Экономика

Улуттук статистикалык комитет 1996-жылдан бери 3 миң үй-бүлөнү бөлүп алып, жакырчылыкка иликтөө жүргүзүп келет. Бул долбоордун үстүндө иштеген адамдар «башкаларга караганда пенсионерлер жакыр жашайт» деген коомчулукта кеңири тараган пикирди жокко чыгарышат.

- Биздин маалыматтар боюнча пенсионерлер өтө жакыр эмес. Пенсионер эгерде анын балдары же туугандары жок болуп, өзү жалгыз жашаса, жакыр болушу мүмкүн. Бирок алардын, мурда алган үйлөрү, муздаткычтары, телевизорлору жана кийим-кечелери бар. Акча аларга тамак–аш үчүн гана керек. Азыр жаш үй-бүлөлөр кыйналып жатышат. Өзгөчө - жаңыдан үйлөнгөн жаштарга кыйын болуп атат, – дейт Улуттук статистикалык комитеттин үй-бүлө бюджеттерин изилдөө башкармалыгынын жетекчисинин орун басары Шамсия Ибрагимова.

Анын айтымында, жаштардын арасында да айырмачылык абдан чоң. Жаштардын ичинде ыңгайлуу шарттар менен салынган үй-жайда жашап, чет өлкөлүк кымбат баадагы машине мингендери да бар. Эч нерсеси жок, нанга жетпей жүргөндөрү да толтура. Жаштардын жашоо шарты ата-энесинин материалдык абалына жана алардын иш менен камсыз болуусуна жараша болот. Ата-энеси жардам бералбаган, иши жок жаштар үчүн өзүнчө түтүн булатып, үй-бүлө куруу кыйын. Аларга мамлекеттен да жардам жок.

- Коңшу мамлекеттерди карап көргүлө. Орусия федерациясында, Казакстанда, Өзбекстанда ипотека жөнүндө мыйзам жакшы иштеп жатат, – дейт Жаштар партиясынын лидери Айдар Бакыев.

Туризм, спорт жана жаштар саясаты боюнча мамлекеттик комитетте иштегендер жаштарга 14 жаштан 35 жашка чейинки адамдар кире тургандыгын айтышты. Алардын эсеби боюнча өлкөдө 1 млн. 800 миң жаштар бар. Бирок алар да, Улуттук статистикалык комитет да жаштардын канчасы жакшы жашап, канчасы жакыр экендигин, канчасы иштеп, канчасы иши жок көчө таптап жүргөнүн айтып бере алышкан жок.

- Мен муну азыр так айталбайм, – деди Туризм, спорт жана жаштар саясаты боюнча мамлекеттик комитеттин төрага орун басары Бакыт Жекшенов. Бирок комитет мындай маселе бар экендигин билет. Ал мунун үстүндө колдон келишинче такай иш жүргүзүп келет. Комитет Эмгек жана социалдык коргоо министрлиги менен бирге мындан 6 жыл мурда жаштардын эмгек биржасын түзгөн.

- Эмгек биржасы жана облустардагы биздин жаштар комитеттерибиз аркылуу быйыл 17 миңге жакын жаштар жумуш орду менен камсыз болгон. Республика боюнча алып караганда бул, албетте, аз. Борбор шаарыбызда эле канча жаштар жумушсуз жүрүшөт! Жумуш менен камсыз кылуу биздин комитеттин эле эмес, жалпы мамлекеттин иши, – дейт Бакыт Жекшенов. Анын айтымында, жаштар департаментинин кызматкерлери жөн отурган жок. Алар кошуна өлкөлөргө барышып, ал жерден жаштарга процентсиз насыя берүү тажрыйбасы менен таанышып келишкен.

- Азыр буга байланыштуу мыйзамдын долбоору даярдалып жатат. Ойлогон ой көп. Бирок аны кыстаган турмуш жеңди болбой, каражат маселеси чечилсе, жакшы болоор эле – дейт Бакыт Жекшенов. Ошентип, баары акчага барып такалат.

