Экономика

Парламенттик угууга төрагалык кылган Курулуш, кен, транспорт жана коммуникация боюнча комитеттин төрагасы Ишенбай Кадырбековдун айтымында, талкууга премьер-министр Николай Танаев чакырылган болчу. Бирок ал келген жок. Мыйзам чыгаруу жыйынынын аталган комитеттеринин атынан чыгып сүйлөгөн депутат Орозбек Дүйшеев каралып жаткан маселе боюнча буларды билдирди:

- «Кумтөр боюнча келишимге жана техникалык-экономикалык негиздемеге өзгөртүүлөр жана кошумчаларды киргизүү Жогорку Кеңештин макулдугу менен гана киргизилсин» деп так чечим кабыл алынган. Биздин аткаруу бийлиги бул чечимди аткаруунун ордуна Жогорку Кеңешти тоотпой, эл шайлаган депутаттардын укугун тебелеп-тепсеп, 31-декабрда тымызын эч ким менен макулдашылбаган, кыргыз элинин кызыкчылыгына туура келбеген, мурда иштеп жаткан башкы макулдашууну жокко чыгарган инвестициялык келишимге кол койгон. Бул токтом 3 комитеттин кошмо отурумунда каралып, Конституцияны жана Кыргызстандын мыйзамдарын одоно бузгандык катары бааланды. Биз ушул маселени жалпы коомчулуктун кароосуна алып чыгып жатабыз.

Бул маселе боюнча өкмөттүн атынан юстиция министринин орун басары Нурлан Алымбаев түшүндүрмө берди. Анын айтымында, бул инвеcтициялык келишим эл аралык келишим эмес, чарба аралык келишим болуп саналат. Ошондуктан, өкмөт аны Жогорку Кеңештин макулдугусуз эле өзү чече алат:

- Конституцияда да, эки палатанын регламентинде да Кумтөр долбоорун реструктуризациялоо тууралуу маселени Жогорку Кеңеш чечет деп жазылган эмес. Кумтөр долбоору инвестициялык келишим, же жөнөкөй тил менен айтканда чарбалык келишим болуп эсептелет. Ал граждандык кодекстин эрежелери жана нормалары менен чечилиши керек.

«Кыргызалтын» акционердик коомунун президенти Камчыбек Кудайбергенов болсо мурдагы келишимди кайра карап чыгуу зарылчылыгын Кумтөрдүн биргелешкен ишкана учурунда салыктан бошотулуп калышы менен түшүндүрдү. Анын айтымында, мурда бийликте туруп, бул маселени чечкен адамдар «Камеко» менен түзүлгөн келишимде Кумтөрдү салыктан бошотушуп, ката кетиришкен. Ал жаңы түзүлгөн келишимге ылайык «Центерра» компаниясы салыкты толугу менен төлөп, бюджетке 30 млн. доллар акча берет деп ишендирди. Бирок депутат Марат Султановдун айтымында, өкмөт өзүнүн «Камеко» менен түзгөн келишиминде салык боюнча бир нече жеңилдиктерди берип жатат. Бул болсо өкмөттүн эмес, палатанын ыйгарым укугуна кирет. Депутат Ишенбай Кадырбековдун айтымында, өкмөт 31- декабрда «Камеко» менен түзгөн инвестициялык келишиминде жаңы түзүлгөн «Центерра» компаниясын жол салыгынан жана кошулган наркка салыктан бошотуп койгон. Парламенттик угууда бул келишимди эларалык каржы уюмдары да колдобостугугу маалым болду:

- Өкмөт «Камеко» фирмасынын сунушуна макул болуп, 31-декабрда чыгарган токтомун Дүйнөлүк банк колдобой жатат, - деди депутат Орозбек Дүйшеев.

Анын айтымында, Дүйнөлүк банк жаңы келишимде күмөндүү жерлер бар экендигин белгилептир. Эгерде өкмөт анда жиберген катасын оңдобосо, Париж клубу менен тышкы карызды кечүү тууралуу сүйлөшүү кыйындайт деп жатышат. Дүйнөлүк банк жаңы компаниянын түзүлүшү менен өкмөт айткандай тобокелчилдик азайбай эле жогорулайт деп эсептейт. Ал андан тышкары жаңы түзүлгөн «Центерра» компаниясы коомчулук үчүн ачык эмес компания болуп түзүлгөнүн белгилеп жатыптыр. Парламенттик талкууга бейөкмөт уюмдардын жана партиялардын өкүлдөрү катышып, чынында эле Кумтөрдө иштегендер өз ишин жашырышып, эч маалымат бербестигин айтышты. Алар жаңы келишимди коомдук экспертизадан өткөрө тургандыктарын билдиришти. Парламентик талкууда «Кумөрталтын» долбоорун реструктуризациялоо тууралуу өкмөттүн 2003-жылдын 31-декабрындагы чыгарган токтомун жокко чыгаруу, бул маселени парламенттин кароосуна алып чыгуу, мурдагы келишимге кол койгон адамдардын күнөөсүн тактоо боюнча башкы прокуратурага тапшырма берүү тууралуу чечим кабыл алынды.

