Экономика

Акыркы 4-5 жылдын ичинде электр энергиясынын тарифи 10 эсе өсүп, ал азыр 40 тыйындан 80 тыйынга чейинки сумманы түзүүдө. Айрым депутаттардын айтканына караганда өкмөт аны дагы көтөрүүнү караштырып жатат.

Өкмөт тарифтин өсүшүн акчанын жакшы чогулбай жаткандыгы менен түшүндүрүп келет. Ал бөлүштүрүүчү компанияларды концессияга бергенде гана акчалар толук чогулуп, тармактын абалы жакшырат деп эсептейт.

Бирок Мыйзам чыгаруу жыйынынын айрым депутаттары «Түндүкэлектрону» концессияга берүү тууралуу сунушуна караманча каршы болуп жатышкандыктарын коомчулук жакшы билет.

Эл өкүлдөр жыйыны болсо бул маселени карай элек. Бирок бейшемби күнкү өзүнүн отурумунда палатанын депутаттары тармактагы ишканалар чыгарган продукцияны уурдоо, каражаттарды каалагандай пайдалануу кеңири орун алгандыгын, тариф ошонун негизинде жогорулап, ошого байланыштуу ишканалардын абалы начарлап жаткандыгын айтышты.

Мисалы депутат Болот Шерниязов энергетика компанияларынын жетекчилери каражат жетпей жатат деп коюшуп, электр энергиясын айрым ишканаларга арзан берип жатышкандыктарын белгиледи:

- 2003-жылы 50 млн 751 миң сомго жеңилдик берилген. Жеңилдиктер адатта согушка катышкандарга берилет. Жеңилдик берилген ишканалар – «Пинара Бишкек», «Кангелдиев–мини рынок», «Ариана-Омега» жоопкерчилиги чектелген коом жана башкалар экен. Булар Жапан согушуна катышканбы?

Бул маселе боюнча депутаттардын суроолоруна жооп берүүгө келген президенттин атайын өкүлү Жантөрө Сатыбалдиев эч нерсе айта алган жок:

-Мен ал ишканаларды билем. Бирок мен аны кандай себеп менен беришкенин билбейм. Президент мени ишке алып келгенде ал менин алдыма 4 конкреттүү маселе койгон. Алар - акчаны чогултуу, дебитордук карызды азайтуу, жоготууларды жоюу жана коррупцияга каршы күрөш.

Жантөрө Сатыбалдиевдин айтымында, кызматы вице-премьердик кызмат менен тең деп айтылганы менен тармакты тартипке келтирүүгө анын ыйгарым укуктары жетишпейт. Президенттин өкүлү ишканалардын финансылык иштерине кийлигишүүгө укугу жок экендигин, күнөөлүүлөрдү көрүп турса да эч кимди кызматтан ала албастыгын билдирди. Ал депутаттарды тариф көтөрүлбөйт деп ишендирди.

Энергетика тармагында уурдоолорду иликтөө боюнча мурда депутаттык комиссия түзүлгөн болчу. Комиссиянын төрагасы Жаныш Рүстөнбековдун айтымында, энергия компанияларынын жетекчилери ортомчу фирмалар менен биригип, жылына 2 млрд. кВтт/саат электр энергияны жашырып сатышып, түшкөн акчаны өз чөнтөктөрүнө салып алышат. Депутат бул иштер «Каен-трейдинг», «Агибаль» аттуу эч жерден каттоодон өтпөгөн жалган компаниялар аркылуу жүргүзүлүп жаткандыгын айтты:

-Мисалы, Поташников деген адам директорлук кылган «Каен-трейдинг» компаниясы Флоридада каттоодон өткөн деп көрсөтүлгөн. Биз ал компанияны текшерсек, ал келишимде көрсөтүлгөн дарек боюнча жок болуп чыкты.

Депутат Давран Сабиров ошондой эле уурдоолор газ тармагында көп экендигин билдирди.

Көп депутаттар тармактын абалы оор болуп турса ишканалардын жетекчилери кымбат баалуу машинелерди минип жүрүшкөндүктөрүн айтып күйүп-бышты. Алардын айтымында, компаниялардын жетекчилеринин айлыгы 22 миң сомго жетет экен.

Депутат Тойгонбек Калматов энергетика сектору өзгөртүлүп кайра түзүлгөндөн кийин анда иштеген адамдар азайбай эле көбөйүп жаткандыгын билдирди:

- Мурда «Кыргызэнерго» акционердик коомунда 12 356 киши иштечү. Реструктуризациядан кийин ал 15 356 га жетти. Көрсөткүчтөрдүн баары төмөн. Жоготуулар көбөйдү. Дебитордук карыздар өндүрүлбөй жатат. Кызматкерлердин саны болсо 3 миңге өстү.

Тойгонбек Калматовдун айтымында тармактагы ишканалар өз керектөөсүнө өткөн жылы 2 млрд. сом жумшаган. А быйыл болсо алар өз чыгымдарын дагы 1 млрд. сомго көбөйткүлөрү келип жатышат.

