Экономика

Программанын жетекчиси Роланд Кларктын айтымында, программанын шарттары боюнча кыргыз өкмөтү «Мамлекеттик кызматкерлер жөнүндө», «Мамлекеттик кызматкерлердин кирешелери тууралуу декларация толтуруу жөнүндө» жана «Эсептөө палатасы жөнүндө» мыйзамдарды кабыл алууга тийиш болчу. Бирок ал мыйзамдардын долбоорлору ушу убакка чейин Жогорку Кеңешке жөнөтүлө элек:

- Бул мыйзамдардын алга жылышы боюнча бизде тынчыздануу бар. Биздин оюбузча, өкмөт бул мыйзамдар эмне үчүн зарыл экендиги жөнүндө эл жана парламенттин мүчөлөрү арасында иш жүргүзүүсү керек, - деди Роланд Кларк.

3 жылга эсептелген GSAC программасы өткөн жылы ишке киргизилген болчу. Программанын максаты өлкөнүн башкаруу системасын азыркы талапка ылайык кылып реформалап чыгуу жана мамлекеттик аппараттын ишинин коомчулук үчүн ачыктыгын камсыз кылуу болуп эсептелет. Программага 20 млн. доллар бөлүнгөн. Бул акчалар өлкөнүн бюджетинин тартыштыгын жабуу үчүн пайдаланмакчы. Кыргызстан анын 5 млн. долларын өткөн жылы алып пайдаланып койгон. Быйыл программанын биринчи жылына белгиленген иш-чаралардын аткарылышына карап экинчи транш берилмек. Дүйнөлүк банктын кызматкерлери эгерде бул программаны өкмөт ийгиликтүү ишке ашырса өлкөнүн мамлекеттик аппараты КМШ өлкөлөрүнүн ичинде эң натыйжалуу иштеген мамлекеттик аппарат болуп каларын айтышат:

- Эгерде Кыргызстан 3 транштын шарттарынын баарын тең аткарса ал КМШ өлкөлөрүндө мамлекеттик башкаруу сисемасын реформалоо боюнча лидер болуп калат. Кыргыз республикасынын президенти быйылкы жылды адилет башкаруу жылы деп жарыялаганына байланыштуу биз программанын шарттарын аткарууга баардык аракеттер жасалат деп ойлойбуз, - деди Крис Лавлейс.

Дүйнөлүк банктын өкүлдөрүнүн айтуусу боюнча, аталган 3 мыйзам үстүбүздөгү жылдын биринчи жарымында кабыл алынышы керек болчу. Ошондуктан март айында өкмөт ал мыйзамдардын долбоорлорун Жогорку Кеңешке жөнөтпөсө, кеч болуп калышы мүмкүн.

Бул мыйзамдар кабыл алынса өкмөт мүчөлөрү мурдагыдай каалагандай басып-тура албай калышат. Жок дегенде аларга коомчулуктун көзөмөлү күчөп,алардын өзүм билемдигине бир аз болсо да чек коюлат. Ошондуктан “өкмөт мүчөлөрү алардын кабыл алынышын атайын создуктуруп жаткан жокпу?” деген суроо туулбай койбойт. Бирок өкмөт башчынын аппараты бул шектенүүнү таптакыр четке какты. Премьердин өзүнүн айтуусу боюнча, программада белгиленген башка иш-чаралар аткарылып коюлду:

- 3 эле мыйзам калды. Иш жүзүндө биз калгандарын аткардык, - дейт Николай Танаев.

Өкмөт аппаратынан алынган маалыматтарга караганда аталган 3 мыйзамдын долбоору негизинен даяр. Министрликтерден бир нече сунуш түшүп, кайчы пикирлер да чыгып, азыр юридикалык бөлүм мыйзамды биротоло бүтүрүүнүн үстүндө иштеп жатат. Премьер-министр да өкмөт мүчөлөрүнөн кандай гана болбосун март айында долбоорду Жогорку Кеңешке өткөрүп берүүнү талап кылып жатат:

- Март айында ал мыйзамдарды өткөрбөсөк, транш албай калабыз. Же ал артка жылдырылат. Бизге артка жылдыруунун кереги жок. Биз траншты апрель айында алгыдай болушубуз керек. Аткарбасак, айрымдардын баштары учуп кетиши мүмкүн, - деди Николай Танаев Дүйнөлүк банктын бул акчасынын өлкө үчүн маанилүүлүгүн көрсөтүп.

Жыйында бул маселе боюнча маалымат берген Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин төрагасынын орун басары Азизбек Мадмаров:

- Эркин экономикалык аймактардын алдына коюлган максаттар ишке ашпай калды. Ошондой эле алар өздөрү жайгашкан региондордун өнүгүүсүнө да олуттуу таасир бере алышкан жок, – деди.

