Экономика

Адылбек Касымалиевдин айтымында, комитет эсеп-фактуранын бланкаларын басмадан чыгарып, жер-жерлердеги бөлүмдөрүнө жеткирип койду. 15-майдан тартып эски үлгү менен толтурулган эсеп-фактураларды салык органдары кабыл алышпайт.

- Бул эсеп-фактураларда 6 коргоо элементи бар. Айрымдарын биз гана билебиз, - дейт Адылбек Касымалиев.

Эсеп-фактура товар өндүрүүчү чыгарган продукциясын башка бирөөгө сатаарда толтурулат. Анын негизинде салыктардын, ошондой эле кошумча нарк салыгынын өлчөмү аныкталат. Буга чейин пайдаланылып келген эсеп-фактуранын бланкаларында мындай коргоо элементтери болгон эмес. Ишканалар аларды машинкада басып алып же ксерокстон өткөрүп, көбөйтүп алып толтура беришчү. Бул финансылык көз боемочулукка жол ачкан. Продукция сатып алган субъектилер жалган эсеп-фактура толтуруп, кошумча нарк салыгынын бир бөлүгүн жашырып калышчу. Былтыркы текшерүүдө ошондой жалган документтерди толтуруунун айынан 90 млн. сом бюджетке түшпөй калгандыгы аныкталды. Комитеттин бардык документтерди текшерип чыгууга мүмкүнчүлүгү жок. Ошондуктан аналитиктер мындай көз боемочулуктан бюджеттин чыныгы жоготуулары андан алда канча көп экенин айтышат. Адылбек Касымалиевдин айтымында;

- Айрым салык төлөөчүлөр тарабынан да, биздин кызматкерлер тарабынан да кыянатчылык кылууга жол жабылат. Мен коркой эле айта алам - биздин кызматкерлердин да текшерүү жүргүзүп атып кыянатчылыкка кирип кеткендери бар.

Анын айтымында, эсеп-фактура эми бардык чарба жүргүзүүчү субъектилер толтурууга тийиш болгон милдеттүү документ болуп калат. Бул болсо товардын жүгүртүлүшүн толук көзөмөлгө алып, көмүскө экономиканы ачыкка чыгарууга жардам берет. Эсеп-фактуранын жаңы үлгүсүн киргизүүнүн негизинде бюджетке кошумча түрдө кеминде 200 млн. сом түшүшү күтүлөт.

Эсеп-фактура фискалдык реформалардын стратегиясына ылайык киргизилип жатат. Ошол эле стратегиянын талабы менен кирешелер комитетинде ири салык төлөөчүлөр үчүн өзүнчө башкармалык түзүлдү. Ал жерден жылдык продукциясынын көлөмү 30 млн. сомдон кем болбогон 83 ишкана каттоодон өтүүгө тийиш.

- Буларды текшерүү жагы жеңилдейт. Анткени алар мурда жергиликтүү райондук салык инспекциясына отчет тапшырып, облустук жана республикалык органдардын көзөмөлүндө турушса, азыр бир гана республикалык башкармалык менен иштешет. Жарым жыл өткөндөн кийин убагында отчетун тапшырып, убагында төлөөчү салыгын төлөп турган ишканаларды кураторлор менен көзмө-көз отуруп иштегенден алыстатып, почта менен болсо да, башка жолдор менен болсо да отчетун бергидей кылып, сырттан көзөмөл жүргүзгүдөй кылабыз. Бизде бажыдан жана башка органдардан маалымат бар. Ошолорго салыштырып карап турабыз. Эгерде ишканалар салыкты биздин эсеп боюнча өз убагында төлөп турушса, биз көзөмөлдү азайтып, аларга эркин иштегенге, башка маселелерин чечкенге мүмкүнчүлүк беребиз, - дейт аталган башкармалыктын жетекчиси Жаныбек Сурабалдиев. Анын айтымында, бул 83 ишкана биригип Кыргызстандын жалпы салыгынын жарымынан көбүн берет.