Депутаттар президенттин өкүлү Жантөрө Сатыбалдиевден канааттадырарлык жооп уга албагандыктан, бул маселени кийин премьер-министрди чакырып карашмак болушту.

Донорлордун кеңешме тобунун экинчи жыйынын өкмөт башчы Николай Танаев менен Дүйнөлүк банктын өкүлү Денис де Трей башкарууда. Денис де Трейдин айтымында, бу жолу донорлор кыргыз бийлиги менен акча тууралуу эмес андан да маанилүү кызматташтык, диалог өңдүү маселелер тууралуу сүйлөшмөкчү.

Президент Аскар Акаев болсо эки жыл мурунку донорлордун жолугушуусунан бери бир топ жетишкендиктер болгонун белгиледи. Донордук жардамды жөнгө салуу боюнча биргелешкен комиссия түзүлгөнүн, сырттан келген жардамды гармонизациялоо боюнча улуттук план түзүлгөнүн айтып өттү.

Мамлекет башчыныны айтымында, Кыргызстанда жакырчылык соңку 5 жылда 15 пайызга төмөндөптүр. Орточо маяна үч жылдан бери жылыга 10 пайызга көтөрүлүп келатканын, ал эми мугалим менен дарыгерлердин айлыгы быйыл 30 пайызга өскөнүн билдирди президент. Анын айтымында, кары- картаңдардын пенсиясы дагы акчалай жана өз убагында берилип калды. Аскар Акаевдин баамында, Кыргызстан Борбор Азия региону боюнча улуттук валютасы күчтүү жана инфляциясы эң төмөн мамлекет болуп саналат:

-Түз инвестициянын көлөмү быйыл алты айдын ичинде былтыркы ушул убакка караганда 50 пайызга көбөйгөн. Дүйнөлүк соода уюмуна кирген өлкөлөр менен соода алакаларга тоскоол болгон жагдайларды жоюу жана соода-сатык мамилелерди кеңейтүү боюнча биргелешкен аракеттердин негизинде экспорттун көлөмүн чоңойттук. Быйыл тогуз айда экспорттун көлөмү былтыркы ушул убакка салыштырмалуу 40 пайызга өстү.

Аскар Акаевдин айтымында, Париж клубу аркылуу Кыргызстандын тышкы карызынын кайсы бир бөлүгү жоюлушуна шарт бар. Ал Эларалык валюта кору менен кол коюлган меморандумдун талаптарын Кыргызстан толук аткарды деп санайт. Мамлекет башчынын айтымында, ушул жазда сүйлөшүүлөрдүн экинчи тепкичи өлкөдөгү реформалар үчүн чоң сынак болмокчу. Президент тышкы карызды жеңилдетүү маселесинде донорлор колдоо көрсөтөр деген үмүтүн билдирди.

Ал эми Дүйнөлүк банктын вице-президенти Шигео Катсу кыргыз бийлик бутактарындагы коррупция жөнүндө сөз козгоду. Анын айтымында, «Transparency International» уюмунун соңку отчёту боюнча коррупцияга малынган 25 өлкөнүн катарында Кыргызстан да аталганы өкүнүчтүү. Келечекте Кыргызстан коррупциялашкан эмес башка мүнөздөгү өлкөлөр менен бир тизмеде турар деген үмүтүн билдирди.

Япониядан келген инвестор Тосио Цунадзаки да коррупцияга каршы күрөшкө көңүл бурду. Анын айтымында, мамлекеттик бийлик бутактарындагы ачык-айкындуулук жана коррупцияны ооздуктоодо жакында түзүлгөн мамлекеттик кызмат боюнча агенттик чоң рол ойнойт деп ишенет:

- Мен мамлекеттик кызмат боюнча агенттик түзүлгөнүн кубаттайм. Ачык-айкын жана адилет мамлекеттик башкаруу үчүн бул абдан маанилүү. Жапония бул агенттикке техникалык жардам көрсөттү. Бир катар мамлекеттик кызматкерлер биздин өлкөгө тажрыйба алмашууга жөнөтүлүп жатат. Мындан ары дагы бул агенттиктеги кызматкерлерге жардамыбызды аябайбыз дегим келет.

Донорлордун кеңешме тобунун жыйынында Дүйнөлүк банктын Бишкек кеңсесинин башчысы Крис Лавлейс, кызматташтык боюнча Швейцария бюросунун башчысы Урс Херрен жана вице–премьер-министр Жоомарт Отробаев да сүйлөдү.

Атуулдук коомдун атынан сүйлөгөн Токтайым Үмөталиеванын айтымында, донорлордун мойнундагы жоопкерчиликке да көңүл бурган оң. Ал сырттан келген каражат үчүн кыргыз бийлиги гана эмес, чет элдик донорлор да жооп бере турган жагдайлар унутта калып атканын белгиледи.