Экономика

23-июнда Эл өкүлдөр жыйынынын 20-сессиясы башталат. Анда каралчу олуттуу маселелердин бири – быйылкы жылдын республикалык бюджетине өзгөртүү-толуктоолорду киргизүү иши. Эмне себептен өлкөнүн башкы финансылык документи оңдоого муктаж болуп калганын каржы министри Болот Абилдаевден сурадык. Анын жообу мындай болду:

- Турмуш өзү өзгөрүп жатпайбы. Экономикалык өсүш биз болжолдогондон жогору болду. Ошондон улам бюджеттин киреше жагын өзгөртүп жатабыз. Албетте, чыгаша жагын да - сиздер жакшы билсиздер, - баары эле акча сурап жатат. Ошондой зарылчылыктан улам, бюджетке өзгөртүү – толуктоолор киргизилүүдө.

Эл өкүлдөр жыйынынын бюджет жана экономикалык саясат комитетинин төрагасы Жеңишбек Эшенкуловдун айтымында, республикалык бюджеттин өзгөрүп жатышы өкмөттүн, так айтканда, каржы министрлигинин ишмердүүлүгү менен байланыштуу болду. Бул болсо өз кезегинде бюджеттин чыгаша бөлүгүнө да оңдоо киргизүүнү шарттады:

- Министрлик киреше бөлүгүн 632 млн. сомго көтөрүп жатат. Чыгыша жагын 718 млн. сомго көбөйтүүдө. Министрлик кошумча булактарды таап. Акчаны көп жыйнадык, мыйзамды өзгөртүп бергиле деп жатпайбы. Бул жакшы. Ошондон улам, быйылкы жылдын бюджети жакшы аткарылат деп ойлойм.

Жеңишбек Эшенкуловдун мындай оң пикирине карабай, депутаттар өкмөттүн, анын ичинде каржы министрлигинин ишиндеги айрым маселелерди көтөрүштү. Так айтканда, депутат Самаган Маматов айыл-чарба тармагына жакшы көңүл бөлүнбөй жатканын, сибир жарасы, шарп ылаңына чалдыккан малды дарылоого акча жетишпей жатканын айтты:

- Былтыр бюджетти кабыл алып жатканда каржы министрлиги менен айыл чарбасына акчаны жылдын биринчи жарымында бөлүп берели деген макулдашуу болгон эле. Бирок ал аткарылбай жатат. Ящур, шарп жана башка оорулар көп. Малды өз учурунда дарылай албай калдык, акча бөлүнбөй атат. Бул маселе чечилеби?

Депутаттын мындай суроосуна жооп берген каржы министри акча июндун аягына чейин бөлүнө турганын маалымдады.

Б.Абилдаевдин айтымында, быйыл тышкы карыздын негизги суммасы катары 1 млрд. 676 млн. сом төлөнөт. Ал эми процентине 1 млрд. 613 млн. сом. чегерилет. Кыргыз өкмөтү париж клубунун алкагында тышкы карыздын 1 млрд. 44 млн. сомду кийинчерээк кайтарып берүүнү макулдашкан. Мамлекет тышкы карыздан тышкары да, ички карыздарынын айласын табалбай жаткан кези. Ушул тапта өкмөт элге 2 млрд. 123 млн. сом бересе. Депутат Жолдошбек Турдумамбетовдун айтымында, ал карыздын 30 миллиондой сому Жалалабад облусунун бюджеттин көзүн караган кызматкерлериники:

- Акча жетиштүү бөлүнбөй жатат. Өзгөчө, Жалалабаддын бюджеттик кызматкерлерине 30 миллиондой сом акча берилбей келатат.

Дегеле, бюджет жөнүндө мыйзам жыл сайын так аткарылбай келатканы менен өзгөчөлөнөт. Анткени, кагазда жазылып, пландалган акчалар өз маалында, максаттуу бөлүнүп, майнаптуу пайдаланылылбай калган учурлар көп эле учурайт. Быйылкы жылдын бюджетине кирип, бирок акчанын тартыштыгынан аткарылбай жаткан иштер да аз эмес. Мисалы, Карасуу районунан шайланган депутат Арапбай Төлөнов Савай айыл өкмөтүндө суу каптоодон жапа чеккен 40 үй-бүлөнүн суроо-талаптары аткарылбай келатканын ортого салды:

- Жертөлөсүнөн суу чыккан үйлөрдү сактап калуу үчүн иш жүргүзүүгө бюджеттен акча бөлүнсүн делген. Бирок ал жумуштар баштала элек.

