Өнөр жай тармагы чыгарган товарлар республиканын ички дүң продуктысынын 21% түзөт. Бул тууралуу Өнөр жай жана тышкы соода министри Садриддин Жиенбеков мындай дейт:
- Өткөн жылдын 11 айында өлкөдө 46 млрд. сомдук өнөр жай продукциясы өндүрүлдү. Бул 2002-жылдын 11 айына караганда 16% жогору. Экспорт жөнүндө айтсак, быйыл экспорт да 11% өстү.
Садриддин Жиенбековдун айтымында, 2003-жылы министрлик тарабынан экспорт тармагын өнүктүрүү багытында бир катар иш-чаралар жүргүзүлдү. Анын бир жыйынтыгы - Кыргызстандын товарларын Казакстан аркылуу чет өлкөлөргө ташуу маселеси жыл аягында чечилди. Ага ылайык ушул айдан тартып Кыргызстанга караштуу оор жүк ташыган автоунаалар жана поезддер Казакстандын аймагынан уруксаты жок эркин өтө алат. Ошондой эле Кыргызстанда өндүрүлгөн товарлар Казакстанда эркин сатылмакчы.
Бирок, азырынча Өзбекстан аркылуу Кыргызстандын товарларын башка өлкөлөргө ташуу маселеси чечилбей турат. Учурда Кыргызстандын жүк ташуучу ар бир унаасы Өзбекстандан өткөнү үчүн 200 евро төлөйт. Бул маселе жакында эки өлкөнүн өкмөттөр аралык сүйлөшүүсүндө каралмакчы.
Министрлик соода тармагындагы кызматташтыкты жакшыртуу максатында Орусия Федерациясы, Индия жана Иран менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүдө.
2003-жылы өнөр жай тармагына 2002-жылга салыштырганда 20% көп инвестиция тартылды. Ошондон улам министр Садриддин Жиенбеков:
- Келээрки жылдарда өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө быйыл сапаттуу негиздер түзүлүп, фундаменталдык өзгөрүүлөр болду. Бул багыттагы иш-чаралар республиканын өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, - деп билдирди.
Ал эми көп жылдар бою өнөр жай тармагында эмгектенип келген тажрыйбалуу адис, азыр депутаттык ишти аркалап жаткан Орозбек Дүйшеев тескерисинче, республиканын өнөр жай тармагындагы абал начар деген көз карашта:
- «Өнөр жай тармагынын көрсөткүчтөрү өстү» деп айтылып жатат. «Кумтөрдү кошкондо, өсүш 16% жетти» дешет. Бирок, кийинки жылдарда өнөр жай тармагы өспөйт. Анткени, алтын өндүрүшү төмөндөйт. Мына келээрки жылга өнөр жай тармагына капиталдык салымдар катары 299 млн. сом каралып жатат. Бул - өтө аз. Кыргызстанда азыр өндүрүш жок, көрүнүктүү ири ишканалардын баары токтоп турат. Өндүрүштү өстүрүү үчүн капиталдык салымдарды көбөйтүү керек.
Орозбек Дүйшеевден айырмаланган ойду айткан министр С. Жиенбеков өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө тоскоолдук кылып жаткан бир нече себептерди санады:
- Биринчиден, өнөр жай тармагындагы салыктар өтө жогору. Өнөр жай тармагы өлкөнүн ички дүң продуктысынын 21% түзгөнү менен, дал ушул тармак бюджетке түшкөн салыктардын 50% камсыз кылат. Ошондуктан тармакка жүктөлгөн салыктардын көлөмүн кайра карап чыгуу зарыл. Экинчиден, жогоруда белгиленгендей, Кыргызстандан транзит аркылуу товар ташуу маселеси кыска мөөнөттө чечилиши керек. Үчүнчүдөн, электр энергиясынын кымбатташы да өнөр жай тармагындагы абалды оорлотту. Төртүнчүдөн, Кыргызстанда инвестициялык абалды мындан да жакшыртуу абзел. Инвесторлорго салык жеңилдиктери берилиши керек. Мындай тартип азыр Борбор Азия өлкөлөрүнүн ичинен бир гана Кыргызстанда кабыл алына элек.
