Экономика

Айыл, суу чарба министрлигиндеги Жайыттар боюнча департаменттин директорунун орун басары Эшболот Өсөров Ош облустук администрациясы тарабынан жайытты ижарага берүү маселеси көтөрүлүп жатканын, бирок жайыт боюнча тиешелүү адисттер мындай сунушка каршы болушканын билдирди. Анын айтымында башка мамлекеттерге жайыттарды ижарага берүү мамлекеттик деңгээлде чечилип, парламенттен колдоого алынуусу керек. Эгерде Кытайлык малчыларга жайыттар ижарага берилсе мурдакы бийлик тарабынан кытайлыктарга өтүп кеткен Үзөнгү кууштун маселеси кайталанышы мүмкүн:
- Биринчи Үзөнгү куушту берип жиберип канча тополоң болдук. Эми жайытты бере турган болсок Кытайлар кирип келсе аларды чыгарыш да кыйын болот. Өзгөчө узак мөөнөткө ижарага берсек Кыргызстандын территориясы кыскарып калат. Министр департаменттерди чогултуп пикирибизди сураганда, бардыгы Кытайга жайытты ижарага бериш мүмкүн эместигин айтышты,

Ош облусунун экс-губернатору Анвар Артыков жакында Кытайдагы Улуу Чат кыргыз автоном районуна иш сапары менен барганда Кытайлык малчыларга Алай районунун аймагынан жайыт жерлерин ижарага берүүгө макулдашып келген болчу. Алай районунун акими Назарбек Калыбаевдин айтымында Сарыташ айыл өкмөтүнө караштуу жайлоодон жыл сайын үч-төрт айга мезгил-мезгили менен 30-40 гектар жайытты ижарага берип туруу, ошол жерге малдарды семиртип, дан түшкөн продукцияларды эки өлкөнүн элин камсыздоо боюнча сүйлөшүүлөр болгон.
Бирок, акимдин оюнча дагы жайыт маселеси боюнча сүйлөшүүлөр өкмөттүк деңгээлде чечилиши керек:

- Эми бул маселе өкмөттүк деңгээлде чечилиш керек. Губернаторлордун ортосунда ой-пикирлерди бөлүшүп,алдын-ала меморандумга кол коюшкан. Эми өкмөттүк деңгээлдеги атайын адистер жайыттын баасын коюшса. Жайыттын бир гектарын 10 доллардан 12 долларга чейинки баада берүү тууралуу сөз болгон.
Айрым адистердин айтымында, жайыттар жергиликтүү бийликтердин көзөмөлүнө өткөндөн бери жайыттар кимдерге ижарага берилип атат, андан канча каражат түшкөндүгү тууралуу так маалымат жок. Башкы прокурор Камбаралы Конгантиев экс-министр Александр Костюкка карата ачылган кылмыш ишинин бири ушул жайыт маселесине байланыштуу экенин “Азаттыктын” кабарчысына дүйшөмбүдө берген интервьюсунда билдирген.
Кыргызстандын аймагында 9,2 млн. гектар жайыт жерлери бар. Анын 32 пайызы бузулган, 24 пайызы таштак, 14 пайызы таза жайыт. Союз биримдиги кезинде Өзбекстан, Тажикистан, Казакстан мамлекеттери Кыргызстандан жайыт жерлерин ижарага алып пайдаланып келген. Мурда төрт түлүк мал бапырап, жайлоолордун көркү чыгып, жайыттар мамлекет тарабынан катуу көзөмөлгө алынып келсе, учурда жайыт жерлерге жергиликтүү бийликтер ээлик кылат.

- Александр Ильдарович, АТФ Инвест алганга чейин комбинат өтө начар абалда болчу, сиз ишти эмнеден баштадыңыз?
- Эң оболу эле карыздарды төлөөдөн баштадык, айрыкча буга чейин иштеген жумушчулардын айлык акыларын төлөдүк. Алты айдын ичинде комбинаты ишке кайра киргиздик десем болот.Эмне үчүн дегенде ишкана бир жарым жыл токтоп турганда көптөгөн жери таптакыр иштен чыккан болчу. Ушунун өзүнө эле биз 100 млн сомдон ашык сарптадык. 75 млн сомдук кредитордук карызды төлөдүк. Учурда 550дөй жумушчу комбинатты кайра калыбына келтирүү иштерин жүргүзүп жатат.
- Демек комбинат али сурма өндүрүүнү баштай элек экен да?
- Жок. Мындай чоң ишкананы тез арада кайрадан толугу менен иштетип кетиш кыйын. Биз сыноо иретинде 50 тоннадан ашык өндүрүм чыгардык, аны менен катар жумушчуларды жаңы технологияда иштешти үйрөтүп жатабыз. Ошондой эле техникалык кубатуулугубузду текшерип көрдүк. Азыр сурма өндүрүүдө керек болгон концентратты күтүп жатабыз.
- Ошол концентрат же болбосо керектүү чийки затты мурда Тажикстандан алып келишчү эле, азыр аны кайдан алганы жатасыздар?
- Бизде бул боюнча өтө чоң маселе чыккан болчу. Мурдагы комбинат ээлери Тажикстан жана Россиянын тапшыруучуларынын ортосунда келишим аткарылбай келген болчу. Башкача айтканда чийки затты алары алып кайра акчасын төлөбөй жүрө беришкен. Бул боюнча карыздын өлчөмү да аябай чон. Бирок учурда Казакстандын өкмөтү аркылуу бул суроо да чечилди. Азыр эми Тажикстандан Анзоб комбинатынан жана Россиянын Чита облусунан алып келе турган болуп сүйлөштүк. Келечекте базарда биз өз ордубузду оңой эле табабыз деген ойдомун.
- Кадамжай сурма комбинаты толугу менен иштесе, дүйнөлүк базарда өз ордун таба алабы?
- Оба, эч кандай шектенбей туруп айта алам, бирок өтө кыйын. Эмне дегенде Кытай дүйнөлүк базарда дээрлик орду бар, алар сурма менен 90 пайыз камсыз кылат. Бирок Кыргызстан КМШда жападан жалгыз сурма өндүрө турган мамлекет болуп эсептелинет. Эгер биздин эсебибиз туура чыкса Кадамжай сурма комбинаты дүнөлүк базардын 5% пайызга чейин үлүшүн ээлеши мүмкүн.
- Адександр Ильдарович, комбинаттын толугу менен иштеп кетиши үчүн чечиле элек дагы кайсы маселелер калды?
- Негизги маселерден болуп илгертеден бери үйүлүп кеткен электролит же башкача айтканда туз калдыктары. Алардын көлөмү жарым млн тоннадан ашып, сакталуучу кампалардын абалы коркунучта турат. Биз азыр өкмөткө суроо коюп жатабыз, ушул жаатта ишти жеңилдеткенге жардамын бергенде жакшы болот эле.
- Жаңы бийликтегилер менен кандай мамиледе болуп жатасыздар?
- Биз жогорку бийликтегилер менен дайыма эле тил табыша албайбыз, бирок жергиликтүү башчыларга мен өтө ыраазымын. Баткен облусунунун губернаторуна, ошондой эле Кадамжай районунун акимине өтө ыраазымын.