Экономика

Энергетикка тамагын менчиктештирүүнүн төртүнчү этабы тууралуу депутаттарга Мамлекеттик мүлктү башкаруу боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков маалымат берди. Анын айтымына караганда, үстүбүздөгү жылы “Жалалабад электр”, “Теплосет”, “Улуттук электр сет” ишканалары пайда ал эми “Түндүк электр”, “Ош электр”, “Чыгыш электр” ишканалары мамлекетке ири суммада зыян алып келди. Ошондой эле ал соңку жылдары өлкөнүн энергетика тарамагынын дебитордук карызы алты миллиард сомго жеткендигин жана электр тармагындагы жабдуулар эскиргендигин айтып, мындай абалдан чыгуу үчүн «Түндүк электр» бөлүштүрүүчү ишканасын узак мөөнөткө ижарага берүүнү сунуштады. Жээнбековдун айтымында аталган ишкананы узак мөөнөткө ижарага берүү өлкөгө төмөндөгүдөй пайда алып келет:

- Мамлекет мурдагыдай болуп ижарага алган атуулдун ишине кийлигише албайт. Салыктар убагында төлөнөт, ивестиция тарта алабыз. Менежментти оңдой алабыз. Өлкөгө ушуга окшогон пайда болот.

Равшан Жээнбековдун электр тармагын менчиктештирүүнүн зарылчылыгы боюнча жогорудагыдай пикири депутаттарды ынандыра алган жок. Негедир бул жолу электр тармагын менчиктештирүүгө оппозициячыл депутаттар менен катар айрым өкмөтчүл маанайдагы депутаттар да каршы болушту. Исмаил Исаков, Ишенбай Кадырбеков, Абсамат Масалиев, Махмуд Күчүков жана башка депутаттар кыргыз өкмөтүнөн Түндүк электр ишканасын менчиктештирүүдөн мурда, электр тамагын менчиктештирүүнүн биринчи, экинчи, үчүнчү этабынын жыйынтыгы жана аталган тармакты менчиктештирүүнүн төртүнчү этабы тууралуу атайын отчетту талап кылышты. Ал эми депутат Орозбек Дүйшеев энергетикка тармагы Кыргызстандын эң кирешелүү тармак экендигин айтып, аны менчиктештирүүгө каршы пикирин билдирди:

- 1996-жылы бул тармактан өлкө казнасына 266 миллион сом таза киреше түшкөн. Ал эми 1997-жылы жылдын аягында 280 миллион сом, 2001-жылы 927 миллион сом таза киреше алганбыз. Демек бул өзүн-өзү актаган тармак экендигине ачык далил. Ошондуктан, мындай эң кирешелүү тармакты бирөөгө менчикке берүү туура эмес, - деди Орозбек Дүйшеев.

Ал эми Адахан Мадумаров электр тармагын узак мөөнөткө ижарага берүү коңшулаш Казакстанда жакшы натыйжа алып келбегендигин айтып, өкмөт сунушуна каршы болду:

- "Тездетип жеке менчикке бере салсак эле бул тармак жакшы иштеп кетет" деген, курулай сөз, жөө жомок. Аткаруу бийлигинин мындай пикирин биз буга чейин көрүп, угуп келе жатабыз. Бизде учурда сатылбаган жол, электр тармагы эле калды. Жакында бийлик алмашып кетиши мүмкүн. Ошондуктан, бийлик өкүлдөрү шайлоого чейин ээленбеген жерлерди ээлеп, сатылбаган жерди сатып калуу аракетин жасоодо. Анткени бул тармак чыгашалуу болуп жатат дегенге эч ким ишенбейт, - деди Адахан Мадумаров.

Жыйын соңунда маселени кароону күзгө калтыруу, энергетикка тармагын менчиктештирүүнүн төртүнчү этабын токтотуу жана маселени палатанын күн тартибинен алып салуу деген үч түрдүү сунуш түштү. Көпчүлүк добуш менен маселени кароону күзгө калтыруу тууралуу токтом кабыл алынды.

Андай проблемалардын эң орчуну, албетте, тышкы карыздарды кайтарып, убактысы келгенин төлөп берүү милдеттенмеси. Ушу тапта кыргыз өкмөтү Париж клубуна кирген өлкөлөргө кайтарып берчү 450 миллион доллар карыз акчаны кайтарышты кантип артка жылдырыштын, ыңгайы келсе кечтирип жиберүү проблемасына башын катырып отурган чагы.

