Экономика

Айыл, суу чарба жана кайра иштетүү өнөр жай министри Александр Костюктун айтымында быйылкы жылдын жыйынтыгы жакшы болду:

-Быйылкы жыл жаман жыл болгон жок. Биз негизинен жергиликтүү органдар менен дыйкандардын ассоциацияларынын болжогон индикативдик көрсөткүчтөрүнүн көпчүлүгүн аткарганга жетиштик. Быйылкы жылы дан өсүмдүктөрүнөн алынган түшүм өткөн жылдагыдан 100 миң тоннага, пахта 10 миң тонна ашыкча жыйналды..

Бирок биз сөзгө тарткан дыйкандар мындай түшүмдү алуу үчүн талыкпай мээнет гана кылбастан, көптөгөн чыгымдарга да учурап жатышкандыгын айтышты. Ноокат районундагы «Бермет» фермердик чарбасынын жетекчиси Бактыгүл Калдарованын айтуусунда аймактагы суунун тартыштыгынан улам кыйынчылык келип чыгууда:

-1998-жылы таланып-тонолуп кеткен короо-жайлардын бирин аукциондук жол менен сатып алдым эле. 2000-жылдан баштап мал чарбасын уюштурдум. Уй, кой, эчки жана тоок багып жатабыз. Биздин короо кайрак жерде жайгашкан, суу маселеси кыйын болуп жатат. Мал чарбасында бул өтө кыйын экен. Сууну Оштогу Ак-Буура дарыясынан алдырып кетемин. Ал жетпейт, өзгөчө жайкысын күн ысык кезде малдарга кыйын болуп атат.

Кыргызстанда өткөн жылкыга салыштырмалуу пахтанын түшүмү көп жыйналганы менен, баасы арзан болуп жаткандыгы дыйкандардын кедергисин кесүүдө. Бул тууралуу Ноокен районунун «Найман» үрөнчүлүк чарбасынын жетекчиси Абдалим Бекешовду угалы:

-Кудайга шүгүр, быйыл түшүм жакшы болду. Бирок азыр өндүрүлгөн түшүмдү сатуу маселеси кыйын болуп атат. Пахтанын баасы өтө төмөндөп, кардарлар аябай арзан баага сурап жатышат.

Жер кыртышынын минерал заттары азайып, жакырланып баратканы олуттуу маселелерге такоодо. Алсак, учурда 100 миң гектарга жакын жер айдоодон чыгып калды. Буга себеп - сугат тармактарынын бузулушу, кыртыштын отоо чөптөр жана өсүмдүк оорусун козгогучтар менен булганып жаткандыгы. Мунун баары түшүмдүүлүктүн азайышына алып келет.

Кыргызстанда минералдык жкр семирткичтерди жана зыянкечтерге каршы берилүүчү химикаттарды чыгаруучу ишкана жок. Бирок мамлекет химикаттарды башка жактардан алып келип, арзан баада сатуу жагын караштырса жакшы болмок деген пикирлер айтылды.

-Буудай, арпа жакшы эле болду, -дейт Жумгал районунун Байзак айылындагы айыл чарба кооперативинин башчысы Асанбек Жусупов, -бирок жер арыктап калган да. Өкмөт жер семирткичтерди, зыянкечтерге каршы химикаттарды жеткирүү жагын каралашып берсе жакшы болот эле. Эл акчасын деле төлөп бермек. Ушул жагынан кем-карч болуп жатат.

Ал эми Ысыккөл облустук мамлекеттик администрациясынын айыл чарба бөлүмүнүн башчысы Сабыр Эгембердиевдин айитымында мамлекет тарабынан айыл чарба кызматкерлерине колдоо жакшы болуп жатат:

-Дыйкандарды, жер иштетүүчүлөрдү мамлекет тарабынан колдоо маселесине биз дагы деле көңүл буруп жатабыз. Мына быйылкы жылы жазында облустун губернатору Токон Шайлиева он миллион сомго 11 сом 20 тыйындан солярка сатып алып, күзгү түшүмдүн эсебинен таркатып берди эле, азыр аны кайрып берүүнүн үстүндө иштеп атабыз. Мындан тышкары 1000 тонна азык буудай өкмөт тарабынан үстөгү жок таркатылып берилди. Колдон келишинче жардам берилип, колдоо көрсөтүлүп жатат.

