Гонконгдогу жыйын - келерки жылдын соңунан тарта эркин соода боюнча глобалдык макулдашууга жол ачуу максатында Катардын Доха шаарында башталган сүйлөшүүлөрдүн кезектеги айлампасы. Бүткүл дүйнөлүк соода уюмунун баш директору Паскаль Лами Гонконгдо тараптар мына ошол сүйлөшүүлөрдү жыйынтыктай аларына үмүтөнөөрүн билдирди. Ламинин айтымында, глобалдык эркин соода келишими дүйнө өлкөлөрүндө жакырчылыктын жоюлушуна жардам берет. Бирок ал Гонконгдогу жыйында тараптар кандайдыр бир макулдашууга жетпей калышы мүмкүн экенин да моюнга алды:
- Экономикалык өсүштү, стабилдүүлүктү жаратуу жана жакырчылыкты азайтуу үчүн бизде дүйнөлүк соода системасына айыл- чарбасы, өнөр-жай товарлары, соода эрежелери, өңдүү чөйрөлөрдө көбүрөөк адилеттүүлүк алып келүүгө тарыхый мүмкүнчүлүк бар. Бизде соода эрежелерибизди 21-кылымдагы реалдуулукка көбүрөөк ылайыкташтырууга мүмкүндүк бар. Эгер ийгиликке жетпесек, баарыбыз уттурабыз. Маселени куну баарыбыз үчүн кымбат.
Айткандай эле Дүйнөлүк соода уюмунун Гонконгдогу кеңешмесинин ачылышы менен катар, ага мүчө 149 өлкөнүн өкүлдөрү соода тоскоолдуктарын жою багытында кандайдыр бир мунасага жетеринен олуттуу күмөнсүнүү да сакталууда. Глобалдык сооданы либералдаштыруу багытындагы сүйлөшүүлөр Дохада башталгандан бери эң талашка түшкөн маселе - айыл- чарбасы.
Өнүгүп келе жаткан өлкөлөр Кошмо Штаттарын, Евробиримдикти жана башка бай мамлекеттерди айыл-чарба тарифтери менен субсидияларын кыскартууга батыл киришүүдөн баш тартып жатканы үчүн күнөөлөшөт. Өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн пикиринде, алардын дыйкандары Батыштын мамлекеттен субсидия алган фермерлери менен атаандаштыкка туруштук бере алабайт же Батыштын базары ар кандай тарифтер аркылуу корголгон.
Өнүгүп келе жаткан 20 өлкөнүн Бразилия баштаган тобу шейшемби күнкү билдирүүсүндө эркин соода боюнча глобалдык келишим өз мөөнөтүндө түзүлүш үчүн бай өлкөлөрдө айыл- чарба тарифтерин төмөндөтүүнү караган макулдашууга келерки жылдын апрель айына карата жетишүү зарылдыгын белгиледи. Аталган топ ошондой эле конференциянын катышучуучуларын айыл- чарба продукциясын эскпорттоодогу субсидияларды тезинен токтотууну жана аны биротоло жоюнун мөөнөтүн белгилөөнү макулдашууга да чакырды.
Бирок Евробиримдиктин соода комиссары Питер Мандельсондун билдиргенине караганда, алар айыл - чарба субидияларын орто эсеп менен 46%га гана кыскартуу жөнүндөгү өз сунушунан кайтпайт жана муну төмөндөтүүгө өнүгүп келе жаткан мамлекеттер Европанын товарлары менен кызматына өз базарын ачканда гана бармакчы.
Буга чейинкилердей эле Дүйнөлүк соода уюмунун азыркы жыйына да антиглобалисттердин нааразылык акциясы менен коштолууда. Шейшембиде жыйын өтүп жаткан имараттын сыртында алар "Дүйнөлүк соода уюмунун кереги жок, алдамчылыктын кереги жок " деген сөздөрдү кыйкырып жатышты. Өзүн Валден Белло деп тааныштырган демонстранттардын бири мындай дейт:
-Он жыл ичинде Дүйнөлүк соода уюму көп чөлкөмдөргө, өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн басымдуу бөлүгүнө жакырчылык, теңсиздик, экономикалык стагнациядан башка эч нерсе алып келген жок. Бул өнүгүүгө көмөктөшүүчү институт эмес. Дүйнөлүк соода уюму корпоративдик соодага, корпоративдик пайдага жана айлана-чөйрөнүн бузулушуна салым кошот. Бул - элге кас уюм.
