Экономика

Кошмо Штаттарынын борбордук банкынын (англисче кыскача аталышы FED) төрагасы Алан Гринспен шаршемби, 21-май күнү Сенат менен Өкүлдөр палатасынын Биргелешкен экономикалык комитетинде өткөн угууда бир нече айдын ичинде инфляциянын өсүшүнө караганда, аз да болсо дефляция болушу мүмкүн экенин этият туйдурду.

- Келерки кварталдарда инфляциянын биз каалабаган деңгээлге кескин төмөндөп кетүү мүмкүндүгү анын жогорулоо мүмкүндүгүнө караганда аз.

Бирок, Гринспен финансистерде дефляцияны болтурбоого жетерлик механизмдери бар деп жубатты парламентарийлердин көңүлүн. Гринспендин бул айтканына караганда, ФЕД келерки айларда инфляция азыркы 1 проценттен 1,5 процентке чейин жогорулашы мүмкүн деп боолгошот айрым эксперттер.

Дефляция учурунда керектөөчүлөрдүн товар сатып алуусу солгундайт да, анын кесепетинен товарлар өтпөй, баа төмөндөй баштайт. Ошол эле мезгилде кардарлар банк жана соода мекемелери алдындагы борчун төлөөгө шашпайт.
Дефляция 1999-жылдан бери Японияны муунтууда. 1930-жылдары Кошмо Штаттарын далыга жыккан экономикалык апааттын бир себепчиси да дефляция болгон.

Гринспендин айтымында, дефляцияны болтурбоо үчүн ФЕД банктан алынган карыздар үчүн төлөнчү кайтарым пулдун төлөмүн дагы кыскарта алат. Бул товар керектөөнүн, баалуу кагаздарды сатып алуунун жана капиталды өндүрүшкө салуунун өсүшүнө өбөлгө түзөт.
ФЕД ошондой эле экономикалык активдүүлүктү жандандыруу үчүн АКШнын финансы министрлиги чыгарган баалуу кагаздарды сатууп алууга даяр деп билдирди Гринспен Конгресстеги угууда.

- Борбордук банк дефляция болушу мүмкүн деп санайт. Биз азыр биздин баарыбыз үчүн табышмактуу бул капылетти үйрөнүп билүү жана анын алдын алып болтурбоо үчүн өтө чоң каражат бөлгөнбүз.

Тогуз жыл бою ырааттуу өсүп жаткан АКШнын экономикасы 2000-жылдын баш ченинде жогорку технологиялык фирмалардын акциялары кескин арзандагап кеткенден кийин таскагын жоготуп “аксап калды”.
Ошондон бери ФЕД инфляцияны мерчемделген чекте кармоо үчүн бир күндүк кредиттин баасын жогорулатып, 2001-жылдын башына 6,5 процентке чейин жеткирген да, андан соң акырындап ылдыйлата баштаган.

Кайтарымдын көлөмү ар жарым жылда бир ирет ФЕДдин атайын комитети тарабынын бекитилет. Азыр бир күндүк ссуданын баасы жана федералдык баалуу кагаздар үчүн төлөнчү кирешенин нормасы 1,25 процент. Бул акыркы 41 жылдагы эң төмөнкү көрсөткүч.

АКШнын борбордук банкынын атайын комитети кайтарымдын кызыктыруучу жаңы курсун 24-25-июнда болчу жыйынында тактайт.
Комитет проценттик ставканы демейдегидей төрттөн бирге же 0,25 процентке кыскартса, ссудага төлөнчү кайтарым 1 процент болуп калат.
Бирок, көпчүлүк экономисттер Американын экономикасынынын азыркы жагдайына карай борбордук банк проценттик ставканы жарым процентке төмөндөтөт деген ишенимде.

Гринспен парламенттик комитетте болгон угууда Ирак согушу бүткөнү менен АКШ менен дүйнөлүк экономиканын абалы кандай болорун айтуу татаал экенин мойнуна алды. Себеби, буш жума илгери согуш токтогондон кийин, кара майдын баасы бир кыйла арзандаган болчу. Бирок, Ирактын мунай ишканаларын калыбына келтирүү кечеңдеп жаткандыктан мунайдын, ошондой эле газдын баасы акырындап кымбаттоодо, деп түшүндүрдү АКШнын башкы банкынын төрагасы Алан Гринспен.

