев. Ал «Кыргыз петролеум компаниге» жаңы продукция чыгарууга өтүү үчүн жарым жыл мөөнөт берилип, тыюу салуу эмдиги жылдын 1-январынан баштап киргизилишин жактайт. Экономикалык саясат боюнча кеңешке ишкананын өкүлдөрү чакырылбаптыр. Биз алар менен байланышып, пикирин сурасак, алар жарым жыл ичинде өндүрүштү кайра куруп чыгуу мүмкүн эместигин айтышты.

- Керектүү нерселерди алып келүү үчүн эле жарым жыл кетет. Жаңы жабдыктыктарды орнотуп, ишке киргизиш керек. Ошондуктан финансы министринин өкүлү айткан жарым жыл реалдуу эмес, - деди «Кыргыз петролиум компанинин» өндүрүш боюнча менеджери Айбек Ураимов. Анын айтымында, бул үчүн 12 млн. доллар акча талап кылынат. Канадалык компания 7 жыл ичинде буга чейин салган 29 млн. доллар ивестициянын араң эле 2 млн долларын гана кайрып алды. Айбек Ураимов бензинге акциздик салыкты азайтуу тууралуу өкмөттүн чечими да ишкана үчүн кыйынчылыкка турганын айтат. Завод азыр 20% кубаттуулугу менен гана иштеп жатат. Ишкананын оор абалын эске алып, өкмөт башчы Н.Танаев мындай деген:

- «Кыргыз петролеум компани» башка бензин өндүрүүгө тез өтө албайт. Ал жабылып, сатылып кетиши мүмкүн. Бизге алардын үлүшүн сатып алууга туура келет. 2005-жылдын 1-июлуна чейин 2 жыл калды. 2 жыл ичинде биз өлүп деле калбайбыз.
Ошентип бул маселе боюнча Экономикалык саясат боюнча кеңеш эч кандай чечим кабыл алган жок. Өкмөт башчы жаңы нормага өтүүнүн реалдуу мөөнөтүн аныкташ үчүн стандарт жана метрология боюнча агенттикке компаниянын өкүлдөрү менен сүйлөшүп көрүүнү тапшырды.