Экономика

Өнөр жай тармагы чыгарган товарлар республиканын ички дүң продуктысынын 21% түзөт. Бул тууралуу Өнөр жай жана тышкы соода министри Садриддин Жиенбеков мындай дейт:

- Өткөн жылдын 11 айында өлкөдө 46 млрд. сомдук өнөр жай продукциясы өндүрүлдү. Бул 2002-жылдын 11 айына караганда 16% жогору. Экспорт жөнүндө айтсак, быйыл экспорт да 11% өстү.

Садриддин Жиенбековдун айтымында, 2003-жылы министрлик тарабынан экспорт тармагын өнүктүрүү багытында бир катар иш-чаралар жүргүзүлдү. Анын бир жыйынтыгы - Кыргызстандын товарларын Казакстан аркылуу чет өлкөлөргө ташуу маселеси жыл аягында чечилди. Ага ылайык ушул айдан тартып Кыргызстанга караштуу оор жүк ташыган автоунаалар жана поезддер Казакстандын аймагынан уруксаты жок эркин өтө алат. Ошондой эле Кыргызстанда өндүрүлгөн товарлар Казакстанда эркин сатылмакчы.

Бирок, азырынча Өзбекстан аркылуу Кыргызстандын товарларын башка өлкөлөргө ташуу маселеси чечилбей турат. Учурда Кыргызстандын жүк ташуучу ар бир унаасы Өзбекстандан өткөнү үчүн 200 евро төлөйт. Бул маселе жакында эки өлкөнүн өкмөттөр аралык сүйлөшүүсүндө каралмакчы.

Министрлик соода тармагындагы кызматташтыкты жакшыртуу максатында Орусия Федерациясы, Индия жана Иран менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүдө.

2003-жылы өнөр жай тармагына 2002-жылга салыштырганда 20% көп инвестиция тартылды. Ошондон улам министр Садриддин Жиенбеков:

- Келээрки жылдарда өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө быйыл сапаттуу негиздер түзүлүп, фундаменталдык өзгөрүүлөр болду. Бул багыттагы иш-чаралар республиканын өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, - деп билдирди.

Ал эми көп жылдар бою өнөр жай тармагында эмгектенип келген тажрыйбалуу адис, азыр депутаттык ишти аркалап жаткан Орозбек Дүйшеев тескерисинче, республиканын өнөр жай тармагындагы абал начар деген көз карашта:

- «Өнөр жай тармагынын көрсөткүчтөрү өстү» деп айтылып жатат. «Кумтөрдү кошкондо, өсүш 16% жетти» дешет. Бирок, кийинки жылдарда өнөр жай тармагы өспөйт. Анткени, алтын өндүрүшү төмөндөйт. Мына келээрки жылга өнөр жай тармагына капиталдык салымдар катары 299 млн. сом каралып жатат. Бул - өтө аз. Кыргызстанда азыр өндүрүш жок, көрүнүктүү ири ишканалардын баары токтоп турат. Өндүрүштү өстүрүү үчүн капиталдык салымдарды көбөйтүү керек.

Орозбек Дүйшеевден айырмаланган ойду айткан министр С. Жиенбеков өнөр жай тармагын өнүктүрүүгө тоскоолдук кылып жаткан бир нече себептерди санады:

- Биринчиден, өнөр жай тармагындагы салыктар өтө жогору. Өнөр жай тармагы өлкөнүн ички дүң продуктысынын 21% түзгөнү менен, дал ушул тармак бюджетке түшкөн салыктардын 50% камсыз кылат. Ошондуктан тармакка жүктөлгөн салыктардын көлөмүн кайра карап чыгуу зарыл. Экинчиден, жогоруда белгиленгендей, Кыргызстандан транзит аркылуу товар ташуу маселеси кыска мөөнөттө чечилиши керек. Үчүнчүдөн, электр энергиясынын кымбатташы да өнөр жай тармагындагы абалды оорлотту. Төртүнчүдөн, Кыргызстанда инвестициялык абалды мындан да жакшыртуу абзел. Инвесторлорго салык жеңилдиктери берилиши керек. Мындай тартип азыр Борбор Азия өлкөлөрүнүн ичинен бир гана Кыргызстанда кабыл алына элек.

