Экономика

Нью-Йорктогу Дүйнөлүк соода уюмунун кош имараты - жапаниялык архитектор Минору Ямасакинин долбоору боюнча курулган жана алар кезегинде дүйнөдөгү эң бийик имараттар болгон, бирок кийин Малайзиянын борбору Куала-Лумпур шаарында андан бийик имарат курулган. Дүйнөлүк соода борборунун коммерциялык аянттары мурда "Порт Ауторити" аттуу фирманын менчигинде болчу жана 2001-жылдын жай айларында аны "Силвестайн" аттуу компания сатып алган. Ошол эле жылы "Силвестайн" атактуу Дэйвид Чайлдс деген архитекторго кайрылып, кош имаратты кайра куруу жөнүндө план түзүүнү суранган.

Бул план, мүмкүн, өзүнө коомчулуктун көңүлүн өтө деле тартпай ишке ашмак, бирок 11-сентябрда ал кош имаратты жанкечтилердин эки учагы сүзүп жок кылды жана андан кийин алардын ордуна жаңы имарат куруу боюнча эл аралык конкурс жарыяланды. Көптөгөн фирманын ичинен мелдешти - өзү Польшада туулган Дэниел Либескинд деген америкалык архитектор утуп алды.

Анын долбоору алгач 2002-жылдын күз айларында Венеция шаарында өткөн көргөзмөдө элге тартууланган жана кийин, 2003-жылдын 27-февралында Нью-Йорк шаарында Либескинд мелдештин жеңүүчүсү болуп расми түрдө жарыяланган. Долбоор боюнча, кыйраган соода борборунун ордуна бир нече имарат курулмак, алардын бирин мунара коштойт жана анын бийиктиги 1776 фут же 533 метр болмок жана ал Куала-Лумпурдагы имараттан бийик болуп, дүйнөдөгү биринчиликти кайрадан Нью-Йорк шаарына алып келмек. 1776 фут деген бийиктик - Америка Кошмо Штаттары эгемендүүлүкө 1776-жылы жеткени менен байланыштуу, ал эми мунаранын үстүнө орнотула турган ийне менен кошо имараттын бийиктиги эки миң футка жетмек.

Жеңүүчүнүн ысмы жарыяланган салтанаттуу жыйында Нью-Йорк шаарынын мэри Майкл Блумберг Либескинддин долбоорун мактаган: "Дүйнөлүк соода борбору турган жерди кайра курууда биз үч максат койгонбуз. Биринчиден, 2001-жылдын 11-сентябрында болгон окуяны түбөлүккө эсте калтыруу. Экинчиден, ал жерди кайрадан дүйнөлүк соода жана маданияттын борбору кылуу. Жана үчүнчүдөн, Ылдыйкы Манхэттендин көрүнүшүнө жаңы кубат кошуу. Дэниел Либескинддин долбоорун тандоо менен биз ал үч максатка тең жетип жатабыз".

Анткен менен долбоорду ишке ашыруу аракетин "Силвестайн" компаниясы май айында Либескинддин өзүнө эмес, кайрадан эле Дэйвид Чайлдс менен "Скидмор, Оуингс жана Меррил" аттуу фирмага тапшырган. Алар болсо Либескинддин долбоорун бир кыйла өзгөртүүгө аракеттенгендиктен, эки архитектор ортосунда улам жаңы араздашуулар чыгып жатат. Либескинд алардын кээ бир сунуштарын кабылдап, өзүнүн долбоорун бир кыйла өзгөртүүгө да барды, бирок акыркы сөздү такай Чайлдс айтууга аракеттенип жатат.

Эки атактуу архитектор ортосундагы араздашуу октябр айында гезит беттерине да чыгып кетти жана кээ бир маалыматтар боюнча, Либескинд өзгөрткөн долбоорду Чайлдс кайра өзгөртүп, бирок кандай чечим акыркы болгонун Либескиндге билдирбей койгон учурлар да болгон. Акыркы өзгөртүүлөргө ылайык, мунаранын бийиктиги 1776 эмес, 1500 гана фут болоору белгиленүүдө. Чайлдс жана анын инженерлеринин айтымында, Либескинддин бардык талаптары аткарылды, бирок автор өзү ыраазы эмес.

