Экономика

Жаңы жылдан кийинки эки айлыктын экономикалык көрсөткүчтөрү анча деле дурус эместигин Улуттук банк төрагасынын милдетин аткаруучу Максатбек Ишенбаев да ырастады. Сомдун долларга карата катышы да төмөндөөдө. Жалаң эле азык-түлүк товарларынын баасы көтөрүлбөй, энергия акысы, атап айтканда, көмүр менен газдын баасы да кыйла кымбаттады.

- Өзбекстан менен түзүлгөн келишимден кийин газдын баасы 9,8% кымбаттады. Ички дүң продукт январь-февраль айларында 12,5 миллиард сомго көбөйүп, өткөн жылдын ушул мезгилине салыштырганда өсүш 3,2% түздү,- деп маалымдады Максатбек Ишенбаев.

2006-жылдын эки айында акча-кредит жаатындагы көрсөткүчтөр өткөн жылга салыштырмалуу кыйла төмөн болуп чыкты. Акча базасынын 133 миллион сомго азайышы, коммерциялык банктардын жалпы резервинин төмөндөшү анын ачык мисалы. Каржы базарында сомдун долларга карата катышынын аз-аздан төмөндөп баратышы, коммерциялык банктардын депозит көлөмүнүн кыйла азайып кетиши жагдай бул жакта деле анча жакшы эместигин кабарлап турат. Сыртка товар ташып чыгарууга караганда сырттан товар ташып келүүнүн көлөмү өткөн эки айда кыйла көбөйгөн.

Өткөн жылдын ыңкылапчыл дем-шыгы менен экономиканын кургуйга түшүп кетпегенине ыраазы болуп, ички дүң продуктунун көлөмү белгиленген чекке бираз жете бербей калганына деле кайыл кыргыз өкмөтү ушу тапта тыш карыздардын кыйласын кантип кечтирүүнүн амалын ойлоп отурган кези. Максатбек Ишенбаевдин маалымдашынча, демилгени жактырган жыйырма сегиз өлкөнүн ону коюлган талаптарды аткарып, ушу тапта каржы бергендердин чечимин күтүп отурушкан кези.

- Биртоп күн илгери өкмөт башчы Кыргызстан Хипик демилгесин колдой турганын ырастаган билдирүүгө кол койгону мага белгилүү. Хипиктен кийин бизге көп тараптуу келишимдер боюнча алынган карыз акчаларды кечүү боюнча MDRIга кайрылуу сунушун билдиришет.

М.Ишенбаев непадам кош тараптуу жана көп тараптуу келишимдердин негизинде алынган карыздар кечиле турган болсо 2045-жылга чейин өлкө 1 миллиард доллар карыз жүгүнөн бошонор эле деп билдирди.

Кыргызстандын тышкы иштер министринин орунбасары Таалай Кыдыровдун маалымдашынча, бул программага кошулуудан мамлекет 24 жыл ичинде жарым миллиардка жакын гана доллар акча карызынан бошонот.

- Антсе да программага кирүү менен өлкө улуттук кызыкчылыгына туура келбеген айрым бир шарттарды, милдеттенмелерди алууга мажбур болот. Бул стратегиялык мааниге ээ тармактарга, энергетика, алтын казып алуу, телебайланыш жана башкаларга тиешелүү. Программага кирүүнүн дагы бир жагы саясий-экономикалык башкарууга байланышып кетет,- дейт Таалай Кыдыров.

Эларалык уюмдар Кыргызстандын оор жүк карыздарын кечүүдө жалаң эле экономикалык шарттарды койбостон, саясий өктөм талаптарды артып коерун билип туруп эле өкмөт программага кире тургандыгын жарыя кылды. Өкмөт башчы Феликс Куловдун мындан эч кандай жашырын сыр кылбай тургандыгын жарыя кылган жайы бар.

Ыңкылаптан кийинки жылдын негизги экономикалык чакырыгы карыздарды кантип кечирүү маселеси болот окшоп калды. Ал эми жаңырган жылдан башталчу экономикалык өнүгүштүн ыкчам деми азырынча көрүнбөй жатыры.

Азыр дүйнөдө бир миллиарддан ашуун киши тамчы сууга зар болуп, тартыштык абалда жашайт.

Эгер өкмөттөр бул чөйрөдөгү саясатын өзгөртпөсө, адистердин эсебинде, 20 жылдан соң жер калкынын тең жарымы суунун каркап каатчылыгына кабылат. Мунун айынан социалдык-саясий жана экономикалык чөйрөдөгү кырдаал кыйындайт.

Ансыз деле акыркы жылдары көп кайталана баштаган табыгый кырсыктар менен социалдык аламааттардын баарын илимпоздор суунун тартыштыгы же сууга жасаган кесирлик мамиле менен байланыштырып жатышат. Алардын баарын айтып олтурбай, бир гана дарыялардын абалына токтолуп көрөлү.

Жер каймактаган атам замандардан бери дарыялар менен өстөндөр деңизге же көлгө келип куйчу. Эми болсо Азияда Сарыдарыя (Хуанхэ), Амударыя менен Сырдарыя, Жакынкы Чыгышта Евфрат жана Тигр дарыясы, атүгүл Америкадагы Рио-Гранде дарыясы табигый куймасына жетпей эле какшып калууда.

Британиядагы Оксфорд университетине караштуу экология жана гидрология борборунун башкы адиси, доктор Гвен Рис минтип отурса, адамзат жакынкы он жылдыктарда эле бүткүл өстөндөр менен дарыялардын түбүнө жетип тынат деп кооптонот.

Анын айтымында,Сарыдарыя ушу тапта эле деңизге куйбай калды. Буга дарыянын жогорку алабында суунун муктаждыгы болуп көрбөгөндөй өсүп жатканы себепкер. Дарыянын суусу эгин-тегин өстүргөнгө, өнөржайга, ичкенге керектелет. Мындай керектөө канчалык өссө, өстөндөрдүн какшып калуу мүмкүнчүлүгү да ошончолук өсөт.

Бул ойду бышыктап, британдык экинчи бир профессор Дэвид Коллинз Борбордук Азиядагы абалга токтолду. Амударыя менен Сырдарыядан Арал деңизине куйган суунун көлөмү кескин азайды, деп ал кейиди.

Адистердин айтымында, буга суунун башы тартылганы же табыгый себептер эмес, өңчөй сугат (ирригациялык) иштердеги ысырапчылыктар, айрыкча пахта сугатындагы чарбасыздык алып келди.

Бириккен Улуттар Уюмунун суу тармагын өнүктүрүү программасы жакында жарыялаган баяндамада соңку кырк жылда эле Аралга куйган суу 75 пайызга азайганы айтылат.

Докладда түбү какшып, куму сапырылып, экиге бөлүнүп калган Арал деңизинин оор акыбалы адамзатты алдыда күтүп жаткан экологиялык алааматтын биринчи жана кайгылуу аяны экени эскертилет.

(Cүрөттө: Токтогул суу-электр бекети).