Экономика

Тышкы инвестицияларды тартуу боюнча президенттин атайын өкүлү, вице-премьер-министр Жоомарт Оторбаевдин айтымында, быйыл Кыргызстанга бардыгы болуп 116 млн. долларлык түз инвестиция келди. Муну он чакты мамлекеттин инвесторлору берип, 17 млн. долларлык ири инвестиция АКШга таандык болду. Ал каражат Кыргызстандын өнүгүүсүндөгү келечектүү тармактар деп эсептелген алты багытка жумшалды. Ал тууралуу Жоомарт Оторбаев:

- Биринчиден, айыл чарба продукциясын кайра иштетүү, туризм, тоо-кен, транспорт, энергетика жана банк тармактарына жумшалды, - деп билдирди.

Оторбаевдин айтымына караганда, инвестициялык абалдын оңолушуна өлкө ичиндеги тоскоолдуктарды, анын ичинде, административдик тоскоолдуктарды жоюу аракеттери жемишин берди. Ал үчүн 2003-жылы 56 мыйзамга өзгөртүүлөр киргизилди. Ушундан улам инвестиция боюнча 2003-жылдагы башкы өнөктөш Орусия менен Казакстан болду. Жаңы жылда алар менен кызматташуу дагы бекемделет деген үмүт бар.

- Быйыл тогуз айдын ичинде Орусиянын Кыргызстанга жасаган инвестициясынын көлөмү 10% көбөйдү, - дейт Жоомарт Оторбаев. - Эң чоң прогресс Казакстандын инвесторлору тарабынан жасалып, алардын инвестициясынын көлөмү төрт эсеге көбөйдү. Бул биз үчүн абдан маанилүү факт. Себеби, Казакстан келечекте экономика боюнча биздин башкы стратегиялык өнөктөшүбүз болот. Казакстандын ички рыногу абдан зор. Биздин рынокко салыштырганда анын көлөмү он эсеге чоң. Казакстандын экономикалык өнүгүүсү да улам жогорулап баратат. Акыркы 3-4 жылда эле ички дүң продукциянын көлөмү 9-10% жетти. Бул багыттан алганда биздин экономикабызды интеграциялоо зарыл жана инвестициянын көлөмүнүн өсүшү анын көрүнүктүү фактысы.

«Кыргызстандын инвестициялык абалы жакшырды деп бааланган менен анын натыйжасы өлкө экономикасын өйдөлөтүүгө салым кошкон жери жок» деген сын пикирлер да жок эмес. Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Ишенбай Кадырбековдун айтымында, азыр чет өлкөлөрдүн ири инвесторлору Кыргызстанга келген жери жок. Алар акчасын Орусия менен Казакстандын экономикасына салып жатат. Ири инвесторлорду Кыргызстандын салык, бажы жана башка төлөмдөр боюнча жүргүзгөн саясатынын туруксуздугу менен бюрократиялык тоскоолдуктар үркүтүүдө. Депутат Ишенбай Кадырбеков Кыргызстанга келип жаткан каражаттардыинвестиция эмес, кадимки эле карыз дейт:

- Бул инвестиция эмес, кадимки эле кредит, карыз. Инвестиция болсо алар акчасын берип, маселен бир курулушка салат. Өкмөткө анын эч кандай тиешеси жок. Өкмөт карыз алып, анын процентин бөлүштүрүп төлөп жатат. Азыр Бишкек-Ош жолун курууга кетип жаткан акчаны да инвестиция деп атап жатышат. Ал эч кандай инвестиция эмес, кадимки эле карызга келген кредит. Бишкектеги «Бета-Сторес» дүкөнүн курган киши - чыныгы инвестор. Ал дүкөндү курууга кеткен акчасын салып, азыр пайдасын көрүп жатат. Инвестиция деген ушу. Инвестиция келип жатат деп алдап, эле кредит алып жатышат. Биз инвестиция алуунун туу чокусуна 1993-жылы жеткенбиз. Андан кийин анын көлөмү кескин төмөндөгөн. Ага экономикалык саясатыбыздын туура эместиги, салыгыбыздын чоңдугу түрткү болгон. Азыр бизге инвестицияны эч ким берген жок.

