Экономика

Болот Абилдаевдин айтымында, программанын 2-жылына 13 көзөмөлдүк көрсөткүч коюлган. Эларалык валюта кору негизги көрсөткүч деп эсептеген бюджет тартыштыгын Кыргызстан азайта алган жок. Программага ылайык бюджет тартыштыгын 4,9% төмөндөтүш керек болсо, Кыргызстан аны 5,2% ылдый түшө албады. Министр буга биртоп объективдүү себептер тоскоол болгондугун белгилейт.

Өткөн жылы өлкөдө табигий кырсыктар көп болуп, анын кесепеттерин жоюу үчүн бюджетте мурда каралбаган акчалар бөлүнгөн. Андан тышкары, чет өлкөлөрдөн келет деп планга кирип калган айрым акчалар да бюджетке түшпөй калган.

- Бул аргументтер Эларалык валюта кору тарабынан кабыл алынды. Алар абалды түшүнүп, “программаны аткарылды” деп эсептешти,- деди Болот Абилдаев.

Анын айтымында, Кыргызстан Эларалык валюта кору менен 1993-жылдан бери иштешип келе жатат. Министр өз сөзүндө Кыргызстандын экономикасын турукташтырып өнүктүрүүдөгү Эларалык валюта корунун салымын жогору баалады. Ал тышкы соода балансынын тартыштыгын азайтыш үчүн акча берүү менен гана чектелбестен, ар тараптуу экономикалык реформаларды жүргүзүүгө көмөктөшүп келет.

Болот Абилдаев башка донорлор да жардам берээрин белгиледи. Тышкы карыздар боюнча Париж клубу менен сүйлөшүү жүргүзүүгө да Эларалык валюта кору ортомчу болгон. Программа быйыл сентябрда аягына чыгып, анын жыйынтыгына жараша Париж клубу тышкы карызды кечүү тууралуу чечим кабыл алат. Анткен менен Кыргызстандын каржы министри менен Эларалык валюта корунун өкүлү канча карыз кечирилээрин так айта алышкан жок.

Эларалык валюта корунун өкүлү карызды программа бүткөндө тышкы соода балансынын тартыштыгын эсептеп, кредиторлор өздөрү чечишээрин белгиледи. Анын айтымында, Кыргызстандын экономикалык абалын эске алып, алар карыздардын үчтөн экисин кечүүгө мүмкүнчүлүк берген Неаполь шартын колдонушу мүмкүн:

- Эгерде өлкө акыркы 1 жыл ичинде программаны жакшы аткарса, мен биз үчүн Неаполь шарттарын сурап берүүгө мүмкүнчүлүк болот деп ойлойм. Бирок, эч ким Париж клубу кайсы шарт колдоноорун алдын ала айталбайт, – деди Башор Мухападия.

Көп жылдардан бери дүйнөнүн бир катар өлкөлөрүнө каржы жагынан жардам көрсөтүп келе жаткан бул абройлуу уюм азыр катуу сынга туш болууда. Белгилүү экономист, Нобель сыйлыгын лауреаты, бир кезде Дуйнөлүк банктын вице-президенти болуп иштеген Жозеф Стиглиц ага бир топ доомат коюп келет. Ал Эларалык валюта кору жардам берген өлкөлөрдө, мисалы Орусияда экономика 2 эсе төмөндөгөнүн, тескерисинче, аны укпай өз алдынча реформа жүргүзгөн Кытай ошол эле мезгилде ички дүң продуктусун 2 эсе көбөйтүүгө жетишкенин айтат. Эларалык валюта корун сынга алгандар биздин Кыргызстанда деле көп.

- Биздин өлкө азыр бир топ нерсени үйрөнүп калды. Бир топ адистер өсүп чыкты. Бюджетти өзүбүз түзүп, приоритеттүү тармактарды өзүбүз аныктагандай мүмкүнчүлүк бар. Тилекке каршы, ушул Эларалык валюта кору илгеркидей эле –мындан 10 жыл мурдагыдай эле - бизге акыл үйрөтүп келе жатат. Өздөрү момундай кылыш керек деп жазып коюшуп, анын аткарылышын талап кылганды жакшы көрүшөт, – дейт депутат Акылбек Жапаров.

