Экономика

Жаңы Салык кодекси катаң сынга парламентте уюшулган бейөкмөт уюмдар, адистердин катышуусунда өткөн талкууда туш келди.

Салык төлөөчүлөрдүн укугу унутулуп, салык жыйноочуга оголе көп мүмкүнчүлүк берилгени, мындай абал ишкерликтин жолун бөгөп, коррупциянын чайлап-коолап чыгышына алып келери айтылды. Атүгүл айрымдар жаңысына караганда эски Салык кодекси кыйла дурус экенин эскертүүгө үлгүрүштү.

Парламенттин Эл өкүлдөр жыйынынын каржы, бюджет маселелери боюнча комитет төрагасы Жеңишбек Эшенкулов акыйкатта да салык жыйноочуларга кенен укук берилиши керек деп эсептейт:

- Бүгүнкү күндө салыкчылардын укугу жок. Алар салыкты толук өндүрө албай жатышат. Себеби көп ишканалар салык төгүүдөн качып жатышат. Эсептерин жашырып, айлантып аткан акчасын көрсөтпөй, алары миллиондогон сомго жетсе да анын 5 – 10% гана салык төлөп жатышат. Отчетторун бекитишет. Экинчиси, банк лимитти киргизиш керек. Аны киргизмейинче жүгүртүүдө канча акча бар экенин биле албайбыз. Салык төлөбөгөндөр кимдер – ишкерлер. Бир айда 1 миллион акча кассасына түшсө салык төлөбөй, анын 95% эсепке кирбеген жүгүртүүгө жумшап жатышат. Салык кызматкерлеринин пост коюуга да укугу жок. Салык кодексин, салык системасын күчтүү кылбасак мамлекетке жакшы салык топтой албайбыз. Укукту бериш керек, - дейт Жеңишбек Эшенкулов.

Парламенттин Мыйзам чыгаруу жыйынынын каржы жана бюджет комитетинин төрагасы Марат Султановдун ырасташынча, Салык кодексин кабыл алууга ашыгыштын кажети жок:

- Өкмөт көбүнчө административдик чараларды күчөтүүгө мүмкүнчүлүк түзүп берүүнү көздөп жатат. Мен башында эле үч айдын ичинде эч ким жаңы Салык кодексин жазып бүтүрө албайт, деп ойлогом. Бирок тилекке каршы, кээ бирөөлөр үч айдын ичинде бүтүрүп коёбуз деп мактанып коюшкан экен. Иш жүзүндө бул Салык кодексин биз кенен бир жыл талкуулайбыз го. Бүт ишкерлердин кызыкчылыгы, элдин кызыкчылыгы мына ушул Салык кодексинде камтылган. Кайра эле шашылып, момунчанчы күнгө ала коёлу десек, анда көптөгөн кемчиликтерди кетирип, азыркыга салыштырмалуу начар Салык кодексин алып коюшубуз мүмкүн.

Парламенттин Эл өкүлдөр жыйынынын эксперти Алмазбек Абытовдун маалымдашынча, 1996-жылы кабыл алынган Салык кодексине 2004-жылга чейин 700дөн ашуун өзгөртүүлөр киргизилген:

- Көз карандысыз эксперттердин ырасташынча, жаңы Салык кодекси 400дөн ашуун беренелерден турат. Башта өз алдынча мыйзам боюнча чогултулуп келген салык түрлөрү бир жерге бириктирилип, кодекс кыйла жыйынтыктуу жасалды. Ушу тапта жумушчу топ ишти аягына чыгууда. Буюрса, эмдиги жылга чейин жаңы кодексти парламент талкуусуна коюшубуз ыктымал. Өлкөнүн негизги экономикалык мыйзамындагы салык өлчөмү Конституция боюнча өкмөттүн макулдугу менен гана өзгөртүлөт.

Алмазбек Абытовдун айтымында, өкмөттүн баш оорусуна айланган проблема базар шартына туура келбеген айрым салыктарды алып коюу зарылдыгы болууда. Аларды ойлонбой чийип коюуга өкмөттүн дити барбай туру. Антсе бюджеттин бир капшыты оңурайып калчудай.

Парламенттин Мыйзам чыгаруу жыйынынын төрага орунбасары Кубатбек Байболов мамлекет ишкерлерди муунтпай, аларга шарт түзүп бериши керек дейт.

