Экономика

Президент Жорж Буш келерки төрт жылда экономикада кандай саясат жүргүзөөрүн кенен айта элек. Ал өткөн төрт жылда ашыкча көбөйүп кеткен бюджеттин карызы эки эсеге кыскарат деп гана убада кылды.

Ага карабастан АКШнын 545 миллиард долларга тете карызы дагы өсөт деген кооптонуудан улам доллардын эларалык базардагы баасы күн санап арзандоодо.

Германиянын “Deutsche” банкынын Франкфурт шаарындагы изилдөө борборунун экономисти Стефан Шнейдердин айтымында, АКШ президентинин бюджеттик тартыштыкты кыскартам деген сөзү чындыкка коошпойт:

- Буш бюджеттин тартыштыгын жарымга кыскартам деп убада бергени менен, келерки бир-эки жылда жагдай жеңилдебейт. Эгерде экономиканын негиздерин алсак жана чыгымдарга, өзгөчө, терроризмге каршы согушка көңүл бурсак, бюджеттин тартыштыгын кыскартуу абдан татаал иш. Долларга болгон кысым токтобойт.

Шнейдердин сөзүнө караганда АКШнын экономикасы азыр дүйнөнүн башка бир катар чоң өлкөлөрүнө салыштырганда ылдам өсүп жаткандыктан, тышкы соода үчүн көпчүлүк өлкөлөр долларды кармап турууга дале мажбур. Доллар келечекте дагы кубатынан тайса, АКШдан товар сатып алуу арзандайт да, башка өлкөлөрдүн товар экспорттосу кымбаттайт.

-Азия өз товарларын Кошмо Штаттарга сатууга өтө кызыкдар. Ошон үчүн азыркы шартта Азиянын борбордук банктары улуттук акчанын долларга салыштырмалуу кымбаттап кетишине жол бербөө үчүн долларды сатып алышын токтотпойт. Анткен менен долларга болгон кысым кала берери талашсыз.

Бонн шаарындагы Экономика жана коом институтунун экономисти Адриан Оттнад АКШнын бюджетиндеги тартыштык өтө коркунучтуу абалда деп эсептейт:

-Менин оюмча, Буштун администрациясы кыска мөөнөттө бюджеттик тартыштыкты кыскартпаса, өтө чоң капсалаңга туш келет. Себеби карыз азайтылбаса ал жакын арада финансы базарына олуттуу өзгөрүү алып келет. Мен АКШнын азыркы фискалдык саясаты туура деп ойлобойм, - дейт Стефан Шнейдер.

Кошмо Штаттары дүйнөдөгү эң ири мунай керектөөчү болгондуктан, өнөр жай үчүн маанилүү товарлардын баасына өлкөнүн экономикасы катуу таасир этет.

Бирок АКШ кара майды керектөөнү азайткан учурда да, анын баасы эларалык базарда төмөндөп кетпейт дешет талдоочулар. Оттнадтын боолгошунча:

-Болочокто мунайдын наркы дагы өсөөрү анык. Себеби анын кору азайууда. 2015-жылы мунай өндүрүү жогорку чегине жетип, андан кийин кыскара баштаары жалпыга маалым. Ошон үчүн келечекте мунайдын баасы дагы жогорулайт. Ага Кытай жана башка керектөөсүн чоңойткон өлкөлөр да өз салымын кошушу ыктымал.

Эксперттердин айтымында Буштун кайра шайлануусунун бир жакшы жагы - ал эркин соода саясатын өзгөртпөй калтырат. Буштун атаандашы, демократ Кэрри АКШда жумуш орундары кыскарып жатканын бетке кармап, соода саясатын өзгөртөм деп жаткан.

