Экономика

Электр энергиясынын баасы көтөрүлөр-көтөрүлбөсү тууралуу биздин суроого Энергетика боюнча агенттиктин директору Уларбек Матеев так жооп берүүдөн качып, ар түрдүү түшүнсө боло тургандай минтти:

- Мен аны билбейм. Биз тарифти көтөрүү маселесин караган эмеспиз.

Уларбек Матеевдин минтип ачык жооп бербей жатканына караганда өкмөт бул маселе боюнча бир бүтүмгө келе элек болсо керек деп болжолдоого болот. Эгерде тариф көтөрүлбөй турганы анык болсо, ал көтөрүлбөйт деп эле айтып коймок. Мурдагы тариф көтөрүлбөй турган жылдары алар ачык эле айтып келишкен. Мисалы, өткөн жылы агенттиктин директору да, өкмөт башчы да тариф көтөрүлбөй тургандыгын жыл башында эле билдиришкен болчу. Айтылгандай эле өткөн жылы тариф көтөрүлгөн жок.

Азыр энергетика боюнча карыздар көбүрөөк өндүрүлө баштаган менен тармактын абалы дагы эле оор бойдон калып жатканы айтылууда. Электр энергиясы үчүн төлөнгөн акчалар натыйжалуу пайдаланылбай жаткандыгы шейшемби күнү Мыйзам чыгаруу жыйынынын Отун-энергетика комитетинин отурумунда да айтылды. Анда премьер-министрдин 102 миң доллар кредити тууралуу көп сөз болду. Депутаттар кредит берген «Улуттук электр тармактары» акционердик коомунун баш директору Бакирдин Сартказиевди «эмне үчүн тармактын финансылык абалы оор дейсиңер да, башкаларга үстөксүз насыя акча бересиңер» деп жарга такашты. Бакирдин Сартказиевдин айтымында, ал акча «Улуттук электр тармактары» кирешелүү иштеп турган 2001-жылдын эсебинен берилген. Ал жылы компания 600 млн. сом таза киреше алган:

- Булак 2001-жылдан. Ал эми акчалар болсо, албетте, 2003-жылдын эсебинен берилген, – деди Бакирдин Сартказиев.

Бул маселе боюнча Мыйзам чыгаруу жыйынынын Отун-энергетика комитетинин чыгарган чечими тууралуу бул комитеттин төрагасы Тайырбек Сарпашев мындай деди:

- “Улуттук электр тармактарынан” өкмөт башчы директорлор кеңешинин төрагасы болуп турганда 102 миң доллар кредит алган экен. Бир жылдын ичинде аны кайрып берген. Депутаттар анын мыйзамдуулугун карашты. Баш прокурордун орун басары Рустам Исаев “бул иштин аягына чыга элекпиз” деди. Алар аягына чыккандан кийин бүтүмүн комитетке бере турган болушту.

Комитеттин отурумунда тармакта иштегендер аты-жыты жок эле адамдарга электр энергиясын жакты деп жазышып, акчасын жеп коюп жатканы тууралуу да сөз болду. Анын суммасы - 600 млн. сомго жакын экен. Бул иш боюнча айрым кылмыш иштери козголуп, бирок алар кийин жабылып калган. Тайырбек Сарпашевдин айтуусу боюнча, бир да кылмыш иши аягына чыккан эмес. «Ошэлектро» бөлүштүрүү компаниясынын баш директорунун орун басары Анарбек Аттокуровдун айтымында, эч кандай уурдоо жок:

-Мунун чыгышынын себеби – операторлордун, компьютерлердин, счетчиктердин катасы. Контролерлор да тез алмашып, так эсеп жүргүзүүгө мүмкүн эмес болгон. Ошондон айырма чыгып жатат.

Анарбек Аттокуровдун ою боюнча, бул изи жок акчалар компаниялардын эсебинен чыгышталышы керек.

Бирок депутаттардын жана комитетке чакырылган керектөөчүлөрдүн өкүлдөрүнун айтымында аларды акыры барып керектөөчүлөр төлөшөт. Мисалы, Хайдаркен сымап комбинатынын директору Токтобек Сартбаев ушундай ойдо:

- Бирөөлөргө 102 миң доллар кредит берүүгө мүмкүнчүлүгү бар адамдар бар экен. 600 млн. сом пайда тапкан адам бар экен. Пайданы кайдан алышат? Бизден алышат. Эмне үчүн? Анткени тариф саясаты азыр туура эмес аныкталат.