- Ишкерлерге барып, аларды муунтуп аткан не деген структуралар бар.

Жаңы Салык кодекси өкмөттүн жактыруусуна ээ болгон соң ушу тапта иштеп аткан парламент талкуусуна сунушталышы ыктымал. Бирок да шайлоо азгырыгына жетеленип алган парламент депутаттары аны кенен-кесир талкуулоого убактысы калбай калды окшойт.

Кытай-Иран ортолук жаңы келишим Кытайдын мунайга улам өсүп бараткан керектөөсүн аз да болсо жабат. Париждик эксперт Жан-Филипп Бежанын пикири:

-Экономикасы тез өсүп бараткан Кытай отунга аябай муктаж. Ошондуктан Бээжин керектөөсүнүн кеминде жарымын канааттандыруу максатында мунай жана газды экспорттоону көбөйтүшү шарт. Кытай азыр Жакынкы Чыгыштан мунайды өтө көп сатып алууда. Кытай региондун бир кыйла америкачыл өкмөттөрүнө көз каранды болбоонун амалын издеп, Иран менен келишим түздү.

Маалымат булактары Бээжин-Тегеран ортосунда өткөн айда кол коюлган келишим тууралуу түрдүү маалыматтарды берүүдө.

Кытай өкмөттүк Синхуа агенттигинин билдиришинче, Кытайыдын “Sinopec” фирмасы келерки 30 жылда Ирандан 250 миллион тонна газ сатып алат. “Sinopec” ошондой эле Ядаваран мунай кенин өздөштүрүүгө жардамдашып, анын акысы үчүн кен ишке киргенден кийин Иран күнүгө Кытайга 150 миң баррел карамай экспорттойт.

Эгер Ирандын ИРНА агенттигине ишенсек, 25 жыл ичинде Кытайга 10 миллион тонна гана газ сатылат.
Адистер Ядаваран кени ылдам дегенде төрт жылда өздөштүрүлөт жана ошондон кийин гана Кытайга газ жибере баштайт деп боолгошот.

Лондондогу Economist Intelligence Unit борборунун талдоочусу Бен Фолкс Ирандын батыштык инвестицияга болгон муктаждыгынын себеби тууралуу мындай пикирде:

- Батыш жакынга чейин эки себептен улам Ирандын мунай өнөр жайын инвестициялоого шашпай жаткан. Биринчиси, Иран мурдакы келишимдерге ар кандай кошумчаларды киргизет деген чочулоо болду. Экинчиси, саясый себепке байланыштуу. Ирандын мунай өнөр жайы чет элдик капиталга аябай муктаж болгондуктан, Тегеран азиялык керектөөчүлөргө өз камын ойлоп бурулду. Кытай алардын эң чоңу жана маанилүүсү.

Британиялык талдоочу Хоман Пейманинин баамдашынча, Бээжин-Тегеран аралык кызматташуу саясый жактан өзгөчө маанилүү:

-Иран жана Кытай улам жакындашууда жана бирин бири келечекте атаандаш катары көрүшпөйт. Береги келишим Кытай эч качан Американын тышкы саясатына жетеленбей турганына ачык далил.

Ырасында эле Кытай газ келишимине кол коюлгандан кийин, Тегеранды анын ядролук программасы боюнча МАГАТЭ менен жүрүп жаткан таймашында жактап, АКШнын сунушуна каршы чыгаарын билдирди.
Бирок франциялык эксперт Бежанын айтымында:

– Кытай учурунда Улуттар Уюмунун Коопсуздук Кеңешинде Иракты бир аз жөлөп-таяды. Бээжин бирок Иранды коргоо үчүн Кошмо Штаттары менен болгон мамилесин курмандыкка чалбайт. Ошон үчүн Вашингтон чындап эле Иранга каршы чара көрмөкчү болсо, Кытай Кошмо Штаттарга түз каршы чыкпайт.

Вашингтон бир нече жылдан бери Тегеранды атомдук энергия программасына жамынып, кыргын салчу куралды жасоонун аракетин кылууда деп күнөөлөп келет.

Ушундан улам Буштун администрациясы МАГАТЭнин 25-ноябрда өтчү жыйынында Иранга каршы санкция колдонулушу мүмкүн экенин Коопсуздук Кеңешине сунуш кылуусун талап кылууда. Кытай жакында бу талапты колдобосун эскерткен.