Экономика

Жакындан бери Сырдарыя ташкындап Өзбекстан менен Казакстандын айрым айылдарын суу каптап, адамдардын өмүрүнө коркунуч пайда болду. Маалымдоо каражаттарынын кабарлоосуна караганда, Казакстандын Кызылордо облусунун 608 чарчы чакырым жерин суу каптап, 2079 адам кырсыктуу жерден башка жакка көчүрүлгөн. Түштүк Казакстандагы Бекарстан жана Жаныкурлыс унаа жолдору суу астында калган. Казакстандын "Чардарыя" (Шардара) суу сактагычынан суу ашып, Жосалы кыштагынын үстү жагында 4 чакырымга жакын жерде муз аянты пайда болгон. Орус маалымдоо каражаттары эгер "Чардарыя" суу сактагычы жарылса, анда Түштүк Казакстан менен Кызылордо облустары эле эмес, Орусия менен Казакстан биргелешип пайдаланып жаткан Байкоңур космос полигону суу астында калат деп кабатырлана башташты.

Чындап эле, азыркы алаамат буга чейин болуп келген табият "сюрпризинен" кескин айырмаланат. Өзгөчө суу ташкындын жаз айында эмес, кыштын кыраан чилдесинде болуп аткандыгы адистерди кооптондурбай койбойт. Эгер кырдаал өзгөрбөсө, анда жазгы жылуулук менен тоодогу мөңгүлөр эрип, суу кирген кезде Өзбекстандагы "Кайракум" жана Казакстандагы "Чардарыя" суу сактагычтарынын абалын элестетиш кыйын. Мындай шартта Нарын - Сырдарыя нугунда жайгашкан өлкөлөр суу маселеси жана ага байланыштуу проблемаларды чогуу чечүүсү абзел. Бирок, андай ынтымак менен чечүүнүн ордуна жакында Өзбекстан президенти Ислам Каримов Казакстан президентине кат жолдоп, анда түзүлгөн кырдаалга жалгыз Кыргызстан күнөөлүү деп, суу каптаган айыл-кыштактардын жана үй-жайсыз калган адамдардын азап-тозогу менен кайгы-мунун толугу менен Кыргызстанга жүктөдү.

“Чындап эле Кыргызстан ири аймактагы калктын мүшкүлүнө себепкерби?” деген суроо менен Улуттук Илимдер Академиясынын суу чарба институтунун директору, академик Дүйшөн Маматкановго кайрылдык. Анын жообу мындай болду:

Кыргызстандын эч кандай күнөөсү жок.Орто жерде Кыргызстан бир топ чыгымдарга дуушар болуп атат, Казактанда суунун капташы - бул өзү тарыхый жана табигый боло турган иш. Анткени, Сырдарыянын суусунун нугу жок. Мурунку дарыя суусунун нугу калбай калган. Жергиликтүү эл суунун жээгиндеги жерди айдашып, күрүч, пахта эгип, эс алуучу жай, айыл куруп, баарын өздөштүрүп салган. Анан суу көп келсе батпай калган. Суу жетпей Арал деңизи да ушул эсептен соолуган. Себеби, суу жиберсе да Аралга өтпөйт, жетпейт. Токтогул суу сактагычынын чыккан суунун эсебинен 1 млн.300 миң гектар жер сугарылат. Токтогул суу сактагычын иштетип жайкысын сууну берип, кышкысын сактап турууга кеткен ыгым-чыгымынын баарын эсептеп келгенде биз 500 станцияны иштетүү үчүн жылына 200 млн. доллар каражат сарптайт экенбиз, бирок пайда таппайбыз. Казакстанды эсептебегенде, Өзбекстан жалгыз 800 млн. доллар пайда табат экен. Азыр сууну азайтып бериш үчүн биз электр энергияны кышкысын иштетпей атабыз, кубат жетпей көпчүлүк жерде электр жарыгын өчүрүп атабыз. Демек эл чыгым болуп атат

