Экономика

Бул тууралуу Улуттук банктын төрагасынын орун басары Каныш Шаршекева адегенде журналисттер үчүн өткөргөн маалымат жыйында, кийин өкмөт жыйынында билдирди:

- Депозиттерди коргоонун системасынын концепциясын жана ага байланыштуу мыйзам долбоорун даядоо боюнча чоң иш жүргүзүлүп жатат, - деди Каныш Шаршекеева жакында болуп өткөн өкмөт жыйынында. Анын айтымында, аталган концепциянын долбоору даяр. Ал азыр тааныштыруу жана банкирлердин пикирин билүү иретинде коммерциялык бантарга таратылып берилди. Быйылкы жылдын июнь айына карата буга байланыштуу мыйзам долбоору Жогорку Кеңешке жөнөтүлөөрү күтүлүүдө.

Кийинки 4-5 жылда өлкөдө 5 банк банкротко учурап, аларга акча салуучулардын каражаттары күйүп кеткен болчу. Алар ушу убакка чейин өз акчаларын Улуттук банктан жана өкмөттөн талап кылып жүрүшөт. Ушуга байланыштуу банк секторуна ишеним азайып, эл жана ишканалар өз акчаларын банкка салуудан коркуп калышкан. Статистикалык маалыматтарга караганда Кыргызстандын банк сектору ички дүң продуктынын 7% гана өздөрүнө тарта алышат. Калган акчаларынын баарын эл үйлөрүндө сактайт. Банк секторуна жарытылуу акча түшпөгөндүктөн банктар ишканаларга узак мөөнөттөгү кредит бере алышпайт.

Акыркы жылдары банк секторуна өзгөчө көңүл бөлүнүп, ар тараптуу реформа жүргүзүлүп жатат. Улуттук банктын жетекчилеринин пикиринде, бул реформалар өз натыйжасын берип, банктарга болгон ишеним кайрадан жанданды жана аларга салынган акчалар өсө баштады. Алар кыска мөөнөттүн ичинде эле банк секторуна тартылган акчанын көлөмүн ички дүң продуктынын 18% жеткирүүнү көздөшөт:

- Банк системасы 2006-жылы 18% же андан жогору көрсөткүчкө жетише алат, - дейт Каныш Шаршекева.

Бирок бул үчүн акча салуучулардын каражаттарын коргоо системасы киргизилиши зарыл. Улуттук банктын пикири боюнча банк банкротко учураганда алардын акчасын кайрып берүү үчүн 48 млн. сомдон турган атайын фонд түзүлүшү керек. Ал акчалардын жарымы бюджеттен алынып, жарымын коммерциялык банктар өздөрү чогултууга тийиш. Коммерциялык банктар андан тышкары өздөрү тарткан депозитинин көлөмүнө жараша милдеттүү түрдө белгилүү бир өлчөмдө такай акча чегерип турушат. Муну айрым коммерциялык банктардын жетекчилери колдобосун билдиришүүдө:

- Бүгүнкү күнү банктар 10% резерв түзүшөт. Андан тышкары депозиттерди коргоо фонду түзүлсө, анда ага кирүү ар бир банктын өз эркине жараша болуш керек. Баарын тең кааласаң да, каалабасаң да киресиң деш туура эмес. Мен ага таптакыр каршымын. Банктар туура эмес иш кылса, анын келтирген зыянын башка банктар төлөп бериш туура эмес. Буга акционерлер макул болушпайт, - деди «Ысыккөлинвестбанктын» төрагасы, депутат Болот Байкожоев.

«Толубай» банктын жетекчиси Жеңишбек Байгуттиев Улуттук банк иштеп чыккан депозиттерди коргоо системасын негизинен колдойт. Бирок ал анын кемчилиги деп Болот Байкожоев айткандай банктардын жоопкерчилигинин бири-бирине жүктөлүшүн белгилөө менен бирге, акча салуучулардын да жоопкерчилиги азаярын көрсөттү:

- Улуттук банк даярдаган долбоор кандай болсо, ошондой өтүп кетсе күйүп кеткен акчалар төлөп берилери алдын ала белгилүү болгондуктан, принцибинде ал элдин жакшы банктарды тандабай, алардын башкаруу органдарынын сапатына карабай өз акчаларын туш келген банктарга салуусуна алып келет, - деди Жеңишбек Байгуттиев. Анын айтымында, Улуттук банктын концепциясында аталган фондго акчаны банктар өздөрүнүн рейтингине жараша чегеришет деп жазылган. Рейтингди болсо Улуттук банк өзү аныктайт экен. Бул да банкирдин ою боюнча, туура эмес. Анткени бул банктардын Улуттук банка көз карандылыгын күчөтөт.

