Экономика

Башында Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү 450 миллион доллар карыз акчаны экономикалык өсүштө ийгиликтер болсо кечирилип калышы ыктымал деп келген өкмөт жакындан бери алдагыдай акчаны кайтарып берүү маалы кийинкиге жылдырылышы мүмкүн экендигин айта баштады.

- Бул жерде белгилеп койчу нерсе, 2001-жылдан 2004-жылдын аягына чейин төлөнүшү керек акчаларды кайтаруунун шарты жеңилдетилет. Кечип жиберүү жөнүндө кеп болбойт. Биз Эларалык валюта кору менен экинчи программаны кабыл алышыбыз керек. Париж клубуна кирген кредит берчүлөргө дагы кайрылабыз. Мына ошондон кийин гана кредит берген өлкөлөр менен түзгөн келишимде көрсөтүлгөн шарт тууралуу кеп кыла алабыз. Шарт чын көңүлдөн чыккан ишара деп аталат. Биз кредит бергендерден Неапол шартын колдонууну сурансакпы деп турабыз. Бирок, азыр Париж клубундагы шарт өзгөрүлүп жатат,- дейт Кыргызстандын Каржы министри Болот Абилдаев.

Министрдин ырасташынча, өкмөт кайтарып берүүгө шаасы жете албай жаткан карыз акчалардын айрым бөлүгүн экологиялык проблемага байлап кечип жиберүү же төлөп берүү мөөнөтүн кийинкиге жылдыруу өтүнүчүн айтып Париж клубуна кирген 14 өлкө менен эки тараптуу макулдашууларга кол койгон. Азырынча бир гана уюм - Кувейт фонду менен андай ымала түзүлө элек.

Экологиялык проблемага байланыштырып, карыз акчанын кечирилип жиберилиш механизми деле жөнөкөй. Ал үчүн өкмөт олуттуу экологиялык проблеманын үдөөсүнө чыгышы керек. Төлөнчү карыз акчанын эсебинен үлкөн ишти жасашы зарыл. Непадам, маселе ушул ыңгайга көчсө, андан Кыргызстан утуш гана алмак.

Каржы министринин орунбасары Эмирлан Төрөмырзаев экономикалык өсүштүн белгисин көрсөтчү өнөр жай өндүрүшүнүн эсеп-кысабы ачык, жалпы маалым болушу керек деген пикирде. Бул максатта өкмөт тоо-кен өндүрүшүнүн ишинин ачык болушуна жетишүү эларалык демилгесин колдоп чыкты.

- Биз демилгени ишке ашыруу боюнча комитет түздүк. Ага тийиштүү министрлик менен агенттиктердин өкүлдөрү киришти. Ошол эле комитеттин алдында Консултативдик кеңеш уюштурдук. Консултативдик кеңеш казып алуу тармагына көмөк көрсөтүп турмакчы. Бул кеңешке премьер-министр, эларалык каржы уюмдарынын өкүлдөрү, жеке сектордун, маселен, «Кыргызалтын» баш болгон казып алуу өндүрүшүнүн өкүлдөрү , ошондой эле экономикалык саясатка тиешеси бар бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү киришти, - деп маалымдады ЭмирланТөрөмырзаев.

Өкмөт курамындагы толгон-токой түзүмдөрдүн катары дагы бир комитет менен кеңешке көбөйүшү ириде инвестициялык жагымдуу маанай түзүү аракетине байланыштуу. Эларалык валюта корунун Кыргызстандагы өкүлчүлүгүнүн жетекчиси Башор Мухопадия биринчи иретте иштеп аткан кирешелүү тармактар салыктарды толук өлчөмдө төлөп турушу маанилүү деп эсептейт.

- «Кумтөралтын» компаниясы боюнча мурунку түзүлгөн башкы келишим менен кийинки келишимдин айырмасын сурап атпайсызбы, айырмасы - эмкиси боюнча салыктар толук төлөнөт. Бул Кыргызстан үчүн пайдалуу. Мурунку келишим боюнча төлөнчү салыктардын үчтөн бири кечирилген болчу. Жаңы келишим боюнча компания мамлекетке бардык салыктарды төлөйт.

Жакырчылыкты азайтып, экономикалык туруктуу өсүшкө жетишүү аракети Эларалык валюта кору менен быйыл жыл аягында түзүлчү экинчи программанын негизин түзмөкчү. Өкмөт 2010-жылга эсептелген жакырчылыкты азайтуу стратегиясын иштеп чыккан. Эларалык каржы уюмдарынын кедей өлкөлөргө багышталган программаларынын катарына кирген бул иш-чаралар тууралуу өкмөттүк жыйындарда дамамат кеп болот, министрлик, комитет, кеңеш, агенттиктер аткарылган иштердин эсеп-кысабын алдыга жаят. Өкмөт башчы анын баарын эларалык каржы уюмдарынын, акча бөлчү өлкөлөргө көрсөтчү отчет катары сыпаттап келет. Үч жылдык иштин баасын эларалык каржы уюмдары сентябрь айында, болбосо жаңы жылга чукул бычышат.