Кыргызстанда Эларалык валюта корунун стратегиялык объектилерди менчиктештирүү, айыл чарбасына кошумча нарк салыгын киргизүү, кыймылсыз мүлккө салык салуу тууралуу демилгелери көп каршылыкка туш болууда.

Анатолий Макаровдун айтымында, комитет өткөн жылы 75 мамлекеттик обьектти жеке менчикке өткөрүп берген. Андан тышкары 46 ишкананын акциялары сатыкка чыгарылып, 36 ишкананын акциясы сатылган. Өткөн жыл жөн жыл эмес, Жогорку Кеңеш бекиткен менчиктештирүүнүн 3 жылдык программасынын акыркы жылы болчу:

- Биз 2001-2003-жылдарга эсептелген 3 жылдык программаны бардык негизги көрсөткүчтөр боюнча аткардык деп айта алабыз. Менчиктештирүүдөн 600 млн. сом түшөт деп пландаштырылган болчу. Биз аны да ашыгы менен аткардык.

Анын айтымында, өткөн жыл курорттук-рекреациялык обьектилерди менчиктештирүү жылы болду. 2003- жылы 16 эс алуучу жай сатылып, бул сектор иш жүзүндө мечиктештирилип бүттү десе болот.

Өткөн жылы ири стратегиялык ишканалардын ичинен «Кыргызтелекомдун» 51% акциясын сатуу боюнча да тендер өткөрүлгөн. Азырынча, Анатолий Макаровдун айтуусу боюнча, тендерде биринчи орунду жеңип алган «Шведтел» менен келишимге кол коюла элек:

- Азыр мындай болуп жатат: Биз тендердин биринчи этабынын жеңүүчүсү менен оор жана татаал сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз.

Анатолий Макаровдун маалыматы боюнча, 3 жылдык программанын аткарылышы менен азыр өлкөнүн ишканаларынын 70% менчиктештирилип бүттү. Мамлекеттин колунда негизинен 146 ири ишкана гана калды. Анын токсон экисинин акцияларынын көбүрөөгү Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин колунда жана ал аларга толук кожоюндук кылат. Калгандары болсо анча-мынча акциясы сатыла элек ишканалар.

Коомдо «менчиктештирүү күткөндөй натыйжа берген жок” деген пикир кеңири тараган. Адистер ишканалар жеке менчикке берилгени менен, алардын басымдуу көпчүлүгү иштебей токтоп турганын айтышат. Бул тууралуу Эл өкүлдөр жыйынынын Бюджет жана экономикалык саясат комитетинин төрагасы Жеңишбек Эшенкулов мындай дейт:

- Фрунзе заводун алалы. Убагында анда канча миңдеген адамдар иштечү эле. Миллиондогон салык төлөчү. Менчиктиштирилгенден кийин канча адам иштебей калды. Продукция чыгарбайт. Салык да төлөбөйт .

Менчиктештирилген ишканалар арзан сатылгандыктан, аларды алуучулар, аны иштетпей эле, сатып пайда табуу үчүн алып жатышкандыктарын айтышат. Эл өкүлдөр жыйынынын Өнөр жайынын стратегиялык өнүгүшү жана ишкерлик боюнча комитетинин төрагасы Жаныш Рүстенбеков мындай дейт:

- Канча станоктор, жабдыктар Кытайга сатылып, кетип жатат. Мындай мүлктү кийин чогулта албайбыз. Ал Советтер союзу учурунда жыйналган мүлк болчу. Азыр канча аракет кылсак да мынча мүлк чогулта албайбыз.

Ал эми депутат Жолдошбек Турдумамбетов болсо арзыбаган акча үчүн бүтүлүү буюмдарды талкалап жатышкандарына ичи ачышат:

- Токтогулда нефтебаза бар эле. Ал Ош-Бишкек стратегиялык жолунун ортосунда жайгашкан. Сатылгандан кийин 100-500 тонналык цистерналардын баарын кесип, металлалом кылып, ташып кетишти.