Экономика

Мыйзамга өзгөртүү киргизүү менен Энергетика боюнча агенттикти өз алдынча каржылоо максаты алдыга коюлган. Башкача айтканда, мамлекеттик бюджеттен акча алуу толук бойдон токтомок. Анын себебин вице-премьер-министр Уларбек Матеев мындай деп түшүндүрдү:

- Энергия тармагында сатылган продукциянын акчасынын 0,136 проценти агенттикке которулат. Агенттик бюджеттен каржыланбай калат. Натыйжада, агенттик энергетика тармагына жооптуу болуп, өзүн-өзү багып калат.

Вице-премьер-министрдин түшүндүрмөсү боюнча, мындай өзгөртүүдөн кийин мурда мамлекеттен жылына 3 миллион сом алып келген Энергетика боюнча агенттик 3 миллион 800 миң сомго ээ боло баштайт. Анын негизинде агенттиктин жоопкерчилиги артып, бюджетке жеңилдик болот.

Бирок депутаттар аны дароо четке кагып, мыйзам Конституцияга каршы келээрин билдиришти. Ал тууралуу Алишер Сабиров мындай деди:

- Мамлекеттик органдар бир гана мамлекеттин эсебинен каржыланышы керек. Болбосо биз жөнгө салуучу мекемени ачыктан-ачык коррупциялашкан мекемеге айландырып, башкаларга үлгү болчу коррупциянын чиймесин даярдап беребиз. Эгер буга жол берсек, мамлекеттик мекеменин бюджеттен тышкаркы белгисиз бир булактан жем жешине жол ачабыз.

Өкмөттүн бул мыйзамы энергетика тармагындагы көйгөй басаңдабай эле, бул тармактагы ишканалар алды-алдынан тал кармап, өз турмушун жакшыртууга жан далбастай баштагандай пикир жаратты. Ушундан улам депутат Ишенбай Кадырбеков абалга төмөнкүчө баа берди:

- Силердин негизги милдет –кардарлардын кызыкчылыгын сактоо. Ушул убакка чейин электр энергиясын бөлүштүрүү ишканалары менен аны колдонгон кардарлардын ортосунда келишимди түзүүнү теске сала алган жоксуңар. Канча жылдан бери типтүү жобону улам-улам алмаштырып келатасыңар. Колуңардан келбегенден кийин биз жазып берсек, ага каршы болдуңар. Деги, эл дегенди унутуп калыптырсыңар. Алардын кызыкчылыгын коргой турган жалгыз ушул Энергетика боюнча агенттик эле. Ушул башкы милдетиңерди аткарууга жарабай туруп айлыгыңарды көбөйтүүнүн булагын издөө менен алек болуп калыпсыңар, бул болбойт да! Бюджеттен берилген үч миллион сом жетпесе, төрт, беш миллион сом бөлүп берели. Бирок өз милдетиңерди аткарышыңар керек!

Палата депутаттары андан тышкары электр энергиясынын Орусия, Казакстанга арзан, ал эми кыргызстандыктарга кымбат сатылып жатканына да кайра кайрылышып, орто жерде өз чөнтөгү үчүн гана иштеген адамдарга шарт түзүп жатат деп өкмөткө кине коюшту. Ага жооп берген Уларбек Матеев баа электр энергиясын дүң сатуу менен чекене баада сатуунун айырмасынан келип чыгууда деп түшүндүрдү:

- Электр энергиясы Орусияга, Казактанга жана Өзбекстанга 500 киловольттогу электр линиясы менен экспортко кетет. 500 киловольттук линиядан кеткенде баасы 24 тыйындан ашпайт. Энергияны өз элибизге жеткириш үчүн электрди 220 киловольттук, андан кийин 110,35, анан 380 вольттук электр линиясына которобуз. Ага кеткен чыгымдардын баарын санасак, бир киловатт электр энергиясынын өздүк наркы 62 тыйындан да көп болуп кетет. Ушундан улам эл экспорттун эсебинен каржыланып жатат. Мына быйыл экспорттун көлөмү 2,2 миллиард киловатт болсо, анын 1 миллиарддан ашыгынын баасы элге субсидия катары кетет.

Анткен бул мыйзамдын сунушталышы депутаттар арасында өлкөнүн энергетика тармагындагы башкы көйгөй жоготуудан эмес, мындан эки жыл мурунку кайра түзүүнүн натуура болгондугунун белгиси деген ой жаратты. Ушундан улам депутаттардын көбү энергетика тармагын башкарууну бир колго кайра өткөрүү зарыл, өлкөнүн башкы байлыгы болгон энергетика тармагы жалпы элдин өнүгүүсү үчүн эмес, бир ууч гана адамдардын кызыкчылыгы үчүн иштеп жатат деген пикирде турушат. Ал тууралуу «Коммунисттер» фракциясынын өкүлү Орозбек Дүйшеев:

- Бир жетекчилик болбосо мындан жыйынтык чыкпайт экен. Демек, энергохолдингди кайра түзүп, энергетика тармагын координациялап туруучу бир орган болуш керек деп жатабыз. Биз жүргүзгөн реформанын такыр жарабай тургандыгын турмуш өзү далилдеп жатат,- деп билдирди.