Өнөр жай тармагы чыгарган товарлар республиканын ички дүң продуктысынын 21% түзөт. Бул тууралуу Өнөр жай жана тышкы соода министри Садриддин Жиенбеков мындай дейт:

- Өткөн жылдын 11 айында өлкөдө 46 млрд. сомдук өнөр жай продукциясы өндүрүлдү. Бул 2002-жылдын 11 айына караганда 16% жогору. Экспорт жөнүндө айтсак, быйыл экспорт да 11% өстү.

Садриддин Жиенбековдун айтымында, 2003-жылы министрлик тарабынан экспорт тармагын өнүктүрүү багытында бир катар иш-чаралар жүргүзүлдү. Анын бир жыйынтыгы - Кыргызстандын товарларын Казакстан аркылуу чет өлкөлөргө ташуу маселеси жыл аягында чечилди. Ага ылайык ушул айдан тартып Кыргызстанга караштуу оор жүк ташыган автоунаалар жана поезддер Казакстандын аймагынан уруксаты жок эркин өтө алат. Ошондой эле Кыргызстанда өндүрүлгөн товарлар Казакстанда эркин сатылмакчы.

Бирок, азырынча Өзбекстан аркылуу Кыргызстандын товарларын башка өлкөлөргө ташуу маселеси чечилбей турат. Учурда Кыргызстандын жүк ташуучу ар бир унаасы Өзбекстандан өткөнү үчүн 200 евро төлөйт. Бул маселе жакында эки өлкөнүн өкмөттөр аралык сүйлөшүүсүндө каралмакчы.

Министрлик соода тармагындагы кызматташтыкты жакшыртуу максатында Орусия Федерациясы, Индия жана Иран менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүдө.

2003-жылы өнөр жай тармагына 2002-жылга салыштырганда 20% көп инвестиция тартылды. Ошондон улам министр Садриддин Жиенбеков:

- Келээрки жылдарда өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө быйыл сапаттуу негиздер түзүлүп, фундаменталдык өзгөрүүлөр болду. Бул багыттагы иш-чаралар республиканын өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, - деп билдирди.

Ал эми көп жылдар бою өнөр жай тармагында эмгектенип келген тажрыйбалуу адис, азыр депутаттык ишти аркалап жаткан Орозбек Дүйшеев тескерисинче, республиканын өнөр жай тармагындагы абал начар деген көз карашта:

- «Өнөр жай тармагынын көрсөткүчтөрү өстү» деп айтылып жатат. «Кумтөрдү кошкондо, өсүш 16% жетти» дешет. Бирок, кийинки жылдарда өнөр жай тармагы өспөйт. Анткени, алтын өндүрүшү төмөндөйт. Мына келээрки жылга өнөр жай тармагына капиталдык салымдар катары 299 млн. сом каралып жатат. Бул - өтө аз. Кыргызстанда азыр өндүрүш жок, көрүнүктүү ири ишканалардын баары токтоп турат. Өндүрүштү өстүрүү үчүн капиталдык салымдарды көбөйтүү керек.

Орозбек Дүйшеевден айырмаланган ойду айткан министр С. Жиенбеков өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө тоскоолдук кылып жаткан бир нече себептерди санады:

- Биринчиден, өнөр жай тармагындагы салыктар өтө жогору. Өнөр жай тармагы өлкөнүн ички дүң продуктысынын 21% түзгөнү менен, дал ушул тармак бюджетке түшкөн салыктардын 50% камсыз кылат. Ошондуктан тармакка жүктөлгөн салыктардын көлөмүн кайра карап чыгуу зарыл. Экинчиден, жогоруда белгиленгендей, Кыргызстандан транзит аркылуу товар ташуу маселеси кыска мөөнөттө чечилиши керек. Үчүнчүдөн, электр энергиясынын кымбатташы да өнөр жай тармагындагы абалды оорлотту. Төртүнчүдөн, Кыргызстанда инвестициялык абалды мындан да жакшыртуу абзел. Инвесторлорго салык жеңилдиктери берилиши керек. Мындай тартип азыр Борбор Азия өлкөлөрүнүн ичинен бир гана Кыргызстанда кабыл алына элек.