Экономика

Түштүк Азия эркин соода аймагы (кыскача аталышы ТАЭСА) жөнүндөгү келишимге үч күндүк жыйында кол коюлат да, 2006-жылдын 1-январынан тартып келишим күчүнө кирет.

Келишимге кошулган 7 өлкө: Бангладеш, Бутан, Индия, Малдив, Непал, Пакистан жана Шри Ланкада дүйнө калкынын бештен бири жашайт. Жети өлкө калкынын дээрлик тең жарымы жакыр.

Регион өлкөлөрү өз ара экономикалык кызматташууну өркүндөтүү багытындагы биринчи кадамды 1985-жылы Түштүк Азия региондук кызматташуу ассоциациясын түзүүдөн башташкан.

Ассоциация экономикалык карым-катнашты бекемдөөгө катар мамлекеттер аралык кызматташуу аркылуу элдин жашоосун жеңилдетүүнү өз алдына максат кылып алган болчу.

Ырасмий маалыматтарга караганда, ТАЭСА келишиминде каралгандай, региондогу 7 өлкөнүн өз ара соодада жаңы тариф режимине өтүүсү үч мөөнөт менен ишке ашырылат.

Пакистан жана Индия 2009-жылы чет элдик товарларджан алынчу тарифтин өлчөмүн 5 проценттен нөль процентке түшүрсө, Шри Ланка кийинки 2010-жылы эркин соода режимине толук өтөт.

Ал эми экономикалык дарамети төмөн Бангладеш, Бутан, Малдив жана Непал мамлекеттери келишимде каралган товарлардан алым-салыктарды алууну 2014-жылдын башына токтотушат.

Пакистандын соода министри Хуршид Махмуд Казуринин сөзүнө караганда, келишимге жараша ар бир мамлекет өзү маанилүү эсептеген товарлардын
тизмесин түзүп, алардын тарифи азайтылбайт.

Байкоочулардын болжошунча, эркин соода аймагын түзүү Түштүк Азия региондук кызматташуу ассоциациясына мүчө бардык өлкөлөр үчүн пайдалуу. Ошондо да, Кашмир жаңажалы жакын кызматташууга бөгөт болуп турган Индия менен Пакистан үчүн жаңы келишим абдан маанилүү.

Эки өлкө азыр ырасмий түрдө, Франс пресс агенттигинин маалымдашынча, жылына 204 миллион долларга соодалашат. Бирок, эксперттердин эсеби боюнча, Индия-Пакистан ортосундагы жылдык сооданын көлөмү аз дегенде 1,5 миллиард долларга барабар болот.

“Жакшы карым-катнаш болсо, жакынкы эки жылда Индия менен Пакистан ортосундагы сооданын жылдык көлөмү 4 миллиард долларга чыгып барат”,- деп боолгойт Түштүк Азия өлкөлөрүнүн Соода палатасынын өкүлү Вакар Ахмед.

Ырас, Пакистандын ишканаларына Индиянын арзан товаралы менен атаандашууга туура келет. Анткен менен, Пакистандын соода министрлигинин өкүлү Зафар: “ Индиянын машина куруу секторунун продукциялары мыкты болсо, биздин текстил өнөр жайбыз күчтүү”,- дейт.

ТАЭСА келишими, Индия-Пакистан соода жана өнөр жай палатасынын төрагасы Илияс Билоурдун пикиринче, калктын арзан товарларды сатып алуусуна шарт түзүп, эки өлкөдөгү жыкырчылкты кыскартууга кызмат кылат.

Талдоочулар регион аралык соода ядролук куралдары менен бири бирине айбат көрсөтүп жаткан эки өлкөнүн мамилесинин жакшыруусуна да өбөлгө болоруна көңүл бөлүшөт.

Индиянын премьер-министри Атал Бахари Важпайи да : “Эгер жыйын ийгиликтүү өтүп, кызматташууга кенен жол ачса, бул өтө жакшы иш болот, башка да аймактардагы талаш-тартышты жөндөөгө жардам кылат”,- деп билдирди Карачиге ишемби күнү келип түшөр менен кабарчыларга берген интервьюда.

Бул Индиянын өкмөт башчысынын Пакистанга акыркы беш жылдагы биринчи сапары.

Түштүк Азия региондук кызматташуу уюмунун былтыркы саммити Индия менен Пакистан арасындагы курч кырдаалга байланыштуу болбой калган.