Өткөн жылы Кыргызстан жалпысынан 14 миллиард киловатт сааттын тегерегинде электр кубатын иштеп чыгып, анын 1 миллиард 700 миллион киловатт саат өлчөмүн экспорттогон. Быйыл 8-июндан тартып “Электр станциялар” акционердик коому Россияга энергия сатуу боюнча беш жылдык контрактты аткара баштады. Ага ылайык жыл сайын бул өлкөгө бир миллиард киловатт сааттан ашык электр энергиясы сатылат. Өткөн жылы Россияга сатылган энергиянын көлөмү 714 миллион киловатт саат болгон.

“Электр станциялар” акционердик коомунун төрагасынын орун басары Айдар Калиев электр энергиясы Россияга кандай баада сатылып жатканын айтуудан баш тартып, бирок буларга токтолду:

- Экпорттук тариф “Электр станциялар” акционердик коому тарткан чыгашаны толук жабат. Анын баасы электр кубатын жергиликтүү элге саткан бөлүштүргүч компанияларга биз саткан баадан жогору.

Бирок энергетиктердин жалпы эле тариф саясатын сынга алгандар да жок эмес. Маселен, Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Орозбек Дүйшеев мындай пикирин билдирди:

- Биз элге электр энергиясынын бир киловаттын 40-80 тыйындан - өз баасынан 3 эсе кымбат сатып жатабыз. Ал эми чет өлкөлөргө ар кандай баа менен сатылууда. Кытайга 3 центтен же 1сом 30 тыйындан, Өзбекстанга 3,5 центтен, бул 1 сом 40 тыйындан ашып барат. Ал эми Казакстанга бир центтен же 44 тыйындан сатып жатабыз. Россияга 26 тыйындан гана сатып атабыз. Өткөн жылы Россияга 714 миллион киловатт саат энергия саттык. Эгерде аларга да Кытайга саткан баада сатсак, анда орто эсеп менен 800 миллион сом алмакпыз. Андан төрт эсе арзан сатканыбыздан 200 миллион сом гана алдык.

“Электр станциялар” акционердик коомунун жетекчилеринин маалымдоосуна караганда, учурда Кытайдын Кыргызстан менен чектеш райондоруна электр энергиясы бир аз өлчөмдө сатылууда. Бул өлкөгө экспортко кеңири жол ачыш үчүн жогорку чыңалууда электр линияларын куруу зарыл. Ал эми Өзбекстанга энергияны экспортоо боюнча сүйлөшүүлөр жүрүп жатат.

«Абалы начар деп мурда маалымдалган Үчкоргон ГЭСинде кырдаал кандай?» деген суроого “Электр станциялар” акционердик коомунун төрагасынын биринчи орун басары Абдылда Исраилов мындай жооп берди:

- Үчкоргон ГЭСи Нарын дарыясында курулган эң биринчи ГЭС. Ал 1961-жылы ишке киргизилген. Акыркы үч-төрт жылдан бери бул ГЭСте оңдоо иштерин жүргүзүп жатабыз. Абалы жакшы. Биз Үчкоргон жана Атбашын ГЭСтерин реконструкциялоо-модернизациялоо программасын кабыл алганбыз. Бул иштерди жүргүзүүнүн техникалык-экономикалык негиздери түзүлүүдө.

Исраиловдун айтымында, Нарын дарыясындагы эң чоң ГЭС – Токтогул ГЭСин да модернизациялоо иштери башталууда.

10-июнда Тажикстандын борборунда Россиянын «РАО ЕЭС» компаниясынын башчысы Анатолий Чубайстын төрагалыгы астында КМШ мамлекеттеринин энергетиктеринин жыйыны башталат. Андагы негизги маселе КМШ аймагында электр энергетика базарын куруу, укуктук-нормативдик документтерди жакындаштыруу болот, деп белгиледи Айдар Калиев.

Маалымат жыйынында айтылганга караганда, учурда Камбарата-1 жана Камбарата-2 ГЭСтерин куруунун техникалык-экономикалык негиздерин Россия менен Кыргызстан бирге иштеп чыгууда. ГЭСтерди курууга катышууга Казакстан да кызыгууда. Мурда айтылган маалыматтар боюнча, бул эки ГЭСти курулушуна 1.5 миллиард доллардын тегерегинде инвестиция талап кылынат. Ал эми азыркы кезде Кыргызстан ГЭС курула турган жерге баруучу жолдорду салууда. Жалпысынан өлкө бул долбоорго 90 миллион сом каражатын жумшаган. Иш дале улантылууда.