Экономика

Дары-дармектерге кошумча нарк салыгы алынып салыганына 4 айдын жүзү болду. 19-майда вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаев чет мамлекеттерден дары-дармек ташыган ишкерлер менен жолугуп, салык азайгандан кийин эми көмүскө экономиканын көшөгөсүнө жашынбай ачык-айкын иштөөнү өтүндү. Фармацевттер ассоциациясынын жетекчиси Космосбек Чолпонбаевдин айтымында, бул кадам дары-дармектердин баасын төмөндөттү.

- Кыргызстанда дарылардын 2 миңден ашык түрү бар, - дейт ал. - Баары ордуна келиши үчүн убакыт керек. Бирок, баалар салыштырмалуу кыйла төмөндөп калды. Мурда сатылып алынган корлордогу дарылар түгөнгөндөн кийин гана баалар бир кылка төмөндөйт.

Дарыканаларда азыр баалар өйдө-төмөн болуп аткан кез. Айрым ишканалар мыйзам гезитке жарыяланары менен дароо дарыларды 20% арзандатса, кай бир фирмалар мурдараак алынып, складда үйүлүп жаткан дарылары түгөнмөйүн баа мурдагы калыбында сакталаарын билдиришүүдө. «Неман-Фарм» жоопкерчилиги чектелген коомунун директорунун орун басары Күннур Алиеванын айтымында, чет өлкөлүк фармацевттик ишканалар менен ортомчуларсыз байланышып түз алып келгендер дароо бааны түшүрүшү керек. Анткени, мындан 3 жыл мурда эле чыккан өкмөттүн № 135-токтомуна ылайык ага тиркелген тизмедеги дарыларга кошумча нарк салыгы керектөөчүлөргө сатылгандан кийин гана төлөнөт. Ал тизмеде турмушта калк көп пайдаланган дарылар камтылгандан кийин, көпчүлүк дары-дармектердин баасы эчак эле төмөндөшү керек болчу деп айтууга негиз бар.

Дүйнөлүк Банктын Борбордук Азия боюнча директору Денис де Трей өз докладында Борбордук Азиядагы беш мамлекеттин ичинен Кыргызстан экономикалык жактан эң артта калганын айтты. Мамказынага салык төлөбөй жашынып жүргөн ишканалар жана бизнесмендер кыргыз экономикасынын убалына калып атканын Жоомарт Оторбаев да белгиледи.

- Кошумча нарк салыгынын дары-дармектерден алынып салынышы дал ошол көмүскө экономиканын тамырын кыркууну көздөйт, - дейт вице- премьер-министр. - Биз көмүскө экономиканы азайтып, ишканаларды ачык иштетүүгө далалат кылуудабыз. Дары-дармектерден кошумча нарк салыгын ошон себептүү алып таштадык. Мурда дал ушул салыктан качып дарыларды жашырып ташышчу. Эми ортомчуларсыз түз алып келе башташат. Ошондо дары-дармектин сапаты да мыкты болот. Бара-бара импортерлор өз өкүлчүлүктөрүн азайтат. Кийин завод курушу ыктымал. Ошондуктан биз чет элдик өнөр жайына каалгабызды ачышыбыз керек.

Кошумча нарк салыгы жоюлгандан бери мамлекеттик казына уттурууда. Мисалы, дары-дармектерден ушул 4 ай ичинде бюджетке 2,5-3 миллион сом түшкөн жок. Финансы министринин орун басары Мурат Исмаилов «казынага түшпөй калган каражаттын орду толукталат» деп ишендирди. Анын айтымында, кошумча нарк салыгынан дары-дармектер аркылуу жылыга 60-70 миллион сом каражат киреше түшчү. Эми бул каражаттын ордун чекене соодага, жолго жана чукул кырдаалдарга төлөнчү салыктардын жардамы менен толуктоого аракет көрүлүүдө.

Буга чейин кыргыз өкмөтү моюнга алгандай, дары-дармектердин 90% чет мамлекеттерден аткезчилик жол менен алынып келинчү. Бажы инспекциясынын башчысынын орун басары Айдаркул Дүйшөбаев кошумча нарк салыгы жоюлаары менен жашырылбай мыйзамдуу түрдө алынып келинген дарылардын саны өскөнүн ырастады.

- Кошумча нарктын жоюлушу дары-дармектердин аткезчилигин бир кыйла азайтты. Мисалы, ушул 4 айдын ичинде мыйзамдуу жол менен келген дарылардын өлчөмү 30% көбөйдү, - дейт Айдаркул Дүйшөбаев.

