Экономика

Дүйнөлүк банктын Кыргызстандын өнүгүш жана соода стратегиясын аныктаган отчетун даярдаган топтун жетекчиси Шебнем Аккая Кыргызстандын экономикасында алтын өндүрүшү маанилүү орунду ээлей тургандыгын, анткен менен ал өнүгүүнүн бирден-бир булагы, экспорттун ишене турган таянычы болоору кыйын экендигин белгиледи.

Анын кесиптеши Бартек Камински Кыргызстан башында экономикалык реформаларды ыкчам жүргүзүп, ушу тапта макроэкономикалык туруктуулукка жетишип калганын белгиледи. Анткен менен республика Дүйнөлүк соода уюму менен Евразия кызматташтык биримдигине мүчө болушунун ыраатын жакшы көрө албай жатканын айтты:

- Коңшуларына салыштырмалуу экономикалык реформаларды батыл жасаган Кыргызстан алгач бул жаатта баштооч болуп келген. Өлкөдө макроэкономикалык туруктуулук сакталууда. Кыргызстанда башка өлкөлөр менен соода алакасын түзүүгө жакшы шарттар түзүлгөн.

Дүйнөлүк банктын отчетунда чагылдырылган айрым маселелер Кыргызстанда чечилгенин, ошондон кээ бир маалыматтар дагы такталууга муктаж экенин президенттик акимчиликтин экономикалык саясат бөлүмүнүн башчысы Кубат Каныметов ырастады:

- Стратегия чегинде эки багыт аныкталууда. Биринчиси боюнча биз чөлкөм деңгээлинде иштешибиз зарыл экендиги айтылды. Экинчиси, Дүйнөлүк соода уюмунун мүмкүнчүлүгүн кенен пайдалануу. Мындан ары кандай аракет жасашыбыз керектиги жөнүндө пикир айтылууда. Тилекке каршы, отчет өтөле көлөмдүү, анын логикалык ыраатын сактап, айрым кайталанган жерлерди кыскартуу зарыл. Эски маалыматтар көп.

Дүйнөлүк банктын отчетунда Кыргызстанда айыл чарба өндүрүшүнө кошумча нарк салыгын салуу өзүн актабагандыгы белгиленген. Эларалык валюта кору салыктын бул түрүн киргизүү Кыргызстандын экономикалык өнүгүшүнө олуттуу салым кошорун кыйладан бери айтып келатат.

Донор өлкөлөрдүн алдагыдай бири экинчисине каршы сунуштары арбын экендигин белгилеп «Инвестициялык айтөгөрөк үстөл» бейөкмөт уюмунун жетекчиси Равкат Хасанов чоң сабак болорлук аския айтты:

- Шамал жүрсө деле, канаттуу учса деле селтилдеп корко берген коён, акыл сурап үкүгө барат. Коёндун арыз-арманын уккан үкү «анда кирпичечен болуп албайсыңбы» деген сунушун айтат. Кантип кирпичечен болуштун амалын таппаган коён үкүнүн алдына дагы келет. Анда үкү: «мен мындай маселелерге башымды оорутпайм, жалаң стратегиялык гана маселелерди чечем» дейт. Мен Дүйнөлүк банктагы кесиптештеримди таарынткым келбейт. Бирок момундай стратегиялар эч качан аткарылбайт. Аларды ишке ашырыш үчүн аткаруу механизми керек. Тилекке каршы, Эларалык валюта кору, Дүйнөлүк банк, Азия өнүгүү банкы тандап алган жол, менин оюмча, ар бир өлкө үчүн кыйла эле оор. Алар койгон толгон-токой шарттарды аткарыш үчүн өкмөт элди кыйнап, өзү да кыйналып бүтөт. Бирдеме десең эларалык уюмдардын талабы ушундай дешет.

Эларалык каржы уюмдардын кедей өлкөлөргө көрсөтүп аткан жардамдарынын кайрымжысы жакшы кайтарылбай жатканы, сырттан таңууланган сунуш, талаптар дайыма эле жергиликтүү шартка туура келбестиги айтыла калып жүрөт.