- Биз жакырчылыкты азайтуу улуттук стратегиясын ишке ашыруу, ага ылайык алгачкы этаптагы комплекстүү өнүгүү боюнча отчетту шашпай, кылдат талкуулап чыгышыбыз керек. Айтып коёюн, биз эларалык донорлор үчүн даярдалган отчетту талкуулайбыз,- дейт президент Аскар Акаев.

Мамлекет башчы атайын жыйын чакырып, талкууга коюп аткан отчеттун негизинде Эларалык валюта кору Кыргызстандын кийинки үч жылдык ишине баа бермекчи. Иш жыйынтыгына карап тышкы карыздарды төлөө мөөнөтүн артка жылдыруу, айрымдарын кечип жиберүү маселесин чечмекчи.

Туруктуу экономикалык өнүгүү тышкы инвестициясыз тек ишке ашпас кыял экенин өкмөт дамамат айтып келет. Атүгүл сырттан инвестиция тартуу жагынан Кыргызстан кыйла өлкөлөрдөн алдыда экени мактаныч менен белгиленет. Чет өлкө инвестициясы мурунку советтик республикалардын ичинен Азербайжан менен Казакстанга абыдан көп тартылган. Кыргызстандын көрсөткүчү Молдова, Тажикстан, Грузия республикалары менен бирдей. Болгон айырма, Кыргызстанга тартылган инвестициянын 6% ашууну өкмөт кепилдиги менен алынгандыгы.

Ички дүң продуктунун реалдуу өсүшү 1997-жылы 10% бираз жетпей калса, кийинки үч жылдан бери ал 4% тегерегинде келатат. Экономикалык реформалардын алгачкы жылдарындагы көрсөткүчтөрдүн кыйла төмөндөп кетишинин себеп-жөнүн «Инвестициялык тегерек үстөл» бейөкмөт уюмунун жетекчиси Равкат Хасанов момундайча чечмелейт:

- Жакында мен Европа банкынын маалыматтары менен тааныштым. Анда 1996-жылга чейин Кыргызстанда экономикалык өсүш ыкчам жүргөнү белгилениптир. Анан өсүш жайлап калган. Бирок баарын калыс карап көрөлү. Мен өзүм да а кездеги өзгөрүштөргө катышып калдым. 1996-жылга чейин эмне кылдык? Баалардын коё берилиши. Сооданы либералдаштыруу. Аны жасаш үчүн чоң түйшүктүн кереги деле жок болчу. Улуттук акчанын киргизилиши кичине кыйынчылыкка кабылды. 1996-жылдан кийин кыйла убакытты алчу түйшүктүү иш башталды. Жердин жеке менчикке берилиши үчүн өкмөт катуу иштеди. Саясий каршылыктар болду, экономисттердин арасында деле бул маселе боюнча бир пикир жок.

Равкат Хасановдун ырасташынча, азыркы жүрүп аткан реформалар кыйла татаал. Ошондон ушу тапта экономикалык өнүгүш кыйла жайлап калды деш туура эмес.

Кыргызстандын каржы министрлигинин экономикалык прогноздоо бөлүмүнүн жетекчиси Любовь Тен базар экономикасынын ыкчам өнүгүшүнө маркетинг кызматынын жакшы өнүкпөгөндүгү себеп болууда деген пикирде:

- Жеке компаниялар, ишканалар базарды иликтөө кызматынын жолго коюлушуна кызыкдар. Эгер ал азыркыдай жаңыдан телчигип келаткан абалда болбосо ишканалар чыгарган товарлар кампаларда жайнап тирелип турмак эмес. Базар мамилеси шартында кампаларда чыгарылган буюм турбашы керек. Мындай чакта ишкананын айланта турган каражаты кыймылсыз туруп калат.

Адистердин айтымында, Кыргызстандын экономикалык өсүшүнүн дурус көрсөткүчү алтын өндүрүшүнө байланыштуу. Оголе көп жумушту талап кылган алтын казып алуу азайгандан кийин Кыргызстандын экономикалык өнүгүшү азыркы деңгээлинен кыйла төмөндөшү ыктымал.