Түштүк Азия эркин соода аймагы (кыскача аталышы ТАЭСА) жөнүндөгү келишимге үч күндүк жыйында кол коюлат да, 2006-жылдын 1-январынан тартып келишим күчүнө кирет.

Келишимге кошулган 7 өлкө: Бангладеш, Бутан, Индия, Малдив, Непал, Пакистан жана Шри Ланкада дүйнө калкынын бештен бири жашайт. Жети өлкө калкынын дээрлик тең жарымы жакыр.

Регион өлкөлөрү өз ара экономикалык кызматташууну өркүндөтүү багытындагы биринчи кадамды 1985-жылы Түштүк Азия региондук кызматташуу ассоциациясын түзүүдөн башташкан.

Ассоциация экономикалык карым-катнашты бекемдөөгө катар мамлекеттер аралык кызматташуу аркылуу элдин жашоосун жеңилдетүүнү өз алдына максат кылып алган болчу.

Ырасмий маалыматтарга караганда, ТАЭСА келишиминде каралгандай, региондогу 7 өлкөнүн өз ара соодада жаңы тариф режимине өтүүсү үч мөөнөт менен ишке ашырылат.

Пакистан жана Индия 2009-жылы чет элдик товарларджан алынчу тарифтин өлчөмүн 5 проценттен нөль процентке түшүрсө, Шри Ланка кийинки 2010-жылы эркин соода режимине толук өтөт.

Ал эми экономикалык дарамети төмөн Бангладеш, Бутан, Малдив жана Непал мамлекеттери келишимде каралган товарлардан алым-салыктарды алууну 2014-жылдын башына токтотушат.

Пакистандын соода министри Хуршид Махмуд Казуринин сөзүнө караганда, келишимге жараша ар бир мамлекет өзү маанилүү эсептеген товарлардын
тизмесин түзүп, алардын тарифи азайтылбайт.

Байкоочулардын болжошунча, эркин соода аймагын түзүү Түштүк Азия региондук кызматташуу ассоциациясына мүчө бардык өлкөлөр үчүн пайдалуу. Ошондо да, Кашмир жаңажалы жакын кызматташууга бөгөт болуп турган Индия менен Пакистан үчүн жаңы келишим абдан маанилүү.

Эки өлкө азыр ырасмий түрдө, Франс пресс агенттигинин маалымдашынча, жылына 204 миллион долларга соодалашат. Бирок, эксперттердин эсеби боюнча, Индия-Пакистан ортосундагы жылдык сооданын көлөмү аз дегенде 1,5 миллиард долларга барабар болот.

“Жакшы карым-катнаш болсо, жакынкы эки жылда Индия менен Пакистан ортосундагы сооданын жылдык көлөмү 4 миллиард долларга чыгып барат”,- деп боолгойт Түштүк Азия өлкөлөрүнүн Соода палатасынын өкүлү Вакар Ахмед.

Ырас, Пакистандын ишканаларына Индиянын арзан товаралы менен атаандашууга туура келет. Анткен менен, Пакистандын соода министрлигинин өкүлү Зафар: “ Индиянын машина куруу секторунун продукциялары мыкты болсо, биздин текстил өнөр жайбыз күчтүү”,- дейт.

ТАЭСА келишими, Индия-Пакистан соода жана өнөр жай палатасынын төрагасы Илияс Билоурдун пикиринче, калктын арзан товарларды сатып алуусуна шарт түзүп, эки өлкөдөгү жыкырчылкты кыскартууга кызмат кылат.

Талдоочулар регион аралык соода ядролук куралдары менен бири бирине айбат көрсөтүп жаткан эки өлкөнүн мамилесинин жакшыруусуна да өбөлгө болоруна көңүл бөлүшөт.

Индиянын премьер-министри Атал Бахари Важпайи да : “Эгер жыйын ийгиликтүү өтүп, кызматташууга кенен жол ачса, бул өтө жакшы иш болот, башка да аймактардагы талаш-тартышты жөндөөгө жардам кылат”,- деп билдирди Карачиге ишемби күнү келип түшөр менен кабарчыларга берген интервьюда.

Бул Индиянын өкмөт башчысынын Пакистанга акыркы беш жылдагы биринчи сапары.

Түштүк Азия региондук кызматташуу уюмунун былтыркы саммити Индия менен Пакистан арасындагы курч кырдаалга байланыштуу болбой калган.