Программанын жетекчиси Роланд Кларктын айтымында, программанын шарттары боюнча кыргыз өкмөтү «Мамлекеттик кызматкерлер жөнүндө», «Мамлекеттик кызматкерлердин кирешелери тууралуу декларация толтуруу жөнүндө» жана «Эсептөө палатасы жөнүндө» мыйзамдарды кабыл алууга тийиш болчу. Бирок ал мыйзамдардын долбоорлору ушу убакка чейин Жогорку Кеңешке жөнөтүлө элек:

- Бул мыйзамдардын алга жылышы боюнча бизде тынчыздануу бар. Биздин оюбузча, өкмөт бул мыйзамдар эмне үчүн зарыл экендиги жөнүндө эл жана парламенттин мүчөлөрү арасында иш жүргүзүүсү керек, - деди Роланд Кларк.

3 жылга эсептелген GSAC программасы өткөн жылы ишке киргизилген болчу. Программанын максаты өлкөнүн башкаруу системасын азыркы талапка ылайык кылып реформалап чыгуу жана мамлекеттик аппараттын ишинин коомчулук үчүн ачыктыгын камсыз кылуу болуп эсептелет. Программага 20 млн. доллар бөлүнгөн. Бул акчалар өлкөнүн бюджетинин тартыштыгын жабуу үчүн пайдаланмакчы. Кыргызстан анын 5 млн. долларын өткөн жылы алып пайдаланып койгон. Быйыл программанын биринчи жылына белгиленген иш-чаралардын аткарылышына карап экинчи транш берилмек. Дүйнөлүк банктын кызматкерлери эгерде бул программаны өкмөт ийгиликтүү ишке ашырса өлкөнүн мамлекеттик аппараты КМШ өлкөлөрүнүн ичинде эң натыйжалуу иштеген мамлекеттик аппарат болуп каларын айтышат:

- Эгерде Кыргызстан 3 транштын шарттарынын баарын тең аткарса ал КМШ өлкөлөрүндө мамлекеттик башкаруу сисемасын реформалоо боюнча лидер болуп калат. Кыргыз республикасынын президенти быйылкы жылды адилет башкаруу жылы деп жарыялаганына байланыштуу биз программанын шарттарын аткарууга баардык аракеттер жасалат деп ойлойбуз, - деди Крис Лавлейс.

Дүйнөлүк банктын өкүлдөрүнүн айтуусу боюнча, аталган 3 мыйзам үстүбүздөгү жылдын биринчи жарымында кабыл алынышы керек болчу. Ошондуктан март айында өкмөт ал мыйзамдардын долбоорлорун Жогорку Кеңешке жөнөтпөсө, кеч болуп калышы мүмкүн.

Бул мыйзамдар кабыл алынса өкмөт мүчөлөрү мурдагыдай каалагандай басып-тура албай калышат. Жок дегенде аларга коомчулуктун көзөмөлү күчөп,алардын өзүм билемдигине бир аз болсо да чек коюлат. Ошондуктан “өкмөт мүчөлөрү алардын кабыл алынышын атайын создуктуруп жаткан жокпу?” деген суроо туулбай койбойт. Бирок өкмөт башчынын аппараты бул шектенүүнү таптакыр четке какты. Премьердин өзүнүн айтуусу боюнча, программада белгиленген башка иш-чаралар аткарылып коюлду:

- 3 эле мыйзам калды. Иш жүзүндө биз калгандарын аткардык, - дейт Николай Танаев.

Өкмөт аппаратынан алынган маалыматтарга караганда аталган 3 мыйзамдын долбоору негизинен даяр. Министрликтерден бир нече сунуш түшүп, кайчы пикирлер да чыгып, азыр юридикалык бөлүм мыйзамды биротоло бүтүрүүнүн үстүндө иштеп жатат. Премьер-министр да өкмөт мүчөлөрүнөн кандай гана болбосун март айында долбоорду Жогорку Кеңешке өткөрүп берүүнү талап кылып жатат:

- Март айында ал мыйзамдарды өткөрбөсөк, транш албай калабыз. Же ал артка жылдырылат. Бизге артка жылдыруунун кереги жок. Биз траншты апрель айында алгыдай болушубуз керек. Аткарбасак, айрымдардын баштары учуп кетиши мүмкүн, - деди Николай Танаев Дүйнөлүк банктын бул акчасынын өлкө үчүн маанилүүлүгүн көрсөтүп.