Дүйшөмбү күнү өкмөт башчы Николай Танаев «Азаттыктын» кабарчысынын «Кумтөралтын» долбоорун реструктуризациялоо тууралуу берген суроосуна:

- Бул келишим биз үчүн пайдалуу экенин айтып коюшум керек. Мени ким мажбурлабасын мен, премьер-министр катары биздин өлкөгө пайдасыз келишимге эч качан кол коймок эмесмин, – деп жооп берди.

Ал эми адистер Кумтөр кени кошулуп «Центерра» компаниясы түзүлгөндөн кийин акциялардын үчтөн биринин гана Кыргызстанга берилишин адилетсиз деп баалап жатышат. Алардын бири Орозбек Дүйшеев:

- Тигилердин алтын кендеринде 30-40 тоннадан гана алтын бар. Анын үстүнө ал ишканалар али курула элек. Аларды ишке киргизүү үчүн канча акча сарпташ керек! Биздин Кумтөр болсо иштеп жаткан ишкана. Айырма асман менен жердей. Алар бизди алдоого аракет кылып жатышат, – дейт.

Адистердин айрымдары «Камеко» тараткан маалыматтарга гана таянып, өкмөттүн чечими Кыргызстан үчүн жакшы же жаман деп биротоло бир бүтүмгө келүү мүмкүн эместигин белгилеп жатышат. Алардын пикирине караганда, бир беткей бүтүм чыгаруу үчүн толук маалымат зарыл. Андай маалыматтарды болсо өкмөт менен «Кыргызалтын» бербей жатыптыр. Ал тууралуу:


-Кумтөр жөнүндө угаарыбыз менен эле «Чет өлкөлүк массалык маалымат каражаттарында бул тууралуу эмне үчүн сөз болуп жатат? Бизге толук маалымат бериңиз» деп премьер-министрдин өзүнө кат жазганбыз. Бирок, алиге чейин жооп келе элек, – дейт депутат Орозбек Дүйшеев.


Ушундай эле кат менен «Атуулдук коом коррупцияга каршы» бейөкмөт уюмунун башчысы Төлөйкан Исмаилова да «Кумтөр оперейтинг компаниге» кайрылган:

- «Кумтөр оперейтинг компани» биздин кайрылуубузга жооп бербей жатат. Кумтөр алтын кенин иштетүү 1990-жылдардан баштап жашыруун маалыматтардын негизинде жүргүзүлүп келет, - дейт Төлөйкан Исмаилова.

«Кумтөр» алтын кен долбоорун реструктуризациялоо тууралуу алгачкы маалымат январь айынын башында пайда болоор менен эле биз дагы «Кыргызалтын» ишканасынын жетекчилигине кайрылган элек. Ишкана кызматкерлери «расмий кат жөнөткүлө» деп талап кылышкандыктан, андай кат да жөнөтүлгөн. Ага «Жакында бардык массалык маалымат каражаттары үчүн пресс-конференция өткөрөбүз, ошону күткүлө» деген жооп узатышты. Катка жооп берилгенден бери 19 күн өтүп кетти, бирок, пресс-конференция өткөрүлө элек.

Анын себебин «Кыргызалтындын» президентинин кеңешчиси Асек Балабеков төмөнкүчө жообу менен түшүндүрдү:


- Же Танаев болбой, же биздин президент (ордунда) болбой калып жатат. Абал ушундай болуп жатат.

Ал эми «Кыргызалтындан» алынган маалыматтарга караганда, ишемби күнү Бишкекке «Камеко» корпорациясынын президенти, анын эң жогорку кызмат адамы Жерри Гренди келип, кечээ (жекшемби күнү) кайра кайтып кеткен. Ал Бишкекке кандай максат менен келип кеткендиги белгисиз. «Камеко голд» эл аралык корпорациясынын аны менен кошо келген президенти Лен Хоменюк болсо азыр Кыргызстанда жүрөт.