Жалпы европалык акча – евро АКШнын дүйнөдөгү кубатынын символу эсептелген доллар менен теңме тең таймашуучу валютага айланды.
Евро 1999-жылдын январь айында адеп колдонууга киргизилгенден кийин жоготкон кубатын кайра калыбына келтирди. Азыр 1 евронун куну орточо алганда 1 доллар 15 центке барабар. Бул евро алгач соодага чыккандан 3 центке арзан.
Натыйжада, “The New York Times” гезити жазгандай, евро инвесторлор менен өкмөттөр үчүн ишенимдүү акчага айланып, Азиянын кээ бир өлкөлөрү мамлекеттик баалуу кагаздардын наркын евро менен баалап чыгара баштады.

Эксперттердин айтымында, Кошмо Штаттарынын бюджетинде тартыштык өсүп жаткан шартта, евродо 4 жылдан ашык убакыттан кийин жеткен ордун долларга бербей сактап калуу мүмкүндүгү бар.
Бирок, дүйнөнүн экономикасы өнүккөн өлкөлөрүнүн 2003-жылдын 1-чи кварталдагы өсүшү жөнүндөгү маалымат Европа монетардык союзуна мүчө 12 өлкөдө, анын ичинде Европанын локомотиви саналган Германия менен Францияда, ошондой эле Японияда өндүрүш өспөй кыскара баштаганын же рецессиялык абалга түшкөнүн тастыктайт.
Алсак, Германияда соңку үч айда ички дүң продукция 0,2 процентке, Францияда 0,3 процентке араң өскөн же өтө кооптуу саналган “кызыл тилкеге” кирген.
Ушундан улам Германия үстүбүздөгү жылда Евросоюз талап кылган экономикалык критерийлерди аткара албасын өлкөнүн финансы министри Айхель азыртан эскертти.
Германияга шериктештиктин ички дүң продукциясынын үчтөн бири туура келгенин айтсак, Евросоюздун абалы кандай экени айкын болот.

Долларды шашыла сатуунун жаңы толкуну ишемби күнү АКШнын финансы министри Жон Сноу экономикасы мыкты өнүккөн “Чоң жетинин” кездешүүсүнөн кийин “ырас, валюталардын (алмашуу) курсуна бир аз (коррекция) түзөтүү киргизилди” деген сөзү түрткү болду.
Бул сөздү уккан валюта соодагерлери доллар дагы арзандашы мүмкүн дешип, долларды шашыла сата баштады.
Өткөн жылы доллар еврого салыштырмалуу орточо 25 процентке арзандаган. Өткөн майда 1 евро 92 центке барбар болчу.

АКШнын финансы министринин сөзү, Ак Үй администрациясы доллардын арзандаганына тынчсызданбастан, тескерисинче, колдойт деген сыяктуу имиш-имиш кепти да жаратты.
АКШ көпчүлүк европалык компаниялар үчүн негизги рынок эсептелгендиктен, евромейкиндикке кирген өлкөлөрдүн ишканалары евронун кубатынын өсүшүнө өз товарларынын базардагы өтүмдүүлүгүнө жараша мамиле кылышат.
Анткени евронун кубаты өссө, алардын товарлары кымбаттап, өтүмдүүлүгү начарлайт. Киреше да азаят.
Ошондон улам, Лондондук экономист Роберт Линд дүйнөлүк экономиканын өсүшү жайлап калган кезде евронун күчтөнө баштоосу опурталдуу деп эсептейт. Анткени, жай ортосуна барып, Батыш Европада рецессия кеңири жайылышы ыктымал деп шекшийт Линд.

Акыркы жылдары доллардын еврого жана япон иенине салыштырмалуу кымбат болушу, “Чоң жетиге” мүчө АКШнын экономикалык өнөктөштөрүнө өз товарларын Түндүк Америкага кенен экспорттоого мүмкүндүк берген. Евро менен иендин кымбатташы менен алардын соодадагы артыкчылыгы жоголот. Бул жагдай Европа монетардык союузу менен Японияны экономикада олуттуу реформа жүргүзүүгө мажбурлайт деп боолгошот айрым эксперттер. Алардын айтымында, процесс акыр соңунда, дүйнөлүк экономиканы жандандырат жана АКШнын экономикалык өсүүсүнө да ыңгайлуу шарт түзөт.

Америкалык экономист Михаил Бернштам Батыш Европанын экономикасы азыркыдай илең-салаң абалда турганда, күчтүү евро-Кошмо Штаттарынын экономикасы ылдам өсүүдө дегенди билдирет дейт.
Себеби, АКШда экономикалык өсүүсү Батыш Европага караганда жогору болгондуктан, европалык товарларды импорттоо өсөт. Экспорттун өсүүсү еврону кубаттандырат да, доллар арзандайт.