Заводдун жетекчилеринин билдирүүсүнө караганда «Дастан» өкмөттөн бир тыйын да жардам албай, өз алдынча бутка туруп келе жаткан өлкөдөгү бирден бир ишкана болуп эсептелет. Алар өз продукциясынын сапатын жогорулатып, быйыл Индиянын коргоо министрлиги жарыялаган тендерди утуп алышкандыктарын, аны менен аскер техникасын жасап жөнөтүү тууралуу 29 млн. доллар турган келишим түзүшкөндүктөрүн айтышат. Алардын айтымында, Индиянын коргоо министрлиги муну менен чектелип калбай, заводду кайра жабдып чыгуу үчүн 100-150 млн. доллар бермек болуп жатат.

Палата заводду Орусияга өткөрүп берүү тууралуу чечим чыгарганы менен, заводдун жетекчилерин айрым депутаттар да колдошот:

- Завод келечекте 1 млрд. сомго чейин аскер техникасынын жана граждандык продукциянын экспортун камсыз кыла алат. Ушундай сүт берип жаткан уйду союштун кереги барбы? Өкмөткө салык боюнча бир тыйын карыз болбосо... Соцфондго бир тыйын карыз болбосо... Ишин күндөн күнгө өйдөлөтүп баратса... «Дастанга» кызыккан мамлекеттер көп. Ал бизде жалгыз завод,–дейт депутат Болот Шерниязов.

Аталган маселени палатанын кароосуна Өнөр жайдын жана ишкерликтин стратегиялык өнүгүүсү комитети алып чыккан болчу. Комитеттин төрагасы Жаныш Рүстөнбековго кайрылганыбызда, ал заводдун жетекчилери «Индия менен келишим түздүк» деп коомчулукту алдап жатышат деген оюн билдирди:

-Индиянын заказы менен иштеп жатабыз деп жатышпайбы. Андай болушу мүмкүн эмес. Орусия менен аскер-техникалык келишим бар. Ал келишим боюнча ал башка өлкө менен келишим түзө албайт. Орусия менен гана түзөт.

Жаныш Рүстөнбеков «ишкана жакшы иштеп жатат» деген заводдун жетекчилери айткан маалыматты да төгүндөп, «Дастан» азыр өз кубаттуулугун болгону 40% гана пайдаланып жатат дейт. Жаныш Рүстөнбеков «ошол акцияларды өзүбүз сатып алалы деген завод жетекчилеринин ойлору болсо керек, ошон үчүн алар чуу чыгарып жатса керек» деп болжолдойт:

-Директордун да акция алайын деген ою бар го. Контролдук пакетти алып алса, заводдун ичиндеги металлдын бааарын сатышат да. Директор акциялардын контролдук пакетине ээ болгондон кийин эмне болорун көрүп жатпайбызбы. Фрунзе заводунда эмне калды? «Ала-тоо» бирикмесинде эмне калды? Эч нерсең калган жок да, –
дейт Жаныш Рүстөнбеков.

Мыйзам боюнча депутаттар кайсы ишкананы кимге сатуу тууралуу маселени чече алышпайт. Жаныш Рүстөнбековдун айтымында, эки өлкөнүн парламенттери ортосунда атайын комиссия түзүлүп, ал өкмөткө жардам берүү үчүн ушул өңдүү маселелерди карап жатат. «Дастан» тууралуу чечим өкмөткө сунуш иретинде чыгарылган чечим. Палата бул маселеге декабрда боло турган отурумунда кайра кайрылышы мүмкүн.

Прибор куруу заводу деген ат менен белгилүү бул завод 1956-жылы курулуп, деңиз аскери пайдаланчу жабдууларды чыгарат. Аны өлкөгө таанымал адам - мурда депутат жана президенттин кеңешчиси болуп жүргөн Султанбек Табылдиев жетектейт. Завод 1993-жылы «Дастан» акционердик коом болуп кайра түзүлүп, анын 63% акциясы жеке адамдарга сатылып кеткен. Калган 37% акцияны өкмөт тышкы карыз үчүн Орусиянын өкмөтүнө сунуш кылган болчу. Орусиянын өкмөтү мурда биздин өкмөт сунуш кылган 22 ишкананын ичинен жалгыз гана «Айнур» заводун өткөрүп алып, «Дастанга» анча көңүлдөнбөй койгон.