Конференциянын башында президент Аскар Акаев куттуктоо сөзүн сүйлөдү. Ал өз сөзүндө 10 жыл мурдагы экономикалык кырдаалды эске салып, ал жылдары Кыргызстан татаал абалда калгандыгын белгиледи. Президенттин айтымында, өлкөнүн өнөр жай өндүрүшүнүн төмөндөп кетиши, мурдагы Советтер Союзунун республикаларынын ортосундагы соода-экономикалык байланыштардын үзүлүшү, борбордон мурдагыдай жардамдын келбей калышы, ошого байланыштуу финансылык ресурстардын тартыштыгы, республикалардын ортосундагы бирдиктүү акча саясатынын жоктугу жана гиперинфляция коркунучу чечкиндүү кадамга барууга түрткү берип, 1993-жылдын 10-майында улуттук валютаны киргизүү тууралуу чечим кабыл алынган.


- Ал оңой чечим эмес болчу. Бүгүн улуттук валютанын керек экенине эч кимдин күмөнү жок. 10 жыл мурда бардыгы күмөн санашкан. Дыкат экономикалык талдоо жүргүзүп көрүүгө жана татаал уюштуруу иштерин карап чыгууга туура келди. Негигиси – улуттук валютаны киргизүү тууралуу чечим чыгарып, ишке ашырууга саясий эрк керек болду, - деди Аскар Акаев өзүнүн куттуктоо сөзүндө.

Президент сомду киргизип, анын туруктуулугун камсыз кылууга жардам көрсөткөнү үчүн Эл аралык Валюта Фондуна терең ыраазычылык билдирди.

- Албетте, өзүбүздүн колубуздан мындай зор иш келмек эмес. Ошондуктан, мен азыр өзгөчө белгилеп жатам - Эл аралык Валюта Фондунун салымы зор. Эл аралык Валюта Фонду башынан бизге эсеп-кысап жагынан да, финансылык ресурс жагынан да толук жардам бербегенде, бул аракетибиз ийгиликке алып келмек эмес, - деди Аскар Акаев.

Президенттин айтымында, сом 1998-жылкы дүйнөлүк финансылык кризисте да өзүнүн туруктуулугун көрсөттү. Ал 2 эсеге жакын девальвация болгону менен, эл ишенген туруктуу валюта бойдон кала берди. Азыр өлкөдө макроэкономикалык стабилдүүлүк орноп, экономикалык өнүгүүгө шарт түзүлдү.

Конференцияда чыгып сүйлөшкөн эл аралык финансы уюмдарынын өкүлдөрү Кыргызстанда экономикалык реформалар ийгиликтүү жүргүзүлүп жатканын белгилешти.


- Экономикалык өнүгүүнүн жакшы жолу - өз алдынча аракет кылуу. Бул силердин аракетиңер Эл аралык Валюта Фонду жана Дүйнөлүк Банк өңдүү финансы уюмдары тарабынан колдоо табаарында шек жок. Биз Кыргыз Республикасынын кызыкчылыгына жан-дилибиз менен кызмат кылабыз. Реформалар улантылып, тамырлай бере турган болсо, биз өз милдетибизди аткарууну уланта беребиз, - деди Эдуардо Аннинат.

Президент А. Акаев кыргыз сомун «Кыргызстандын көз карандысыздыгынын символу» деп мүнөздөдү.

- Сомдун 10 жылдыгы Кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн 2200 жылдыгын өткөрүү менен дал келип отурат. Кыргыз сомунун тарыхы кыска болгону менен, ал кыргыз элинин тарыхы менен тыгыз байланышкан. Кыргызстандын даңазалуу доору кыргыз элинин эсинде гана эмес, биздин акчанын сүрөттөрүндө да түбөлүккө сакталып калды. Алар тарыхый окуяларды, маданий эстеликтерди, көрүнүктүү ишмерлерди, маданият жетишкендиктерин жана даңазалуу тарыхый даталарды чагылдырат. Кыргыз сому мезгилдин талабы менен бараткан жана радикалдуу өзгөртүүлөр жолуна түшкөн көз карандысыз жаш мамлекеттин чыныгы символу болуп калды, – деди Аскар Акаев.