Айыл чарба жана кайра иштетүү өнөр жай кызматкерлеринин кесиптик майрамына карата бүгүн Бишкекте чоң жыйын болуп, анда өкмөт башчысы Николай Танаев алдыңкы кызматкерлерге мамлекеттик жана президенттик сыйлыктарды тапшырды. Ошондой эле жүздөн ашуун кишиге айыл, суу чарбасынын жана кайра иштетүү өнөр жай тармагынын отличниги деген сыйлыктар, министрликтин ардак грамоталары берилди.

Кыргыз бийлиги өлкө казынасы көмүскө бизнестин айынан чоң жоготууларга учурап жатканын моюнга алат. Салык төлөбөштүн айласын кылып, жашыруун иштеп жаткан ишкерлерди мындай жолду тандоого мажбурлаган себеп катары коррупция менен салык жүгүн атйышат эксперттер.

Жакында эле Бишкекте өткөн донорлор жыйынында эларалык эксперттер Кыргызстанда коррупциянын тамыр жайышы бизнестин өнүгүшүнө да залакасын тийгизип атканын белиглешти. Дүйнөлүк банктын Борбор Азия боюнча директору Денис де Трей мындай дейт:

- Мамлекет башчы жана өкмөт дагы коррупцияга каршы бардык аракеттерди жасашууда. Бул жана башка эларалык иликтөөлөр да бул өлкөдө бизнес жасаганга жагымдуу шарттын жоктугун көрсөтүүдө. Демек, кайсы бир деңгээлде коррупция бар болсо керек.

Ал эми премьер-министр Николай Танаев ырасташынча Кыргызстанда ички дүң продуктынын 30 пайызын көмүскө бизнес түзөт. Өкмөт башчы ишкерлерди көмүскө бизнеске түрткөн айрым себептерди атады:

-Биздин эсеп боюнча ички дүң прордукциянын 30 пайызын көмүскө бизнестин айынан жоготобуз. Бул деген айсбергдин бир бөлүгү, анын ичинде коррупция жатат, анда мыйзамдагы мүчүлүштүктөр жатат. Ар жолу бул көрсөткүчтү азайтыш үчүн далалат кылып келебиз.

Николай Танаевдин айтымында, коррупцияны жоюп, ишкерлерге кирешелүү шарт түзүш үчүн коррупцияга каршы мыйзамдарды иштеп чыгып, болгон аракеттер жумшалууда.

"Азамат-ойл" корпорациясынын президенти Токтосун Мадияров ишкерлер оболу салык жүгүн көтөрө албай жатышат деген ойдо. Анын айтымында, салыктын көп түрүнөн жана өлчөмүнөн качкан ишкерлер көмүскө бизнестин көшөгөсүнүн артында иштеп келет.

Мамлекет башчысы Аскар Акаев жаңы Салык кодексинин зарылдыгын айтып келет. Президенттин ою боюнча ушул күндөрү иштелип аткан жаңы Салык кодексинде бир катар прогрессивдүү, керек болсо радикалдуу кадамдар каралган. Аскар Акаев жаңы Салык кодекси жеке сектордун ыкчам өнүгүшүнө огожо болот деген ишенимде.

Учурда жаңы Салык кодексинин алгачкы варианты иштелип чыкты. Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаттары бул Салык кодексин талкуулаш үчүн атайын Улуттук форум чакыруу сунушу менен чыгышууда.

Жогорку Кеңештин депутаты Акылбек Жапаров билдиргенге караганда, жаңы Салык кодекси жакын арада парламенттин кароосуна келип түшөт. Бирок анын иштелип чыгышына ишкерлер өздөрү начар катышкандыктан ишкерлер үчүн жеңилдик бере турган мүмкүнчүлүктиөр аз камтылды.

Акылбек Жапаровдун айтымында, кыргыз өкмөтү анын ичинде финансылык органдар активдүү иштегендиктен жаңы Салык кодексинде салыкты так жана көп чогултуунун айлалары көбүрөк эске алынды.

Депутат Жапарповдун оюнда кыргыз бийлиги салык саясатын башка нукка буруп, ишкерлер үчүн жөнөкөй ыкма киргизүү менен автожол, чукул кырдаалдар өңдүү салыктарды жоймойунча ишкерлерди көмүскө экономикадан сууруп чыгыш кыйын болот.