Ал эми президенттин тышкы инвестицияларды тартуу боюнча атайын өкүлү Жоомарт Оторбаевдин айтымында, жаңы жылдан тартып чет элдик инвестицияга жакшы өбөлгө түзчү Эмгек, Бажы, Салык кодекстерине жана «Күрөө жөнүндөгү» мыйзамга өзгөртүү киргизүү тууралуу долбоорлор даярдалды. Андан тышкары техникалык жөнгө салуу концепциясынын жана «Жөнгө салууну кайра түзүү» концепциясынын долбоору даяр. «Алар кабыл алынса өлкөнүн инвестициялык абалы дагы бир баскычка көтөрүлөт», - дейт Ж. Оторбаев.

Депутат Ишенбай Кадырбеков 2004-жылдын бюджетин палата талкуулап жатканда өлкөнүн башкаруу аппаратын кармап турууга баардыгы болуп бюджеттен 9 млрд. сом кетет дегендей сөз айтты. Ал өзүнүн сөзүндө «аппарат» деген сөз колдонбойт. Бирок кептин маңызы ошону билдирет.

- Бюджеттин кирешеси 14 млрд. сом. Аткаруу бийлигине кете турган акча 8 млрд сом. Аткаруу бийлигине Жогорку Кеңешти, президентти, премьер-министрди, сотторду кошкондо 9 млрд. сом каражат кетет. Экономикалык маселерди чечкенге болгону 5 млрд. сом эле калат, - деди Ишенбай Кадырбеков бизге талкуудан кийин.

Анын айтымында бул 9 млрд. сомго жергиликтүү бийликти кармап турууга кеткен каражат кирбейт. Аны кошкондо аппаратка кеткен акча андан да көп болуп чыгат. Бирок так эсеп жүргүзүү мүмкүн болгондуктан болжол менен 9 млрд. сом десе болот. Бул 9 млрд. сом болсо бюджеттин үчтөн экисин түзөт. Башка сөз менен айтканда бюджеттин үчтөн экиси Каржы министрлиги белгилегендей социалдык маселелерди чечкенге эмес, чоңдордун алган айлыгына, минген машинесине кетет. Бирок муну Каржы министрлиги төгүндөйт.

- Бюджетте айтылгандай сумма каралган эмес. Анда республикалык бюджеттен каржылануучу баардык мамлекеттик уюмдарды камтыган башкаруу аппаратын кармоого жалпы сумманын 7% ашпаган акча каралган. Бул 1 млрд. сомдун тегерегиндеги акча, – деди Каржы министрлигинин бөлүм башчысы Самат Кылжыев биз Ишенбай Кадырбековдун сөзүнө түшүндүрмө берүүнү сурап кайрылганыбызда. Бирок депутат Ишенбай Кадырбековдун айтканында чындыктын үлүшү да бар экен. Муну кыйыр түрдө болсо да Самат Кылжыев минтип ырастайт:

- Социалдык секторго жана тышкы карыздарды төлөөгө кеткен акчаларды алып салып, калган чыгымдардын баарын кошсок, мамлекеттик бюджеттен 7 млрд. сомго жетпеген каражат каралат.

Айтылгандардан көрүнүп тургандай Ишенбай Кадырбеков башкаруу аппаратына аскер, ички иштер жана башка ушу өңдүү кызматтардын баарын кошот. Ал эми Каржы министрлиги болсо ага президенттин жана премьер-министрдин аппаратын, министрликтерди, комитеттерди, комиссияларды, сотту, Жогорку Кеңешти киргизип, башкаруу системасын «таза» эсептейт. Бирок бул 1 млрд. сом да Кыргызстан үчүн оордук кылары, аны кыскартуу керектиги эл арасында көп айтылат. Андай кыскартуу бизде өткөн жылы 10%, быйыл 15% жүргүзүлгөн. Бирок андан бюджеттен бөлүнчү акча азайган жок. Каржы министрлигинин кызматкерлеринин айтымында чиновниктердин саны кыскарганы менен, алардын айлыгы көбөйүп, жалпы чыгым төмөндөгөн эмес. Ал эми Ишенбай Кадырбеков болсо ал кыскартылган чиновниктер башка ат менен ошол эле жерде калып калып жатышкандыктарын белгилейт:

- Салыктын жаңы түрү пайда болду «атайын каражат» деген. Президент өзүнүн жарлыгы менен «аппаратты кыскарткыла» деген чечим кабыл алат. Министрликтер, комитеттер жана комиссиялар чын эле 20-25% кыскартылат. Бирок чиновниктер ошол эле жерде калып калышып, чарбалык эсепке өтүшөт. Ошол эле мамлекеттин ишин аткарышат. Бирок алар өз кызматына акча алышат.