Экономика

Гонконгдогу жыйын - келерки жылдын соңунан тарта эркин соода боюнча глобалдык макулдашууга жол ачуу максатында Катардын Доха шаарында башталган сүйлөшүүлөрдүн кезектеги айлампасы. Бүткүл дүйнөлүк соода уюмунун баш директору Паскаль Лами Гонконгдо тараптар мына ошол сүйлөшүүлөрдү жыйынтыктай аларына үмүтөнөөрүн билдирди. Ламинин айтымында, глобалдык эркин соода келишими дүйнө өлкөлөрүндө жакырчылыктын жоюлушуна жардам берет. Бирок ал Гонконгдогу жыйында тараптар кандайдыр бир макулдашууга жетпей калышы мүмкүн экенин да моюнга алды:

- Экономикалык өсүштү, стабилдүүлүктү жаратуу жана жакырчылыкты азайтуу үчүн бизде дүйнөлүк соода системасына айыл- чарбасы, өнөр-жай товарлары, соода эрежелери, өңдүү чөйрөлөрдө көбүрөөк адилеттүүлүк алып келүүгө тарыхый мүмкүнчүлүк бар. Бизде соода эрежелерибизди 21-кылымдагы реалдуулукка көбүрөөк ылайыкташтырууга мүмкүндүк бар. Эгер ийгиликке жетпесек, баарыбыз уттурабыз. Маселени куну баарыбыз үчүн кымбат.

Айткандай эле Дүйнөлүк соода уюмунун Гонконгдогу кеңешмесинин ачылышы менен катар, ага мүчө 149 өлкөнүн өкүлдөрү соода тоскоолдуктарын жою багытында кандайдыр бир мунасага жетеринен олуттуу күмөнсүнүү да сакталууда. Глобалдык сооданы либералдаштыруу багытындагы сүйлөшүүлөр Дохада башталгандан бери эң талашка түшкөн маселе - айыл- чарбасы.

Өнүгүп келе жаткан өлкөлөр Кошмо Штаттарын, Евробиримдикти жана башка бай мамлекеттерди айыл-чарба тарифтери менен субсидияларын кыскартууга батыл киришүүдөн баш тартып жатканы үчүн күнөөлөшөт. Өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн пикиринде, алардын дыйкандары Батыштын мамлекеттен субсидия алган фермерлери менен атаандаштыкка туруштук бере алабайт же Батыштын базары ар кандай тарифтер аркылуу корголгон.

Өнүгүп келе жаткан 20 өлкөнүн Бразилия баштаган тобу шейшемби күнкү билдирүүсүндө эркин соода боюнча глобалдык келишим өз мөөнөтүндө түзүлүш үчүн бай өлкөлөрдө айыл- чарба тарифтерин төмөндөтүүнү караган макулдашууга келерки жылдын апрель айына карата жетишүү зарылдыгын белгиледи. Аталган топ ошондой эле конференциянын катышучуучуларын айыл- чарба продукциясын эскпорттоодогу субсидияларды тезинен токтотууну жана аны биротоло жоюнун мөөнөтүн белгилөөнү макулдашууга да чакырды.

Бирок Евробиримдиктин соода комиссары Питер Мандельсондун билдиргенине караганда, алар айыл - чарба субидияларын орто эсеп менен 46%га гана кыскартуу жөнүндөгү өз сунушунан кайтпайт жана муну төмөндөтүүгө өнүгүп келе жаткан мамлекеттер Европанын товарлары менен кызматына өз базарын ачканда гана бармакчы.


Буга чейинкилердей эле Дүйнөлүк соода уюмунун азыркы жыйына да антиглобалисттердин нааразылык акциясы менен коштолууда. Шейшембиде жыйын өтүп жаткан имараттын сыртында алар "Дүйнөлүк соода уюмунун кереги жок, алдамчылыктын кереги жок " деген сөздөрдү кыйкырып жатышты. Өзүн Валден Белло деп тааныштырган демонстранттардын бири мындай дейт:

-Он жыл ичинде Дүйнөлүк соода уюму көп чөлкөмдөргө, өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн басымдуу бөлүгүнө жакырчылык, теңсиздик, экономикалык стагнациядан башка эч нерсе алып келген жок. Бул өнүгүүгө көмөктөшүүчү институт эмес. Дүйнөлүк соода уюму корпоративдик соодага, корпоративдик пайдага жана айлана-чөйрөнүн бузулушуна салым кошот. Бул - элге кас уюм.

