Экономика

Токтогул электр станциясынан баштап Камбарата электр станцияларына чейинки ГЭСтерди куруп келген «Нарынгидроэнергокурулуш» ишканасы, учурунда Жогорку Кеңештин 2 палатасы бекиткен, 2001-2003-жылдардагы менчиктештирүү программасына кирген. Бирок, 2003-жылдын 30-декабрында Мыйзам чыгаруу жыйыны бул маселеге кайра кайрылып, аны менчиктеширилчү ишканалардын тизмесинен алып салуу тууралуу токтом кабыл алган. Ал эми Мамлекеттик мүлктү башкаруу жана тикелей инвестицияларды тартуу комитети палатанын мындай токтомуна карабай, аталган ишкананын мамлекеттин колунда калган 31% акциясын сатып жиберет.

4-февралда палатанын Отун-энергетика комитети Мамлекеттик мүлктү башкаруу жана тикелей инвестицияларды тартуу комитетинин жана Социалдык фонддун жетекчилерин чакырып, териштирүү өткөрдү. Палатанын комитет башчысы Тайырбек Сарпашев чырдын маңызын мындайча түшүндүрдү:

- Ишкананын жамааты октябрь айында мага ««Нарынгидрокурулушту» сатпай кое турсаңар, биздин жамаатка берсеңер, 40 жылдан бери иштеп келатабыз» деп кайрылган. Декабрь айында биз комитеттин жыйынын чакырганбыз. Ага Мамлекеттик мүлк фондусунун орун басарлары жана башка жооптуу кызматкерлер келишкен. «Программадан чыгарбайлыбы» десем, алар «макул» дешкен. Комитеттен тиешелүү бүтүм чыгарылган. Көп өтпөй декабрь айынын аягында «Нарынгидроэнергокурулуштун» акциясын сатпоо тууралуу чечимди палатанын кароосуна алып чыккам. Депутаттар макул болуп, палатадан бул чечим өткөн болчу. Ошого карабай Мамлекеттик мүлктү башкаруу жана тикелей инвестицияларды тартуу комитети аны 6-январда жеке компанияга сатып жиберди.

Комитетте ошондой эле 31% акцияны «Нэман» аттуу компания 72 млн. сомго сатып алгандыгы жана ишкана ээси Осмон Артыкбаев атуу кыргызстандык ишкер экендиги айтылды. «Нэман» бул акциялардан тышкары Социалдык фонддун колундагы 24% акцияны да кошо сатып алып, «Нарынгидроэнергокурулуштун» акцияларынын көзөмөлдүк пакетине ээ болууга жетишкен. Социалдык фонд ««Нэман» акчаны төлөп бүткөндөн кийин гана акцияны өткөрүп берем»,-деп келишим түзгөн.

Ал эми мамлекеттик мүлктү башкаруу жана тикелей инвестицияларды тартуу комитети 72 млн сомду ««Нэман» 5 жыл ичинде төлөп берет» деп макулдашып, акцияларды «Нэманга» өткөрүп берген. Бул маселе тууралуу Мамлекттик мүлктү башкаруу жана тикелей инвестицияларды тартуу комитетинин төрагасы Равшан Жээнбековдун пикири мындай:

- Бизге депутаттар «силер Мыйзам чыгаруу жыйынынын чечимин аткарган жоксуңар» деген күнөө коюп жатышат. Юридикалык анализ кылып көрөлү. Менчиктештирүү жөнүндө мыйзам, программа жана менчиктештирүүнүн концепциясы бар. Үч документ тең эки палатада бекитилген мыйзамдар. Ал эми Мыйзам чыгаруу жыйынынан бул тууралуу бир эле чечим бар. Эгерде, бул чечим берки палатадан өтүп, бекитилсе, анда мыйзам болуп эсептелет эле. Азыр биз мыйзам бузган жокпуз. Туура, биз палатанын чечимин аткарган жокпуз. Бирок, биз мен жана айткан мыйзамдарга таяндык. Бул палатанын чечимин аткарсак, «туура эмес кылдыңар» деп айыпташмак. Менин көз карашымда биздин чечим мыйзамдуу.

«Нарынгидроэнергокурулуш» көп жылдан бери иши жок, токтоп турган ишкана болчу. Буга окшош токтоп турган ишкана Кыргызстанда көп.

Бул ишканага кызыгуунун пайда болушу 2 себеп менен түшүндүрүлөт. Биринчиден, быйыл гана Камбарата ГЭСин курууга 240 млн. сом бөлүнүп, анын коллективи иштен үмүт кылып отурат. Эгерде Камбарата ГЭСтерин курууга инвестиция чыгып кала турган болсо, бул ишкананын күнү тууй тургандыгы айтпаса да түшүнүктүү. Экинчиден, шайлоо жакындап келе жатканы маалым. Байкоочулардын айтымында, «Нарынгидроэнергокурулуштун» коллективи шайлоодо кимди колдосо, анын депутат болуу мүмкүнчүлүгү чоң.

