Экономика

Акиташ, цемент чыгаруучу жергиликтүү сырьенун сапаттуулугу менен өзгөлөчөнгөн Күрмөнтү цемент заводу мындан 50 жыл мурда Түп районунун күн чыгыш тоолорунун түбүндө курулган экен. Адистердин айтуусунда бул жерде цемент, акиташ жасалчу кен 200 миң жылга жетет. Сапаты жагынан Кыргызстан жана Казакстан боюнча биринчи орунда турат:

- Кудай берген ташта эң жогору кальций бар. Ошон үчүн бул таштан 500 маркадагы цемент чыгат, эң жогорку сорт акиташ чыгат – дейт 1200 градус ысыкта бышып аткан акиташ мешин көзөмөлдөп жаткан директордун орунбасары Иманбек Тyниев.

Казактардын 12 млн. сом, салык 800 миңден ашык эмгек акы төлөмдөрүнө карабай бул заводду сатып алганынын сыры мына ушунда экен. Заводдун жаңы директору Мухамед Жулдосбаев Казак Республикасы дагы сапаттуу цементке кызыкдар болуп атканын жашырган жок:

- Сатып алганыбыздын негизги себебин айтсам, бизнести ушунча көп карыз менен баштоо сейрек кездешет. Бирок ошентсе дагы тобокелге салып заводду кеңейтип, оңдоп атабыз. Цемент чыгара баштасак, кымбат болсо дагы жакшы өтөт. Демек, бул кадамга ойлонуп туруп барганбыз.

Учурда бул жерде суткасына 70 тонна акиташ гана даярдалууда. Казак ишкерлери келечекте бир жылда 20 миң тонна акиташ, 80 миң тонна цемент чыгарууну пландап атышат. Белгилеп кетчү нерсе, Түп районунун мурдагы акими Намазалиев акционер болуп турганда финансылык мүчүлүштүктөрдөн иш сотто каралып, өндүрүш эки жыл үзгүлтүккө учураган. Директордун орунбасарына мына ушул өңүттө айрым суроолор менен кайрылдык.

- Канча жыл токтоп турду завод?

- Союз тарагандан кийин токтоп калган бул завод. Арга жок биз бир акиташ бышырган печкабызды реконструкция кылып туруп, өзүбүз жасап алдык.

- Коомчулукта, бул жерде иштеп кеткен жумушчулар да айтат үзгүлтүккө учурап иштебей калгандыгы, көп жабдыктар сатылып кеткен деп?

- Анча-мынча жабдыктар сатылды. Салыкка карыз болуп калып, ошонун эсебинен төлөгөнбүз.

Мурдагы жетекчи Кыргызстан акционердик коммерция банкында завод эки жыл бою күрөдө турганын мындайча чечмеледи:

- АКБ Кыргызстанга бул завод күрөгө коюлуп, акча алынып келаткан. Негизги бул мурунку акицонердин чечими боюнча алынып, акча заводго түшкөн эмес – деди күрөдөн алынган каражат башка булактарга жумшалып кеткенин кыйыткан Меркебек Кыштобаев.

Кыргызстанда мындай заводдор токтоп тургандан көрө башкалар деле иштете берсин деген чечим менен тиешелүү жетекчилер казактарга сатканы менен анын өнүгүсүнө түздөн түз көз салып турарын белгилешүүдө. Өлкөнүн соода жана өнөр жай министри Алмаз Атамбаев 1956-жылы курулган цемент заводунун абалы менен таанышып, объект Кыргызстанга кала тургандан кийин аны кеңейтүү сунуштарын кубaттаганын билдирип кеткен. Ал эми директор Мухамед Жулгасбаевдин айтуусунда жакынкы аралыкта завод толук кубаттуулукта иштеп, курулушка керектүү цементтен жасалган трубалар да чыгарыла баштайт. Ал үчүн Челябинскидеги хром жана 20 миң тонналык оор жабдыктарды, эки чакырым бийиктикке көтөрө турган техникаларды алып келүү, ошондой эле кошумча цехтерди куруу иштери башталды. Сөзүнүн аягында директор мындай биргелешип иштөөгө казак-кыргыздын боордоштугу да себепкер болгондугун белгиледи:

- Казак, кыргыз калкынын арасындагы достук да бирден-бир себепкер болду.

Учурда бул жерден Тамчы эл аралык аэропорту 25 миң тонна, эс алуу жайлар 10 миң тонна цемент алууга кезеке жазылышты.

Учурда чет өлкөдө иштеген кыргыз жарандарынын саны жарым миллиондон кем болбойт. Алар, айрым бир маалыматтар боюнча, Ата журтуна жылына 500 миллион доллардан ашуун акча акча жөнөтүп турушат. Кыргызстандык эмгек мигранттарын азыр Россия, Казакстанда, атүгүл Россияда да кездештирүү мүмкүн.

Санк-Петербург узак жылдардан бери жашап жүргөн ишкер Каныбек Маматкаримовдун айтымында, анын тааныштары Кыргызстанга көбүн эсе “Вестерн юнион” жана “Контактсис” системасы аркылуу акча которушат.

“Western Union”, “Money Gram”, “Anelink” жана башка ортомчу фирмалар аркылуу акча жөнөтүү, ишенимдүү болгону менен, арзанга турбасын Европа инвестициялык банкынын соңку изилдөөсү көрсөттү.
Бул изилдөөгө караганда, 2003-жылы Алжир, Египет, Иордания, Ливан, Марокко, Сирия, Тунис жана Түркияга эмгек мигранттары Европа өлкөлөрүөн 7, 1 миллиард евро жөнөтүшкөн. Бирок, ал акчанын 12 проценттен 20 процентке чейини жол акысына кеткен.

Эмгек мигранттары жөнөткөн акча аталган өлкөлөр тышкы инвестиция жана жардам түрүндө алган акчадан көп болгон.

Европа инвестиция банкынын эсептөөлөрүнө караганда, эмгек мигранттары банк аркылуу акча жөнөтсө, анын чыгымы салыштырмалуу аз болмок.