Комитеттин отурумунун соңунда быйылкы жылдын бюджетине киргизилчү өзгөртүү-толуктоолорду сессиянын күн тартибине киргизүү тууралуу чечим кабыл алынды. Эми бул маселе сессияда деле жактырылып, кабыл алынаарына өкмөттүн да, депутаттардын да эч кандай шеги жок.

Оруп-жыйноонун убагы башталып, түштүктүн айрым жерлеринде күздүк буудайга комбайн түштү. Бирок дыйкандар күйүүчү майдын кымбаттап кеткендигин айтып, нааразы болушууда. Бир ай мурун 10-11 сом болуп жаткан солярканын бир литри Ошто 13 сомго, Жалалабад шаарында 14, ал эми алыскы айыл жерлеринде 16-17 сомго чейин көтөрүлдү. Суулуу жердеги бир гектар буудайды оруу үчүн комбайнга 20 литрге жакын күйүүчү май сарпталат. Ал эми кайрак жерлердеги айдоо аянттарына андан да көп кетет. Күйүүчү майдын минтип кымбаттап кетиши эгиндин өз убагында орулбай калуусуна алып келип, дыйкандардын мээнети күйүп кетиши мүмкүн.

Ошондуктан бүгүнкү күндө фермерлер жана айрым айыл өкмөт башчылары күйүүчү майды Бишкектен жана Чүйдөн алып кетип, эгин ордурууга аргасыз болуп жатышат. Жалалабад облусунун Сузак районундагы Каралма айыл өкмөтүнүн башчысы Кубанычбек Эрматовдун сөзүнө караганда, Чүйдөн алпарган күйүүчү май негизинен айыл өкмөттөрүндөгү ортолук фонддун жерлерине айдалган эгинди орууга жумшалат. Бирок ошол эле учурда жеке дыйкандарга да өз баасында берилет. Ош шаарына караштуу Жапалак айыл өкмөтүнүн жашоочусу Кеңешбек Казакбаев күйүүчү май канчалык кымбаттаса да аны сатып алып, эгинин ордурууга аргасыз:

- Күйүүчү май кымбаттаса да сатып алып эгинди оруп-жыюуга аракет кылабыз да. Маңдай тер менен эгилген эгинди кантип талаага таштайбыз. Мен үй-бүлөбүздүн отуз теше үлүш жерине буудай сепкем. Ошол жерден бир жарым тонна буудай алам деп турам.

Эгин ордурууда дыйкан күйүүчү майга гана чыгым болбостон, комбайнчыга да алган түшүмүнүн 10-12% акы катары төлөп бериши керек:

- Күйүүчү майдан тышкары, айыл өкмөтүнүн комбайндары эгинди оруп бергени үчүн дыйкандардын түшүмүнүн бир бөлүгүн алып коюшат. Мисалы, алынган түшүмдүн 100 килосунан 12 килограммын ошолорго беребиз.

19-июнда жазгы талаа иштери боюнча республикалык штабдын жыйыны болуп, анда оруп-жыйноо иштерине даярдык начар экендиги айтылды. Айыл, суу чарба жана кайра иштетүүчү өнөр-жай министри Александр Костюктун билдиргенине караганда, бүгүнкү күндө резервде талап кылынган күйүүчү жана майлоочу майдын 40% гана даярдалган. Бул да оруп-жыйноо мезгилинде күйүүчү майдын баасынын мындан дагы жогорулашына алып келиши мүмкүн. Ошондуктан өкмөт башчысы Николай Танаев күйүүчү жана майлоочу майларга муктаждыктарды канааттандырууну тийиштүү жетекчилерге милдеттендирди. Айыл, суу чарба жана кайра иштетүү өнөр-жай министринин 1-орун басары Абдымалик Анарбаев мындай дейт:

- Өкмөттүн чечими менен резервге дагы он миң тонна күйүүчү май сатып алына турган болду. Эгерде оруп-жыйноо мезгили башталган кезде республиканын базарларында күйүүчү май кымбаттап кетсе, аны алып чыгып, дыйкандарга арзан баада беребиз.