Кыргыз өкмөтү фармацевттер менен бирдикте бул тармакка патент киргизүү жагын караштырып жаткан. Өлкөдө 1700 дарыкана болсо, патент алыш үчүн мамказынага ар бири айына 5 миң сомдон төлөй баштамак. Финансы министрлигинин эсеби боюнча, патенттен мамказынага жылыга 40-50 миллион сом киреше түшмөк. Бирок, вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин билдиргенине караганда, Эл аралык Валюта Фонду дары саткандарга патент карматууга каршы болду. Учурда дары-дармек ташып, сатып күн көргөн ишканалар мамлекеттик казынага чекене соода салыгын төлөп жатышат.

Жоомарт Оторбаевдин айтымында, өкмөт акциз салыгын 2 эсе азайтып тобокелге барган. Анткени күйүүчү майдын көбү Кыргызстанга аткезчилик аркылуу ташылып келип жатканы белгилүү болгону менен, анын мынчалык экенине ал кезде өкмөттүн көзү жеткен эмес. Азыр эксперимент өзүн актады десе болот. Кирешелер комитетинин маалыматына караганда, акциз салыгы азайтылгандан кийинки бир ай ичинде мыйзамдуу түрдө ташылып келип сатылган бензиндин жана дизель майынын көлөмү 2 эсе өстү. Финансы министрлиги Нефтетрейдерлер ассоциациясы менен келишим түзгөндө, нефтрейдерлер аны «апрель айында 11 миң тоннага чыгарабыз» деп милдеттенме алышкан экен. Иш жүзүндө мыйзамдуу түрдө салык төлөп сатылган күйүүчү майдын көлөмү 22 миң тоннага жетти. Бул казынага түшчү салыкты да 2 эсе көбөйтүүгө мүмкүнчүлүк берди. Акциз салыгы азайтылганга чейин, март айында, андан бюджетке 20 млн. сом түшкөн болчу. Аны нефтетрейдерлер апрель айында «34 млн. сомго жеткиребиз» деп убада кылышкан. Иш жүзүндө ал 69 млн. сомду түздү.

- Бул эксперимент бизде аткезчилик бар экенин, анын көлөмү мыйзамдуу жол менен ташылып келип сатылган күйүүчү майдын көлөмү менен бирдей экенин көрсөттү. Бул пилоттук долбоор болчу. Эгерде баары жакшы болуп, аткезчиликти чындап эле экономикалык чаралар менен токтото алсак, ошол механизмди биз башка чөйрөлөргө да киргизебиз, - дейт Жоомарт Оторбаев.

Жоомарт Оторбаев айткандай, эксперимент азыр акырына чыга элек. Анткени салык төлөбөй сатылган бензин жана дизель майы азыр да бар. Нефтетрейдерлер ассоциациясынын президенти Олег Забара арзан баа коюп коюп, 10 литрдин ордуна 7-8 литр куюп же бензинге башка нерселерди кошуп сатышкандар дагы эле бар экенин айтат.

- Биз кечээ 33 жерге барып келдик. Бардык жерде 2-2,5 литр жетпейт. Эми сатып отургандарды да күнөөлөгөнгө болбойт. Алардын ачууланганын айтып берүүгө мүмкүн эмес. «Бизди баары кыйнап бүтүштү» дешет. «Санэпидстанциясы келсе да, жаратылышты коргоо органдары келсе да, МАИ да, участкалык милиционер да, салыкчылар да - баары бекер куюп алышат» деп ыйлап жатышат. Алар канча бекер алышса, элге ошончо аз куюлат, - дейт Олег Забара.

Соодасы жакшы жүрө баштагандыктан, өкмөттүн бул чечимине нефтетрейдерлер ыраазы экени айтпаса да түшүнүктүү. Күйүүчү май мурдагыдан 1-2 сом арзан болгону үчүн ага эл да ыраазы. Салык мурдагыдан көп түшүп жаткандыктан, өкмөт да өз чечимин туура болду деп эсептейт. Жоомарт Оторбаев мунай заттарынын арзан болушу өнөр жайына жана айыл чарбасына да оң таасир берээрин, инфляциянын да азайышына салым кошоорун белгиледи. Бирок бул чечимге нааразы болгон бирөө бар экендигин айтпай кетүүгө болбойт. Ал – мунай заттарын ташып келип саткан эмес, ушу жерде өндүргөн «Кыргыз петролиум компани». Ал «атамекендик товар өндүрүүчүлөрдү колдоонун ордуна импортко артыкчылык бересиңер» деп өкмөттү күнөөлөп жатат. Бирок өкмөт буга макул эмес.

- Биз «Кыргыз петролиум компанинин» позициясын билебиз. «Биз чыгаша болобуз» дегенинен алар чыгарган продукциянын өздүк наркына эсеп жүргүзүп көрдүк. Биздин эсеп ал киреше менен иштээрин көрсөттү. Анын кирешеси 2 эсе азаят экен. Ошондуктан ал каршы болуп жатат. Алардын өндүргөн продукциясынын көлөмү биз үчүн чечүүчү мааниге ээ эмес. Анын үстүндө ал бардык салыктардан бошотулган, - дейт Жоомарт Оторбаев.