Депутаттын айтымында, президент энергетика боюнча өзүнүн атайын өкүлүн дайындап, аны тармактагы кризисти жоюуга милдеттендирген менен, майнап чыккан жери жок. Буга анын катуу чараларды көрүүгө укуксуздугу өбөлгө түзүүдө:

- Себеби, анын колунда укугу жок. Маселен, анын ишканаларды текшерип, жаман иштеп жаткан кээ бир жетекчилерди кызматтан алуу укугу болсо натыйжа чыкмак.

Дүйнөлүк банктын Кыргызстандын өнүгүш жана соода стратегиясын аныктаган отчетун даярдаган топтун жетекчиси Шебнем Аккая Кыргызстандын экономикасында алтын өндүрүшү маанилүү орунду ээлей тургандыгын, анткен менен ал өнүгүүнүн бирден-бир булагы, экспорттун ишене турган таянычы болоору кыйын экендигин белгиледи.

Анын кесиптеши Бартек Камински Кыргызстан башында экономикалык реформаларды ыкчам жүргүзүп, ушу тапта макроэкономикалык туруктуулукка жетишип калганын белгиледи. Анткен менен республика Дүйнөлүк соода уюму менен Евразия кызматташтык биримдигине мүчө болушунун ыраатын жакшы көрө албай жатканын айтты:

- Коңшуларына салыштырмалуу экономикалык реформаларды батыл жасаган Кыргызстан алгач бул жаатта баштооч болуп келген. Өлкөдө макроэкономикалык туруктуулук сакталууда. Кыргызстанда башка өлкөлөр менен соода алакасын түзүүгө жакшы шарттар түзүлгөн.

Дүйнөлүк банктын отчетунда чагылдырылган айрым маселелер Кыргызстанда чечилгенин, ошондон кээ бир маалыматтар дагы такталууга муктаж экенин президенттик акимчиликтин экономикалык саясат бөлүмүнүн башчысы Кубат Каныметов ырастады:

- Стратегия чегинде эки багыт аныкталууда. Биринчиси боюнча биз чөлкөм деңгээлинде иштешибиз зарыл экендиги айтылды. Экинчиси, Дүйнөлүк соода уюмунун мүмкүнчүлүгүн кенен пайдалануу. Мындан ары кандай аракет жасашыбыз керектиги жөнүндө пикир айтылууда. Тилекке каршы, отчет өтөле көлөмдүү, анын логикалык ыраатын сактап, айрым кайталанган жерлерди кыскартуу зарыл. Эски маалыматтар көп.

Дүйнөлүк банктын отчетунда Кыргызстанда айыл чарба өндүрүшүнө кошумча нарк салыгын салуу өзүн актабагандыгы белгиленген. Эларалык валюта кору салыктын бул түрүн киргизүү Кыргызстандын экономикалык өнүгүшүнө олуттуу салым кошорун кыйладан бери айтып келатат.

Донор өлкөлөрдүн алдагыдай бири экинчисине каршы сунуштары арбын экендигин белгилеп «Инвестициялык айтөгөрөк үстөл» бейөкмөт уюмунун жетекчиси Равкат Хасанов чоң сабак болорлук аския айтты:

- Шамал жүрсө деле, канаттуу учса деле селтилдеп корко берген коён, акыл сурап үкүгө барат. Коёндун арыз-арманын уккан үкү «анда кирпичечен болуп албайсыңбы» деген сунушун айтат. Кантип кирпичечен болуштун амалын таппаган коён үкүнүн алдына дагы келет. Анда үкү: «мен мындай маселелерге башымды оорутпайм, жалаң стратегиялык гана маселелерди чечем» дейт. Мен Дүйнөлүк банктагы кесиптештеримди таарынткым келбейт. Бирок момундай стратегиялар эч качан аткарылбайт. Аларды ишке ашырыш үчүн аткаруу механизми керек. Тилекке каршы, Эларалык валюта кору, Дүйнөлүк банк, Азия өнүгүү банкы тандап алган жол, менин оюмча, ар бир өлкө үчүн кыйла эле оор. Алар койгон толгон-токой шарттарды аткарыш үчүн өкмөт элди кыйнап, өзү да кыйналып бүтөт. Бирдеме десең эларалык уюмдардын талабы ушундай дешет.

Эларалык каржы уюмдардын кедей өлкөлөргө көрсөтүп аткан жардамдарынын кайрымжысы жакшы кайтарылбай жатканы, сырттан таңууланган сунуш, талаптар дайыма эле жергиликтүү шартка туура келбестиги айтыла калып жүрөт.