- Өткөн жылдын 11 айында өлкөдө 46 млрд. сомдук өнөр жай продукциясы өндүрүлдү. Бул 2002-жылдын 11 айына караганда 16% жогору. Экспорт жөнүндө айтсак, быйыл экспорт да 11% өстү.
Садриддин Жиенбековдун айтымында, 2003-жылы министрлик тарабынан экспорт тармагын өнүктүрүү багытында бир катар иш-чаралар жүргүзүлдү. Анын бир жыйынтыгы - Кыргызстандын товарларын Казакстан аркылуу чет өлкөлөргө ташуу маселеси жыл аягында чечилди. Ага ылайык ушул айдан тартып Кыргызстанга караштуу оор жүк ташыган автоунаалар жана поезддер Казакстандын аймагынан уруксаты жок эркин өтө алат. Ошондой эле Кыргызстанда өндүрүлгөн товарлар Казакстанда эркин сатылмакчы.
Бирок, азырынча Өзбекстан аркылуу Кыргызстандын товарларын башка өлкөлөргө ташуу маселеси чечилбей турат. Учурда Кыргызстандын жүк ташуучу ар бир унаасы Өзбекстандан өткөнү үчүн 200 евро төлөйт. Бул маселе жакында эки өлкөнүн өкмөттөр аралык сүйлөшүүсүндө каралмакчы.
Министрлик соода тармагындагы кызматташтыкты жакшыртуу максатында Орусия Федерациясы, Индия жана Иран менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүдө.
2003-жылы өнөр жай тармагына 2002-жылга салыштырганда 20% көп инвестиция тартылды. Ошондон улам министр Садриддин Жиенбеков:
- Келээрки жылдарда өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө быйыл сапаттуу негиздер түзүлүп, фундаменталдык өзгөрүүлөр болду. Бул багыттагы иш-чаралар республиканын өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, - деп билдирди.
Ал эми көп жылдар бою өнөр жай тармагында эмгектенип келген тажрыйбалуу адис, азыр депутаттык ишти аркалап жаткан Орозбек Дүйшеев тескерисинче, республиканын өнөр жай тармагындагы абал начар деген көз карашта:
- «Өнөр жай тармагынын көрсөткүчтөрү өстү» деп айтылып жатат. «Кумтөрдү кошкондо, өсүш 16% жетти» дешет. Бирок, кийинки жылдарда өнөр жай тармагы өспөйт. Анткени, алтын өндүрүшү төмөндөйт. Мына келээрки жылга өнөр жай тармагына капиталдык салымдар катары 299 млн. сом каралып жатат. Бул - өтө аз. Кыргызстанда азыр өндүрүш жок, көрүнүктүү ири ишканалардын баары токтоп турат. Өндүрүштү өстүрүү үчүн капиталдык салымдарды көбөйтүү керек.
Орозбек Дүйшеевден айырмаланган ойду айткан министр С. Жиенбеков өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө тоскоолдук кылып жаткан бир нече себептерди санады:
- Биринчиден, өнөр жай тармагындагы салыктар өтө жогору. Өнөр жай тармагы өлкөнүн ички дүң продуктысынын 21% түзгөнү менен, дал ушул тармак бюджетке түшкөн салыктардын 50% камсыз кылат. Ошондуктан тармакка жүктөлгөн салыктардын көлөмүн кайра карап чыгуу зарыл. Экинчиден, жогоруда белгиленгендей, Кыргызстандан транзит аркылуу товар ташуу маселеси кыска мөөнөттө чечилиши керек. Үчүнчүдөн, электр энергиясынын кымбатташы да өнөр жай тармагындагы абалды оорлотту. Төртүнчүдөн, Кыргызстанда инвестициялык абалды мындан да жакшыртуу абзел. Инвесторлорго салык жеңилдиктери берилиши керек. Мындай тартип азыр Борбор Азия өлкөлөрүнүн ичинен бир гана Кыргызстанда кабыл алына элек.