Жаңы «Салык кодекси» мурдагы «Салык кодексин», бөлөк-бөлөк кабыл алынган салык мыйзамдарын, салык органдары чыгарган жоболорду камтыган бирдиктүү документ болоору белгилүү болуп калды. Анткени, бул маселе боюнча жумушчу комиссиясынын жана эксперттер тобунун мүчөлөрү арасында бирдиктүү пикир бар. Бирок «Салык кодексинин» негизги маселеси болуп эсептелген салык өлчөмдөрү боюнча пикир ар кыл болууда. Башында жаңы кодекс ишкерлердин салык жүгүн азайткан кодекс болот деп айтылган болчу. Айрым адистердин пикиринде бул анын негизги өзгөчөлүгү болуп калыш керек эле. Президент да өткөн жылдын аягында өзүнүн экономикалык стратегиясы менен тааныштырып жатканда ушундай ойго негиз берген сөз айткан болчу:

- Салык саясатынын концептуалдык жобосу Кыргызстандын сервистик борбор болууга аракетин эске алууга тийиш. Бул азыркы «Салык кодексинде» таптакыр жазылган эмес. Биз муну “Cалык кодексинин” жаңы редакциясын иштеп чыга турган жумушчу топтун алдына негизги милдет катары коебуз, – деген болчу Аскар Акаев.

«Салык азайтылышы керек» деген ойду Мыйзам чыгаруу жыйынынын салык, бажы жана башка төлөмдөр комитетинин төрагасы Акылбек Жапаров көптөн бери эле айтып келет. Ал азыр аталган жумушчу комиссиянын төрага орун басары болуп дайындалды. Депутат ал оюнан дагы эле кайтпай, айрым салыктарды азайтууга үндөп келет:

- Менин оюмча, өкмөт базар экономикасынын талаптарына туура келбеген жолго салык жана өзгөчө кырдаал боюнча салык өңдүү салыктарды алып салууга барышы же азайтышы зарыл, – деди Акылбек Жапаров жаңы «Салык кодекси» боюнча болуп өткөн “тегерек столдо”.

Бирок жумушчу комиссиянын жума күнкү отурумунда Эларалык валюта корунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн жетекчиси Башор Мухападия Париж клубу Кыргызстандын тышкы карызын кечүү тууралуу маселени карар алдында салыктарды азайтуу кадамына баруу максатка ылайык эмес экенин эскерткен. Ал «тышкы карызыңар көп болуп турганда салыкты азайтсаңар Париж клубунун мүчөлөрү силерди түшүнбөйт» деген. Өлкөнүн абалын түшүнгөн ишкерлер да азыр салык жеңилдеринен үмүт этпей калышты:

- Биздин эларалык милдеттенмелерибизге байланыштуу салык өлчөмдөрүн азайтуу абдан татаал жана кыйын. Ошондуктан биз азыр салык өлчөмдөрүн төмөндөткүлө деген маселени койбойбуз, – дейт Ишкерлер ассоциациялар конгрессинин аткаруу комитетинин директору Эрик Таранчиев.

Ишкерлер «салыкты азайпасаңар дагы салык кызматкерлеринин өзүмбилемдигинен бизди коргогудай жоболорду киргизип берсеңер болду эле» дешет:

- Далилдөө жүгү салык инспекторуна артылып, ал бир нерседен шектенсе же бизди бир нерсе үчүн айыптаса, алар өздөрү далилдеши зарыл. Ишкерлер такай эле актанып жүрбөгүдөй болуш керек, – дейт Эрик Таранчиев. Аны Салык боюнча кеңешчилер палатасынын төрайымы Ирина Кэмпл да колдойт. Анын айтымында, эски салык кодексинде анын жоболоруна түшүндүрмөнү Каржы министрлиги берет деп жазылып калган:

-Иш жүзүндө эмне болуп жатат? Соттор «каржы министрлигинин түшүндүрмөсүн алып келсеңер биз маселени силердин пайдаңарга чечебиз» дешет. Сот салык боюнча талаш маселе жөнүндө болуп, анын бир тарабы - салык төлөөчү, экинчи тарабы - Каржы министрлигинин алдындагы кирешелер комитети. Каржы министрлиги ишкерлердин пайдасына түшүндүрмө бермек беле?

Ошентип, март айы «Салык кодекси» боюнча талкуу менен өтөт өңдөнүп калды.