2004-жыл - Эларалык валюта корунун программасынын акыркы - чечүүчү жылы. Программанын аткарылышына жараша Париж клубу Кыргызстандын айрым маалыматтар боюнча 350 млн. доллар, ал эми башка булактарга ылайык 450 млн. доллар тышкы карызын кечүү тууралуу чечим кабыл алышы ыктымал. Ошондуктан өкмөт программада коюлган тапшырмаларды толук аткарууга жана экономикалык көрсөткүчтөрдү колдон келишинче жакшыртууга аракет кылары анык. Муну анын план–болжолуна карап билсе болот.

Өкмөт кабыл алган 2004-жылдын план-болжолуна ылайык, быйыл өлкөнүн ички дүң продуктысынын өсүш темпи өткөн 2003-жылга салыштырмалуу бир аз төмөнүрөөк болуп, бирок жалпы жонунан, жетиштүү деп айтарлык жогорку деңгээлде сакталып калат. Ал - 4,1% түзөт. Инфляция 4% ашпайт. Сомдун орточо курсу 1 доллар 44 сом болот. Өкмөт муну биз үчүн чек эмес деп, экономикалык көрсөткүчтөр иш жүзүндө андан да жакшы болушу мүмкүн экенин эскертип жатат.

- Биздин мүмкүнчүлүктөр андан көп. Андай формада эсептеп чыккан себебибиз – Эларалык валюта корунун программасында каралган шарттарды аткаруу жеңил болсун дедик, – дейт премьер-министр Николай Танаев.

Эмне үчүн өкмөт башчы быйылкы жылга мынчалык оптимисттик көз караш менен карайт? Анткени, ал «өткөн жылы кен казуу өнөр жайынан башка тармактарда жакшы жылыштар болду, алар быйыл да уланат» деп ойлойт.

- Быйыл биз биринчи жолу Кумтөрдү эсепке албаганда ички дүң продуктынын 103,4% өсүш темпине чыгып жатабыз. Азыр Кумтөр принцибинде ички дүң продуктыга мурдагыдай таасир бербейт. Негизгиси - өнөр жай ишканалары да Кумтөрсүз эле 110% көрсөткүчкө чыгып жатышат, - деди Николай Танаев өткөн жылдын акырында өткөргөн маалымат жыйынында.

Кумтөр жөнүндө айта турган болсок, быйыл апрель айынан тартып ал жерде алтын казуу иштери кескин азая баштайт деген кабар бар. Бирок өкмөт экономиканын башка тармактарында өсүш жогору болуп, ал болсо бул жоготуулардын ордун толтурарын, ошону менен бирге өткөн жылы башталган экономикалык өсүштү көп деле төмөндөтпөй кармап калууга мүмкүнчүлүк бардыгын билдирет. Анын үстүнө алтындын дүйнөлүк баасы да кескин жогорулап баратканын айтышат. Өкмөт башчы гана эмес президент да Кыргызстандын экономикасы оңолуп баратат деген ойдо.

- Биз үчүн экономикалык реформаларды баардык багыттар боюнча улантуу зарыл экени айкын. Жакынкы жылдарда биз Чыгыш Европа өлкөлөрүнүн деңгээлине жетишибиз керек, – деди Аскар Акаев өзүнүн экономикалык реформалардын стратегиясы жөнүндө докладында.

Экономикалык өсүш жаман эмес болот деп эсептеген өкмөт быйыл пенсияны 15%, мугалимдердин жана дарыгерлердин айлыгын 30% көтөрүүнү белгилеп жатат. Бирок адистер бул өсүш Кыргызстан үчүн жетишсиз экенин, аны андан да жогору көтөрсө боло тургандыгын айтышат.

- Албетте, экономика алдыга жылат. Тактап айтканда, алдыга жылышы мүмкүн. Бирок аны өсүш деп айтууга болбойт. Өсүш деп 8-10% айтса болот. Мисалы өткөн жылы биздей эле эч нерсеси жок Украинада 8-9% өсүш болду. Мына ушуну өсүү деш керек, - деди белгилүү ишкер, Бишкек-бизнес клубунун мүчөсү Өмүрбек Абдрахманов. Анын айтымында, бул үчүн өкмөт салыктарды кескин азайтууга барышы керек. Ошондой эле бийлик сөз жүзүндө эмес, иш жүзүндө мамлекеттин башкаруу системасын жакшыртуусу зарыл.