Комитет бул маселени кайрадан палатанын кароосуна алып чыкмак болду.

“Тегерек столдо” доклад жасаган Президенттин чет өлкөлүк инвестицияларды тартуу боюнча атайын өкүлүнүн катчылыгынын менеджери Нуритдин Жаманкуловдун айтымында, административдик тоскоолдуктар дагы эле ишкерлердин өнүгүшүнө жолто болуп жаткан негизги фактор:

-Административдик тоскоолдуктардын болушу өндүрүштүк чыгымдарга таасир берет. Ага байланыштуу чыгымдар товардын өздүк наркынын 20% түзөт. Бул оңбогодой көп сумма.

Нуритдин Жаманкулов Дүйнөлүк банктын изилдөөсүнө таянып айтканына караганда, бир эле маанидеги уруксат кагазды бир нече министрлик же админстративдик орган берет. Тактап айтканда, алар өзүлөрүнүн жоболоруна ошентип жазып алышкан. Адатта, алар аны кызмат деп эсептешип, ишкерлерден акча жыйнашат.
Депутат Жаныш Рүстөмбековдун айтуусунда, ал атайын каражаттар ишкерликти өнүктүрүүгө эмес, мамлекеттик кызматкерлердин баскан-турганына кетет:

- Ар бир министрлик кандайдыр бир илинчек издеп, атайын каражат чогултат. Карап көргүлөчү, алар кандай машине минип жүрүшөт, канча акчаны командировкага чачып жатышат.

Бирок өкмөттүн жооптуу адамдары ушул негиз менен эле атайын каражаттарга таптакыр тыюу салып коюу жарабай тургандыгын айтышты.

- Бул - татаал маселе. Бул жерде атайын каражатты көп алган министрликтердин өкүлдөрү отурушат. Атайын каражатка тыюу салсак, министрликтердин иши токтоп калат, – деди Каржы министринин орун басары Мурат Исмаилов.

Нуритдин Жаманкуловдун айтуусу боюнча, азыр ишкерликти жөнгө салуу боюнча мамлекеттик саясаттын концепциясы даярдалып жатат. Анда административдик тоскоолдуктарды жоюу боюнча бир топ иш-чара каралган. Ишкерлердин айтымында, мамлекеттик органдар жалаң гана атайын каражат чогултпастан, өз эркиңер менен акча бергиле деп ар кандай фонддорду да түзүшөт:

- Биз мамлекеттик органдарга кандай түрдө болбосун фонд түзүүгө тыюу салышыбыз керек. Анткени мамлекеттик орган «союл» болуп атат, - дейт Бизнес ассоциациялар конгрессинин төрагасы Эмил Үмөталиев.

Жеке ишкерлер комитетинин төрагасы Кубанычбек Тезекбаев болсо чакан ишкерлер үчүн салык оор болуп жаткандыгын айтты. Аны Жаныш Рустөмбеков да колдоду:

- Тилекке каршы, «Бета сторес» өндүү ири пайдалуу ишканалардын баары коррупцияланган ишканалар. Алардын баарынын калканычы бар. Алар салык төлөшпөйт. Салык жүгүн майда ишканалар көтөрүп жатышат.

Каржы министрлигинин алдындагы кирешелер комитетинин төрагасы Адылбек Касымалиев муну четке какты. Ал салыкты негизинен ири ишканалар төлөп жатышканын, майда ишканалар, тескерисинче, эсеп жүргүзбөй, кирешенин көбүн жашырарын билдирди. Өкмөттүн жооптуу адамдары жаңы Салык кодекси даярдалып жаткандыгын айтышып, ал кабыл алынса ишкерлер үчүн жеңил болот деп ишендиришти. Бирок Салык боюнча кеңешчилер палатасынын төрагасы Ирина Кэмпл жаңы Салык кодекси жеңилдик берерине ишенбестигин билдирди. Ишкерлер комитетинин төрагасы Кубанычбек Тезекбаев болсо кредит маселесин козгоду. Анын айтымында, кредиттер кыска мөөнөткө берилип, үстөк пайызы өтө эле жогору:

- Кыргызстанда жеке ишкерлерди финансылык жактан колдой турган органдар жок. Кредит берип жаткандыгы үчүн биз бир чети «Финкага» ыраазыбыз. Бирок, андан кредит алгандар банкрот болушуп, үй-жайынан ажырап калып, башка мамлекеттерге кетип жатышат.