Демонстранттардын ондогондору жыйын ачылып, уюмдун баш директору Паскаль Лами сүйлөп жаткан кезде англобалисттик ураандарды кыйкырып, имараттын ичине чейин кирип барууга үлгүргөн.

2006-каржы жылына шаардык бюджет долбоорунда 1,5 миллиард сом каралды. Шаардык кеңештин депутаттарынын билдиргенине караганда бул каражат жетишсиз, анткени шаардык инфраструктурага 3-4 миллиард сом акча каражат талап кылынат.

Буга чейин шаардык бюджет мэр тарабынан гана каралып келген, ал эми 2006-жылдын бюджетинин түзүлүшүнүн бир өзгөчөлүгү - шаардык бюджет коомчулуктун жана депутаттардын сунуштарынын негизинде түзүлдү.
Бюджеттик угуулардын максаты- элге шаардык бюджетте канча каражат бар экендигин, алар кайсы тармактарга эмне себептен жумшалып жаткандыгы тууралуу маалымат берүү болуп саналат. Жер-жерлерде жашаган тургундар өз сунуштарын айтышса, бюджетте каралган приоритетүү маселелер өзгөрүшү мүмкүн, - деп айтты Бишкек шаардык кеңештин төрайымы Нуржамал Байболова.



Нуржамал Байболованын айтымында, бюджеттин долбоорун түзүүдө коомчулуктан түшкөн пикирлер жана сунуштар сөзсүз түрдө эске алынат:

Белгилей кетчү жагдай, элден түшкөн сунуштар, пикирлер сөзсүз түрдө шаардык кеңештин депутаттары тарабынан талкууга алынат, балким бюджетке да кирип калат.


Бюджетти даярдоо-бул жыл сайын кайталануучу иш чара, ал жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын жетекчилеринин жана жарандардын алдына шаардын келечеги учүн чыгымдар жана инвестициялар боюнча приоритеттерди аныктоо маселелерин коет.
Шаардык кеңештин каржы башкармалыгынын жетекчиси Абдувалим Нишановдун айтымында, бюджетте каралган каражаттын негизги бөлүгү билим берүү жана саламаттык сактоо тармактрына жумшалат:

Бюджетте каралган каражаттын 62,8 пайызы саламаттык сактоо жана билим берүү тармактарына жумшалмакчы. Мындан тышкары шаардын тазалыгына көңүл бурулат, негизине таштандыларды алып чыгуу, көчөлөрдү жарык менен камсыз кылуу, жолдорду оңдоого да каражат бөлүнөт.

Мындан сырткары бюджеттин долбоорунда белгиленгендей, коомдук тартипти камсыз кылууга жалпы чыгымдар 46 миллион 271миң сом суммасында пландаштырылды. Ал эми транспорттук чыгымдары 14 миллион 70 миң сомду түзөт. Бул берене боюнча транспорттук каражаттарды күтүү жана күйүүчү-майлоочу материалдарды, запастык тетиктерди сатып алууга чыгымдар каралган.

Өлкөдө күйүүчү майдын баасынын жогорулашы менен коомдук транспортто жүрүүнүн акысы да кымбатташы мүмкүн.
Эгерде күйүүчү майлар көп суммадагы акчага кымбаттаса, элдин турмушу да кыйындап калат. Транспортто жүрүү акысы да жогорулашы мүмкүн.Мына ушул жагдайды биз бюджеттин долбоорун түзүп жатканда эске албай калыптырбыз. Бул биздин кемчилигибиз. Бирок кошумча акча таап бул маселелерди чечүүгө аракет кылуудабыз,- деп Абдувалим Нишанов “Азаттыкка”.


“Демократия жана жарандык коом”Коалициясынын жетекчиси Эдил Байсалов жаңыдан күч алган бюджеттик угуулардын механизмдерин жакшыртуу керек деген пикирде:

Менин оюмча, бюджеттик угуулардын механизмдери бизде жетишерлик деңгээлде иштелип чыыкан эмес. Ошону үчүн анын механизмдерин жакшыртышыбыз керек, коомчулуктун пикирин эске алып түзүлгөнүн туура деп эсептейм.