Келерки жылдын бюджети Жогорку Кеңештин Мыйзам чыгаруу жыйынында суроо-жооп иретинде талкууланып, депутаттардын суроолоруна премьер-министр Николай Танаев, Каржы министри Болот Абилдаев жооп беришти. Мыйзамды талкууга даярдаган Бюджет саясаты комитетинин төрагасы, депутат Марат Султановдун айтымында, бюджеттин өксүктөрүнө караганда, артыкчылыктары арбын:

- Бюджеттин төрттөн үч бөлүгү мени канааттандырат. Маселен, бюджеттин 44% социалдык багытка кетет. Эмдиги жылы бюджет мекемелеринде иштегендер үчүн айлык акыларды көтөрөбүз деп атышат. Экинчи жагынан өкмөт тараптан өнөр жайды, экономиканы өнүктүрүүгө инвестициялык салымдар азайып атат. Бул биздин келечекти бир аз кыйынчылыкка алып келип калышы мүмкүн. Бирок, аны да өкмөт түшүндүрүп атат. Алар эгер биринчи тышкы карыздын проблемасын чечип алсак, анда эмдиги жылы бизде 1 млрд. 240 млн. сом бошойт деп атышат. Бул жагынан да өкмөттүн ой-пикири туура деп ойлоп атам.

Ал эми «Кыргызстан» депутаттык тобу 2004-жылдын бюджетин колдогон жок. Курамына депутаттар Адахан Мадумаров, Исмаил Исаков, Азимбек Бекназаров, Бектур Асанов жана Алевтина Проненко кирген топ кесиптештерине кайрылуу таратышты. Кайрылууда алар пенсиянын базалык көлөмүн чоңойтуу, мектеп окуучуларынын айрым бөлүгүн тамак-аш менен камсыздоо, аманатчылардын акчаларын кайтаруу өңдүү социалдык маселелерди чечүүчү каражаттарды бюджетте эске алууну сунушташкан. Депутат Исмаил Исаковдун айтымында, көптөгөн мыйзамдарды ишке ашыра турган каражаттар бюджетке кирбей калган. Депутаттык топтун кайрылуусун эске салган депутат Алевтина Проненко өз сөзүндө кесиптештерин 2004-жылдын бюджетин колдобоого чакырды:

- Келгиле, жок дегенде биздин ишибиздин акыркы жылынын алдында жеке арнамысыбызды, шайлочуларга болгон урматыбызды көрсөтөлү. Мен бул бюджетке добуш бербөөгө чакырам. Бул элге каршы мыйзам!

Проненконун пикири боюнча, өкмөт элдин турмуш-тиричилигин оңдоого караганда, башкаруу аппараттарына көбүрөөк каражат бөлүп келет. Шайлоого камылга көрүлүүчү 2004-жылдагы бюджетте мындай адат ого бетер күчөтүлгөн.

Депутат Ишенбай Кадырбеков келерки жылга белгиленип аткан 14 млрд. сомдон ашык кирешенин 9 млрд. сому башкаруу аппаратына жумшаларын иликтеп чыккан. Анын айтымында, жакырчылыкты жоюуга калган 5 млрд. сом гана багытталат.

- Эл өкүлдөр жыйыны бюджетти колдоду. Мүмкүн биз да колдойбуз. Бирок, муну менен биз Кыргызстандын ушул саясатын колдогону жатабыз. Бюджеттин кирешесинин 60% кайда кетип атканын көрүп атасыңар?! - дейт И. Кадырбеков.

Бюджетке байланыштуу талкуунун жүрүшүндө башынан аягына чейин депутаттар шайлоо өнөктүктөрүнө байланыштуу маселелерди түз жана кыйыр түрүндө көтөрүп атышты. Маселен, депутат Апсамат Масалиев келерки шайлоонун акыйкат өтүшү үчүн шайлоо бюллетендерин салгыдай айнек кутуларды орнотуу керектигин, ага каражат бөлүү зарылдыгын белгиледи. Жарыш сөзгө чыккан депутаттардын басымдуу бөлүгү өз шайлоо участокторундагы чечилбей жаткан проблемаларга маани берүүнү өкмөттөн суранышты.
Мындай маанайды депутат Ташболот Балтабаев алдыда келаткан шайлоонун илеби катары баалады:

- Мүмкүн шайлоонун таасири бар чыгаар. Бирок, талкууда эл жөнүндө, реалдуу мүмкүнчүлүк жөнүндө көбүрөөк айтышыбыз керек эле. Албетте, бүгүнкү бюджет элди да, бизди да канааттандырбайт. Бүгүнкү элдин муктаждыгын жабыш үчүн кеминде бюджетте каралгандагыдан үч эсе көп акча керек.

Парламентти «өрт өчүргүчкө» салыштырган депутат келерки жылдан баштап ишке жаңыча мамиле кылууга кесиптештерин чакырды. Акырында 2004-жылдын бюджетин Мыйзам чыгаруу жыйыны 44 добуш менен колдоп берди.