Ушул айдын ортосунда Кыргызстанга келчү Эларалык валюта кору менен Дүйнөлүк банктын миссиясы программанын аткарылышына өз баасын берет. Ага жараша республиканын тышкы карызынын бир топ бөлүгү кечирилиши мүмкүн.
CISAС программасын ишке ашырыш үчүн Дүйнөлүк банк 36 млн. доллар бөлгөн. Анын 18 миллиону 2000 – 2001-жылдары иштетилип, кредиттин 3-бөлүгүнө ылайык 17,8 млн. доллар быйылкыга чегерилген.

Кыргыз өкмөтүнүн энергетика агенттигинин мурунку директору, учурдагы вице-премьер-министр Уларбек Матеев тармактагы абалды жандантуу үчүн ар бир жетекчинин милдетин так көрсөткөн план иштелип чыкканын маалымдады:

- Бөлүштүрүү компанияларындагы ар бир директор менен бир айда, кварталда кандай көрсөткүчкө жетээри тууралуу макулдашуу түзгөнбүз.

Бирок мындай катуу чаралар кризиске капталган тармактын ишин алдыга жылдырып ийиши күмөн. Мамлекеттик ээликтен апыл-тапыл ажыратылган компаниядагы электр энергиясын техникалык жана коммерциялык жол менен жоготуулар коркунучтуу чекке жеткени ушу тапта элдин баарына дайын. Өкмөт Дүйнөлүк банктын талабын аткарыш амалында бу кезде энергетика тармагын менчиктештирүүнүн үчүнчү этабына өтүү даярдыгын көрүүдө.

Менчиктештирүү «Түндүкэлектр» акционердик коомунан башталат. Каржы министринин орунбасары Сабыр Молдокуловдун айтымында:

- Менчиктештирүүнү баштала элек десек болот. Энергетика тармагын мына 7 компанияга бөлүп койдук. “Кыргызэнергонун” акцияларынын көбү өкмөттүн колунда калууда. Ал жеке адамдардын колуна тийгенде гана тармак толук менчиктештирилди десек болот.

Эгер парламент колдосо электр энергетика тармагына удаалаш газ өндүрүш чарбасы да жеке колго өтмөкчү. Газ өндүрүшүнө тийиштүү ишканалардын текши баары менчиктештирилмекчи. Өкмөт өзгөчө үмүт арткан “Кыргызтелекомдун” сатылышы да азырынча оңдуу чечиле элек.

Өткөн жылкы тендерди жеңип алган Швециянын “Swedtelecom” компаниясы кыргыз өкмөтүнүн шарттарына көнбөй, ошондон “Кыргызтелеком” акционердик компаниясынын кайсы колго туш келээри белгисиз. Маселе минтип көпкө чейин асылып тура берсе өкмөт дагы бир тендер жарыялап, байланыш тармагын дагы бир жолу сатууга алып чыгаары болжолдонууда.

- Тез арада бул маселени чечишпесе, биз койгон шарттарга макул болушпаса, анда башка компаниялар менен сүйлөшүүбүз керек, -дейт каржы министринин орунбасары Сабыр Молдокулов.

Минтип кирешелүү тармактарды менчиктештирүүнүн артында эларалык каржы уюмдарынын өктөм талабы турат. Максат - мамлекет ээлигиндеги тармакты жеке колго өткөрүп, кирешелүү ишканаларга айлантуу. Өкмөт деле андай изги тилектин ишке ашышына кызыкдар. Тек, жеке менчикке өткөндөн кийин кызмат көрсөтүүнүн баасы асмандап кетсе, анын натыйжасында социалдык маселелердин курчуп кетишинен чочулайт.

Өкмөттүк жыйында Токмоктогу кыргыз-кытай биргелешкен кагаз чыгаруу ишканасынын абалы тууралуу да кеп болду. Өкмөттүн кепилдиги менен 150 миллион юан кредит алынып, кызуу демилге менен курулган ишкана ушу тапта иштей албай, жабдууларын дат басып токтоп турат. Өкмөт башчы Николай Танаев андай ишкананын курулушуна кеткен ыгым-чыгымын мойнуна алган ишкер чыкса ага сатып ийүүдөн башка амал калбаганын айтты:

- Кредит милдеттенмеге байланышкан биздин карыздарыбызды кошуп ишкананы тендерге салып сатып ийгенден башка арга жок. Жабдууларын дат басууда. Адистер карап көрүштү, чынын айтсам, эски технологияны алып келишиптир, сапаты начар.

Өткөн жылдын экономикалык көрсөткүчтөрү, алдыда аткарылчу иштер Кыргызстандын тышкы карызын жоюуга байланыштуу экенине өкмөт башчы Николай Танаев өзгөчө басым жасады:

- Биздин аракет карыздарды төлөөнү артка жылдыруу эмес, тышкы карыздын 65% кечирилишине жетишүү. Бу чен-өлчөмдөрдү аткаруу аягына чыгып баратат. Баарын тең белгиленген мөөнөттө аткаруу керек. Эксперттердин айтымында, CISAС программасын дурус аткара албадык.