Экономика

Оруп-жыйноонун убагы башталып, түштүктүн айрым жерлеринде күздүк буудайга комбайн түштү. Бирок дыйкандар күйүүчү майдын кымбаттап кеткендигин айтып, нааразы болушууда. Бир ай мурун 10-11 сом болуп жаткан солярканын бир литри Ошто 13 сомго, Жалалабад шаарында 14, ал эми алыскы айыл жерлеринде 16-17 сомго чейин көтөрүлдү. Суулуу жердеги бир гектар буудайды оруу үчүн комбайнга 20 литрге жакын күйүүчү май сарпталат. Ал эми кайрак жерлердеги айдоо аянттарына андан да көп кетет. Күйүүчү майдын минтип кымбаттап кетиши эгиндин өз убагында орулбай калуусуна алып келип, дыйкандардын мээнети күйүп кетиши мүмкүн.

Ошондуктан бүгүнкү күндө фермерлер жана айрым айыл өкмөт башчылары күйүүчү майды Бишкектен жана Чүйдөн алып кетип, эгин ордурууга аргасыз болуп жатышат. Жалалабад облусунун Сузак районундагы Каралма айыл өкмөтүнүн башчысы Кубанычбек Эрматовдун сөзүнө караганда, Чүйдөн алпарган күйүүчү май негизинен айыл өкмөттөрүндөгү ортолук фонддун жерлерине айдалган эгинди орууга жумшалат. Бирок ошол эле учурда жеке дыйкандарга да өз баасында берилет. Ош шаарына караштуу Жапалак айыл өкмөтүнүн жашоочусу Кеңешбек Казакбаев күйүүчү май канчалык кымбаттаса да аны сатып алып, эгинин ордурууга аргасыз:

- Күйүүчү май кымбаттаса да сатып алып эгинди оруп-жыюуга аракет кылабыз да. Маңдай тер менен эгилген эгинди кантип талаага таштайбыз. Мен үй-бүлөбүздүн отуз теше үлүш жерине буудай сепкем. Ошол жерден бир жарым тонна буудай алам деп турам.

Эгин ордурууда дыйкан күйүүчү майга гана чыгым болбостон, комбайнчыга да алган түшүмүнүн 10-12% акы катары төлөп бериши керек:

- Күйүүчү майдан тышкары, айыл өкмөтүнүн комбайндары эгинди оруп бергени үчүн дыйкандардын түшүмүнүн бир бөлүгүн алып коюшат. Мисалы, алынган түшүмдүн 100 килосунан 12 килограммын ошолорго беребиз.

19-июнда жазгы талаа иштери боюнча республикалык штабдын жыйыны болуп, анда оруп-жыйноо иштерине даярдык начар экендиги айтылды. Айыл, суу чарба жана кайра иштетүүчү өнөр-жай министри Александр Костюктун билдиргенине караганда, бүгүнкү күндө резервде талап кылынган күйүүчү жана майлоочу майдын 40% гана даярдалган. Бул да оруп-жыйноо мезгилинде күйүүчү майдын баасынын мындан дагы жогорулашына алып келиши мүмкүн. Ошондуктан өкмөт башчысы Николай Танаев күйүүчү жана майлоочу майларга муктаждыктарды канааттандырууну тийиштүү жетекчилерге милдеттендирди. Айыл, суу чарба жана кайра иштетүү өнөр-жай министринин 1-орун басары Абдымалик Анарбаев мындай дейт:

- Өкмөттүн чечими менен резервге дагы он миң тонна күйүүчү май сатып алына турган болду. Эгерде оруп-жыйноо мезгили башталган кезде республиканын базарларында күйүүчү май кымбаттап кетсе, аны алып чыгып, дыйкандарга арзан баада беребиз.

Жакынкы чыгыштагы террордук чабуулдарга байланыштуу бир нече күн илгери Нью-Йорктун жана Лондондун биржаларында болочокто камсыздалчу мунайдын баасы акыркы 21 жылда болуп көрбөгөндөй кымбаттап, 41 долларга чейин көтөрүлгөн эле. Кара майга талап өсүп, бирок камсыздоо кыйындап бараткан шартта ишканалар мунайды туруктуу алып туруу үчүн канча акча болсо да төлөөгө даяр деген кооптонуу товарлардын баасы кымбаттайт, анын натыйжасында, акчанын куну качып, инфляция күчөйт деген шектенүүнү жаратты.

1970-жылдары жана 80-жылдардын баш ченинде мунайдын таңсыктыгы инфляциянын өсүшү жана өндүрүштүн кыскаруусу менен коштолгон.

Германиянын Дойче (Deutsche) банкынын Франкфурт шаарындагы изилдөө борборунун экономисти Стефан Шнайдер эл керектөөчү товарлардын баасынын кымбатташы сөзсүз эле инфляцияга алып барбайт деген ойдо:

- Менин оюмча, баалардын убактылуу өсүүсү мунайдын наркынын көтөрүлгөнүн улам болду. Биз Германияда жана башка өлкөлөрдө мамлекеттин көзөмөлү астында тургантоварлардын баалаы жарыша кымбаттаганын көрдүк.

Шнайдер андан ары бүгүнкү жана 30 жыл мурдакы окуялардын ортосунда чоң айрымачылык бар экенин, ири өлкөлөрдүн экономикасы акыркы төрт жылдагы илең - салаң абалынан эми чыгып, алиге күчтөнүп кете элегин айтат.

Бир жыл мурдараак эле экономисттерди баанын төмөндөп кетүүсү-дефляция тынчсызданып жаткан.

Кийинки жумаларда, ырасында эле, АКШда жана Европада баанын өскөнү байкалды.

Соңку статистикалык маалыматтар отун энергиясынын кымбаттоосунан улам АКШда баа орточо 4,4 пайызга өскөнүн көрсөттү. Ал эми Евромейкиндикте болсо май айында инфляция акыркы 15 айдагы эң бийик деңгээлге- 2,5 процентке өскөн. Апрелде бул көрсөткүч 2 процентке барабар эле.

Экономисттер береги маалыматтарга таянып бүтүм чыгаруу жаңылыштык болот дешет. Анткен менен, АКШнын Борбордук банкы үстүбүздөгү айдын соңунда болчу кеңешмеде банктан алынчу кредиттин акысын акыркы төрт жылда биринчи жолу кымбаттатат деп болжолдонууда.

Дүйнөлүк экономиканын локомотиви саналган АКШнын Борбордук банкынын бул кадамы экономикалык өсүүгө кедергисин тийгизип, жумушсуздуктун көбөйүүсүнө алып барышы ыктымал. Адистердин айтымында, бул кубулуштун эң жаман жери баа дагы жогорулайт деген адамдар сарптоону кыскартып, инфляциянын күчөөсүнө өбөлгө түзөт.

Шнайдер 1980-жылкы энергетикалык кризис кезинде Улуттук банктар адамдардын “инфляцияны күтүү маанайын” өзгөртүп, ийгиликке жетишкенин эске салат:

- Борбордук банктар акыркы жыйырма жылда инфляцияны күтүүнү токтотуп, өтө зор иш кылышты. Керектөөчүлөр менен айлыкка баш байлаган адамдар дале болсо Борбордук банктар бир ууч товарлардын баасынын өсүүсүнө жол беришпейт жана инфляциянын толкунун токтотушат деген ишеничте.

Экономисттердин айтышынча, мунайдын баасы бирде өйдө, бирде ылдый кетпестен бир нукка түшсө, ошондо банктардын инфляция менен күрөшүүсүнө жеңил болот.