23-июнда Эл өкүлдөр жыйынынын 20-сессиясы башталат. Анда каралчу олуттуу маселелердин бири – быйылкы жылдын республикалык бюджетине өзгөртүү-толуктоолорду киргизүү иши. Эмне себептен өлкөнүн башкы финансылык документи оңдоого муктаж болуп калганын каржы министри Болот Абилдаевден сурадык. Анын жообу мындай болду:

- Турмуш өзү өзгөрүп жатпайбы. Экономикалык өсүш биз болжолдогондон жогору болду. Ошондон улам бюджеттин киреше жагын өзгөртүп жатабыз. Албетте, чыгаша жагын да - сиздер жакшы билсиздер, - баары эле акча сурап жатат. Ошондой зарылчылыктан улам, бюджетке өзгөртүү – толуктоолор киргизилүүдө.

Эл өкүлдөр жыйынынын бюджет жана экономикалык саясат комитетинин төрагасы Жеңишбек Эшенкуловдун айтымында, республикалык бюджеттин өзгөрүп жатышы өкмөттүн, так айтканда, каржы министрлигинин ишмердүүлүгү менен байланыштуу болду. Бул болсо өз кезегинде бюджеттин чыгаша бөлүгүнө да оңдоо киргизүүнү шарттады:

- Министрлик киреше бөлүгүн 632 млн. сомго көтөрүп жатат. Чыгыша жагын 718 млн. сомго көбөйтүүдө. Министрлик кошумча булактарды таап. Акчаны көп жыйнадык, мыйзамды өзгөртүп бергиле деп жатпайбы. Бул жакшы. Ошондон улам, быйылкы жылдын бюджети жакшы аткарылат деп ойлойм.

Жеңишбек Эшенкуловдун мындай оң пикирине карабай, депутаттар өкмөттүн, анын ичинде каржы министрлигинин ишиндеги айрым маселелерди көтөрүштү. Так айтканда, депутат Самаган Маматов айыл-чарба тармагына жакшы көңүл бөлүнбөй жатканын, сибир жарасы, шарп ылаңына чалдыккан малды дарылоого акча жетишпей жатканын айтты:

- Былтыр бюджетти кабыл алып жатканда каржы министрлиги менен айыл чарбасына акчаны жылдын биринчи жарымында бөлүп берели деген макулдашуу болгон эле. Бирок ал аткарылбай жатат. Ящур, шарп жана башка оорулар көп. Малды өз учурунда дарылай албай калдык, акча бөлүнбөй атат. Бул маселе чечилеби?

Депутаттын мындай суроосуна жооп берген каржы министри акча июндун аягына чейин бөлүнө турганын маалымдады.

Б.Абилдаевдин айтымында, быйыл тышкы карыздын негизги суммасы катары 1 млрд. 676 млн. сом төлөнөт. Ал эми процентине 1 млрд. 613 млн. сом. чегерилет. Кыргыз өкмөтү париж клубунун алкагында тышкы карыздын 1 млрд. 44 млн. сомду кийинчерээк кайтарып берүүнү макулдашкан. Мамлекет тышкы карыздан тышкары да, ички карыздарынын айласын табалбай жаткан кези. Ушул тапта өкмөт элге 2 млрд. 123 млн. сом бересе. Депутат Жолдошбек Турдумамбетовдун айтымында, ал карыздын 30 миллиондой сому Жалалабад облусунун бюджеттин көзүн караган кызматкерлериники:

- Акча жетиштүү бөлүнбөй жатат. Өзгөчө, Жалалабаддын бюджеттик кызматкерлерине 30 миллиондой сом акча берилбей келатат.

Дегеле, бюджет жөнүндө мыйзам жыл сайын так аткарылбай келатканы менен өзгөчөлөнөт. Анткени, кагазда жазылып, пландалган акчалар өз маалында, максаттуу бөлүнүп, майнаптуу пайдаланылылбай калган учурлар көп эле учурайт. Быйылкы жылдын бюджетине кирип, бирок акчанын тартыштыгынан аткарылбай жаткан иштер да аз эмес. Мисалы, Карасуу районунан шайланган депутат Арапбай Төлөнов Савай айыл өкмөтүндө суу каптоодон жапа чеккен 40 үй-бүлөнүн суроо-талаптары аткарылбай келатканын ортого салды:

- Жертөлөсүнөн суу чыккан үйлөрдү сактап калуу үчүн иш жүргүзүүгө бюджеттен акча бөлүнсүн делген. Бирок ал жумуштар баштала элек.

Комитеттин отурумунун соңунда быйылкы жылдын бюджетине киргизилчү өзгөртүү-толуктоолорду сессиянын күн тартибине киргизүү тууралуу чечим кабыл алынды. Эми бул маселе сессияда деле жактырылып, кабыл алынаарына өкмөттүн да, депутаттардын да эч кандай шеги жок.