«Нарын» эркин экономикалык аймагы түзүлгөндөн бери ал жерге болгону 6 млн. доллар инвестиция келген. 2000-жылдан бери бир да тыйын түшкөн эмес. «Каракол» эркин экономикалык аймагында деле абал андан ашпайт. Ага бар болгону 5 млн. долларга жетпеген инвестиция салынган. Акыркы 4 жыл ичинде 500 миң доллар эле инвестиция келген. «Маймак» эркин экономикалык аймагында 10 гана ишкана каттоодон өткөн. Кыргызстандын мыйзамдары боюнча эркин экономикалык аймактарга катталган ишканаларга салык боюнча жеңилдиктер берилет. Аларга чыгарган продукциясынын 30% кем эмесин экспортко жиберген гана ишканалар катталууга укуктуу. Иш жүзүндө болсо бул эркин аймактарда катталган ишканалардын басымдуу көпчүлүгү товар экспорттобой эле, импорттошот. Алар түзүлгөндөн бери экспорт импорттон ашкан бир да жыл болгон эмес.
Ушундан улам «Каракол» эркин экономикалык аймагы тууралуу маалымат берген Ысык-Көл облусунун губернатору Токон Шайлиева:

- Биздин борбордогудай миң түркүн дүкөн болсо, ал дагы эркин экономикалык аймакка кирип алган. Тез аранын ичинде жабыш керек. Ал жерде коррупция гүлдөп жатат, - деди.

Анын айтымында, бул аймакта бүтүн депутаттар менен өкмөт адамдарынын ишканалары толуп алып, алар ал жерде тартип орнотууга мүмкүнчүлүк бербей жатышат. Токон Шайлиева бул жөнундө айтканда жыйында отургандардын бирөөсү Шайлиевадан алардын аттарын атоосун өтүнгөндө, Шайлиева ага:

- Мезгили келгенде атайм. Күйүүчү май жөнөтүп жаткандардын атын да атайм. Ким алардын арттында турганын да айтам. Мен андан коркпойм, – деп жооп берди.

Токон Шайлиеваны ал чөлкөмдөн депутат болуп шайланган Болот Байкожоев, Каржы министри Болот Абилдаев, Кирешелер комитетинин төрага орун басары Адылбек Касымалиевдер колдошту:

- Акыркы эле 3 жылды эсептеп көргүлө, 200 млн сомду айрым дамдар өз чөнтөктөрүнө салып алышты, - деди депутат Болот Байкожоев.

Өткөн жылы «Каракол» эркин экономикалык аймагында катталган ишканалар салык төлөбөй күйүүчү май алып келишип, бүткүл өлкөгө таратып жатышат деп чуу чыккан болчу. Болот Абилдаевдин айтымында, аларга кылмыш иши козголгон менен соттор күнөөлүүлөрдү жазага тарпай эле, тескерисинче, ишти алардын пайдасына чечип жатышат. Каржы министри өкмөт башчыдан сотторго таасир этүүнү өтүндү. Бирок, аларды өкмөт башчы соттун чечимисиз бирөөлөрдү күнөөлөөгө болбойт деп тыйып койду:

- Алардын аты-жөнүн билсеңер, өкмөт жыйынында айтыш керек. Же болбосо өзүңөрчө үйдө сүйлөшкүлө. Мындай билдирүүдөн кийин ушул жерде отургандардын ар бирине көлөкө түшүп жатат, – деди Николай Танаев Токон Шайлиевага кайрылып.

Өкмөт башчы эркин экономикалык аймактарды дароо эле жаап коюш оңой экенин, бирок ал кокус өлкөгө керек болуп калса, аларды кайра ачыш кыйын болуп каларын жана аймактар тууралуу Эл аралык валюта кору менен түзүлгөн келишимде жазылгандагын Николай Танаев эске салып:

- Эгерде бул экөөнү жоюп койсок, башка бир дагы эркин экономикалык аймак түзө албайбыз. Бул меморандумда жазылган, – деп эскертти.

Өкмөт башчынын сунушу боюнча атайын комиссия түзүлүп, ал бул эркин экономикалык аймактарды жоюш-жойбош керектигин иликтеп чыкмай болду. Эгерде алар жоюлбай турган болсо, алардын территориялары кыскартылып, чакан болуп кайра түзүлөт. Андан тышкары жыйында аталган «Нарын» жана «Каракол» эркин экономикалык аймактарынын жетекчилерин кызматтан алуу жана аларга көзөмөл жүргүзгөн губернаторлордун орун басарларына сөгуш берүү тууралуу чечим кабыл алынды.