Демонстранттардын ондогондору жыйын ачылып, уюмдун баш директору Паскаль Лами сүйлөп жаткан кезде англобалисттик ураандарды кыйкырып, имараттын ичине чейин кирип барууга үлгүргөн.
- Экономикалык өсүштү, стабилдүүлүктү жаратуу жана жакырчылыкты азайтуу үчүн бизде дүйнөлүк соода системасына айыл- чарбасы, өнөр-жай товарлары, соода эрежелери, өңдүү чөйрөлөрдө көбүрөөк адилеттүүлүк алып келүүгө тарыхый мүмкүнчүлүк бар. Бизде соода эрежелерибизди 21-кылымдагы реалдуулукка көбүрөөк ылайыкташтырууга мүмкүндүк бар. Эгер ийгиликке жетпесек, баарыбыз уттурабыз. Маселени куну баарыбыз үчүн кымбат.
Айткандай эле Дүйнөлүк соода уюмунун Гонконгдогу кеңешмесинин ачылышы менен катар, ага мүчө 149 өлкөнүн өкүлдөрү соода тоскоолдуктарын жою багытында кандайдыр бир мунасага жетеринен олуттуу күмөнсүнүү да сакталууда. Глобалдык сооданы либералдаштыруу багытындагы сүйлөшүүлөр Дохада башталгандан бери эң талашка түшкөн маселе - айыл- чарбасы.
Өнүгүп келе жаткан өлкөлөр Кошмо Штаттарын, Евробиримдикти жана башка бай мамлекеттерди айыл-чарба тарифтери менен субсидияларын кыскартууга батыл киришүүдөн баш тартып жатканы үчүн күнөөлөшөт. Өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн пикиринде, алардын дыйкандары Батыштын мамлекеттен субсидия алган фермерлери менен атаандаштыкка туруштук бере алабайт же Батыштын базары ар кандай тарифтер аркылуу корголгон.
Өнүгүп келе жаткан 20 өлкөнүн Бразилия баштаган тобу шейшемби күнкү билдирүүсүндө эркин соода боюнча глобалдык келишим өз мөөнөтүндө түзүлүш үчүн бай өлкөлөрдө айыл- чарба тарифтерин төмөндөтүүнү караган макулдашууга келерки жылдын апрель айына карата жетишүү зарылдыгын белгиледи. Аталган топ ошондой эле конференциянын катышучуучуларын айыл- чарба продукциясын эскпорттоодогу субсидияларды тезинен токтотууну жана аны биротоло жоюнун мөөнөтүн белгилөөнү макулдашууга да чакырды.
Бирок Евробиримдиктин соода комиссары Питер Мандельсондун билдиргенине караганда, алар айыл - чарба субидияларын орто эсеп менен 46%га гана кыскартуу жөнүндөгү өз сунушунан кайтпайт жана муну төмөндөтүүгө өнүгүп келе жаткан мамлекеттер Европанын товарлары менен кызматына өз базарын ачканда гана бармакчы.
Буга чейинкилердей эле Дүйнөлүк соода уюмунун азыркы жыйына да антиглобалисттердин нааразылык акциясы менен коштолууда. Шейшембиде жыйын өтүп жаткан имараттын сыртында алар "Дүйнөлүк соода уюмунун кереги жок, алдамчылыктын кереги жок " деген сөздөрдү кыйкырып жатышты. Өзүн Валден Белло деп тааныштырган демонстранттардын бири мындай дейт:
-Он жыл ичинде Дүйнөлүк соода уюму көп чөлкөмдөргө, өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн басымдуу бөлүгүнө жакырчылык, теңсиздик, экономикалык стагнациядан башка эч нерсе алып келген жок. Бул өнүгүүгө көмөктөшүүчү институт эмес. Дүйнөлүк соода уюму корпоративдик соодага, корпоративдик пайдага жана айлана-чөйрөнүн бузулушуна салым кошот. Бул - элге кас уюм.
Демонстранттардын ондогондору жыйын ачылып, уюмдун баш директору Паскаль Лами сүйлөп жаткан кезде англобалисттик ураандарды кыйкырып, имараттын ичине чейин кирип барууга үлгүргөн.
