Экономика

Евробиримдикке мүчө 25 өлкө экономикада бирдиктүү саясатты кармашканы менен, маанилүү тармактарын чет өлкөлүк капиталга бергиси жок.
Германиянын эң ири энергия компаниясы “Еоn” былтыр Испаниянын “Endesa” ширкети үчүн 35 миллиард доллар сунуш кылган. Бул испандардын “Gaz Natural” корпорациясы сунуш кылгандан 8 миллиард долларга көп акча болчу.

Ага карабай, испаниялык бизнестин Европадагы позициясын бекемдөөнү көздөгөн Хосе Сапатеронун өкмөтү феврал айында “Endesa” менен “Газ Натуралдын” жетекчилеринин нааразылыгына карабай, берегидей биригүүнү колдоду.

Буга удаа эле Францияда да ушуга окшош окуя болду. Ырасмий Париж “Gaz de France” компаниясын италиялыктардын сатып алуусуна каршы чыккан. Натыйжада, “Газ де Францты” франциялык-бельгиялык “Suez” компаниясы кошуп алды.

Өткөн аптада Германиянын экономика министри Михаел Глоз немец ишкерлери менен Берлинде болгон кездешүүдө: “Бизге өнөр жайдагы партиотизмдин кереги жок”,- деп, “ишканаларды мажбурлап бириктирүү, чет элдик инвесторлорду таламайга алуу эркин экономиканын куралы эмес”, деди.

Ал мындай саясатты кайсы өлкө жүргүзгөнүн айтпады. Бирок, анын жардамчылары Глоз мырза Франция менен Испанияны, ошондой эле Варшаванын италиялыктардын “Unit Credit” банкынын Польшадагы эки филиалын кошуп алуусуна жол бербей койгонуна ишаара кылганын айтышты.

Маалымат булактарынын билдиришинче, Германиянын экономика министри бүгүн Евробиримдиктин министрлери алдына дал ушул маселени коёт. Еврокомиссия Биримдиктин саясатын тутуп, Германияны колдоору шексиз.

Ички базарды жана Ата мекендик өндүрүшчүлөрдү каржылык (финансылык) механизмдерди пайдаланып коргоо Кыргызстан үчүн да өткөөл мезгилде актуалдуу.

Бул, эксперттердин айтышынча, бир жагынан, улуттук ишканалардын атаандаштык шартында иштөөсүнө өбөлгө түзөт. Экинчиден, жумуш орундарын сактап, элдин социалдык түйшүктөрүн жеңилдетет.

Энергетика тармагындагы жоготуулар, уурулуктар буга чейин жалаң тарифтерди көбөйтүүнүн эсебинен жабылып келген. Жаңы өкмөт азырынча бөлүштүрүү компанияларын жеке колго өткөрүүдөн башка тармакты кризистен чыгаруунун амалын таба элек. Кыргызстан өткөн жылы 14 миллиардка бираз жете бербеген киловат саат электр энергиясын өндүрүп чыгарды.

Былтыр коммерциялык жана техникалык жоготуулардын деңгээли 42% жетти. Жашырын жоготуулар – квазифискал таңкыстыгы деген жалпы аталышта түшүндүрүлүп келаткан мүчүлүштүктүн толгон-токой себептери бар. Өкмөт башчы Ф.Куловдун ырасташынча, мамлекет чөнтөгүнө түшчү 8 миллиард сом акча талаага кетүүдө.

- Коммерциялык, техникалык жоготуулар, электр акынын толук чогултулбай калышы, анын үстүнө акча менен чогултуунун төмөнкү деңгээли сакталууда. Дагы бир себеп, биздеги тарифтердин энергиянын өздүк наркынан төмөн тургандыгы.


Ф.Кулов азырынча тарифтердин көбөйүшү тууралуу сөз болушу мүмкүн эмес деп эсептейт. Электр акынын эки ажырымдыгы энергетикадагы алдым-жуттумдукка гана жол ачууда. Адистердин ырасташынча, айылдагы жөн-жай керектөөчү орто эсеп менен айына 500 – 600 киловат саат электр энергиясын пайдаланат. Бирок да анын электр акысы 43 тыйындан жогору көтөрүлбөй, эсеп-кысаптын баарында 150 киловат сааттык чек гана көрсөтүлүп келатканы деле жашыруун эмес.

Кыргызстандын 1 миллион 100 миң абоненттеринин текши баарынан электр акысын убагында төлөтүп алууга энергетиктердин чама-чаркы жетишпейт. «Улуттук электр тармактары» акционердик коомунун директорлор кеңешинин төрагасы Батыркул Баетовдун ырасташынча, бирдиктүү тарифтин оорчулугу колу жука адамдарга тийбейт. Өкмөт аларга жардам пул катары 250 миллион сомду быйылкы жылдын бюджетине киргизген.

- Бакубат жашагандар, нормалдуу жашагандар 62 тыйындан төлөш керек. Ошондо бизде сатылган электр энергиясынын наркы быйылкыдай 46 тыйындан айланбаш керек. Айтып атышпайбы, өздүк наркы 11 тыйын болсо, жеткирип бергени 5 тыйын болсо, тариф эмне үчүн мындай дешип.

Кыргызстан социалдык-экономикалык кыйын абалга капталгандан бери оорчулуктун кыйласын көтөрүп келаткан энергетика тармагында электр энергиясынын өндүрүш наркы арзан болгону менен жылуулук энергиянын баасы кымбат. Өкмөт жылуулукту керектөөчүлөргө кыйла эле арзан баада сатып, ортодогу ажырымды электр энергиясынын эсебинен жаап келатат.

- ТЭЦтики 20 тыйын, ал эми ГЭСтердики 3 тыйындын тегереги. Орточосу 11 тыйын. 5 тыйын энергияны жеткирип берүүгө кетет. Ошону менен 16 тыйын болот. Ал эми компаниялардын чыгымдары да бар. Баарын чогулта келгенде кыйла эле болуп кетет,- дейт Батыркул Баетов.

«Улуттук электр тармактары» акционердик коомунун президенти Салайдин Авазов мурдагы тарифтер боюнча электр акысын жыйноо кыйла татаал жумуш болчу дейт.

- Бирдиктүү тарифке өтсө бүгүн айтылып аткан жыйноочулардын арасындагы коррупция жоюлат. Баары ачык, пенсионер адамдарга да түшүнүктүү болмок.

Тармакта чогулуп калган үч орчун проблеманы мамлекет чече албастыгын президент К.Бакиевдин да атайын белгилеген жайы бар.

- Энергетикадагы эң негизги проблема райондук электр тармактарындагы электрэнергиясын эсепке алуунун төмөнкү деңгээли. Элдин электриктерге кошулуп ток уурдоосу ушул жерде. Экинчиси - бартер менен өз ара эсептешүү. Натыйжасы тарифтер көтөрүлөт, коррупцияга кенен жол ачылат. Үчүнчүсү – мамлекеттин колундагы ишканага эч кандай инвестиция келбейт.

Ошондон өкмөттүн кийинки кездери бөлүштүрүү компанияларын жеке колго өткөрүү аракети сырттан инвестиция тартуунун дагы бир аргасы болууда. Адистердин айтымында, чет эл инвестору деле электр акысын чогултуу тартибин катуулатуудан баштары бышык. Бирок да ал артынан электр акысынын кымбатташын ээрчите келери турулуу иш. Тарифтердин көтөрүлүшү элдин өкмөткө делген ишениминин азайткандан башкага жарабайт.