Экономика

Депутаттардын жана коомдук талкууга катышкан ишкерлердин алдына Салык кодексин даярдап чыгуу боюнча түзүлгөн өкмөттүк комиссиянын мүчөсү, каржы министринин орун басары Мурат Исмаилов менен Эксперттик топтун жетекчиси Андрей Красников чыгып сүйлөшты. Алардын айтымында, Салык кодексинин жаңы редакциясы бүтө жаздап калды.

Алардын билдирүүсүнө караганда, баардыгы болуп 1,5 миң сунуш түшкөн. Анын кыркы дале талаш бойдон калып, эксперттик топ азыр ошол талаш маселелерди чечүүнүн үстүндө иштеп жатат.

Ошону менен бирге жаңы кодекстин бюджетке тийгизер таасири да иликтенүүдө. Экспертитк топ азыркы талапка жооп бергидей жакшы кодекс иштелип чыкты деген ойдо:

- Салык кодексинин курамы бүткүл дүйнө жүзүндөгү, анын ичинде КМШ өлкөлөрүндөгү салык мыйзамдарынын өнүгүшүнүн негизги багыттарын чагылдырат. Салык кодекси жакын жайгашкан өлкөлөрдүн ишкерлерине түшүнүктүү болууга жана биздин ишкерлер ал өлкөлөрдүн экономикасына кирип, инвесторлор менен өздөрүнүн карым –катнаштарын жеңил түзүүгө багытталды,-деди Эксперттик топтун жетекчиси Андрей Красников.

Ишкерлер Салык кодексинин жаңы редакциясы иштелип чыкса айрым жеңилдиктер болуп, азыркы оор салык жүгүнөн арылабыз деп үмүт кылышкан. Талкуунун жүрүшүндө алардын үмүтү акталбагандыгы даана эле байкалып турду.

Биринчи болуп сүйлөгөн депутат Алишер Сабиров жаңы редакция мурда айтылгандай кыска жана ишкерлерге түшүнүктүү тил менен жазылбай эле, тескерисинче, өтө узун сөз менен берилип, көп жерлери так эмес экендигин белгиледи. Ал жаңы редакцияда салык органдарына өтө көп укук берилип жаткандыгына күйүп-бышты:

-Силердин кодексиңер салык төлөөчүлөрдүн баары кылмышкер, баары салыктан качат, аларга айланта чек коюп, андан чыга албагандай кылыш керек деген негизде түзүлгөн. Силердин кодекстин идеологиясы ушул.

Сабировду Салык боюнча кеңешчилер палатасынын өкүлдөрү да колдошту. Палата салык кодексинин жаңы редакциясы мурдагы кодекстен да начар болуп калды деп эсептейт:

-Салык кодексинин жаңы редакциясы андагы туура келбестиктерди жана карама-каршылыктарды жоё албайт, чакан жана орто бизнестин өнүгүшүнө шарт түзбөйт. Негизгиси - анын көп беренелери салык төлөөчүлөрдүн абалын азыркы Салык кодексине караганда да начарлатат,- деди Салык боюнча кеңешчилер палатасынын башкармалыгынын төрайымы Наталья Галямова.

Талкууга катышкандардын айрымдары жоюлат деп айтылган жолго жана өзгөчө кырдаалга байланыштуу салыктар жаңы редакцияда калтырылып, мурда убада кылынгандай салык азайбагандыгын айтышты.

«Марка аудит» компаниясынын жетекчиси Султан Медеров болсо патент менен иштей турган ишкерликтин түрлөрүн азайтуу идеясына өзгөчө каршы чыкты. Ал Кыргызстандын экономикасы негизинен чакан жана орто бизнестен турарын айтып, эгерде патент жоюлса, бул өлкөнүн жалпы экономикасына чоң сокку болорун эскертти:

- Иш жүзүндө Салык кодексинин жаңы редакциясы ким жеңет – салык бюрократиясы жеңеби же ишкерлик жана биздин экономиканын өнүгүшүнө багытталган ой-максат жеңеби деген күрөшкө айланды. Тилекке каршы, азыр биз таанышып чыккан Салык кодексинин жаңы редакциясына карап, салык бюрократиясы жеңип кетти деп айтыш керек, –деди мурда Каржы министрлигин жетектеп, кызматтан бошогондон кийин ишкер болуп кеткен Султан Медеров.

Салык кодексинин жаңы редакциясына ичи чыкпаган депутаттар жана ишкерлер ишти жакшыртуунун жолдору тууралуу да ой бөлүштү. Депутат Алишер Сабиров ишкерлерди альтернативдүү Салык кодексин иштеп чыгууга чакырды. Талкууну уюштурган Мыйзам чыгаруу жыйынынын салык комитетинин башчысы Акылбек Жапаров өзүнүн комиссияга теңтөрага болуп киргизилгендигин, бирок анда ишкерлер аздык кылып, эч нерсе кыла албай койгондугун айтып актанды. Ал альтернативдүү Салык кодексин даярдоо тууралуу депутат Сабировдун сунушун колдоду. Бирок бул маселе биротоло чечилген жок. Каражат табылса, аны ишкерлер кийин өздөрү кеңешип чечмек болушту.

Үстүбүздөгү жылдын январь айында Президенттин жардыгы менен Салык кодексинин жаңы редакциясын иштеп чыгуу тууралуу өкмөттүк комиссия түзүлгөн болчу. Комиссия аны 15-майга карата бүтүүгө тийиш эле. Бирок талаш-тартыш маселе көп болгондуктан комиссия өз ишин азыркыга чейин аяктай элек. Каржы министрлиги иш бүтө жаздап калды деп ишендиргенине карабай, айрым эксперттер аны кабыл алуу келерки жылга калтырылышы мүмкүн экендигин айтып жатышат.

Кайрылуу катында кыргыз өкмөтүнүн CSAC программасынын алкагында Дүйнөлүк банктын алдында алган милдеттемелерин так аткара албай жаткандыгы белгиленген.

Айтмакчы, премьер-министр Николай Танаев буга чейин өкмөт жыйынында CSAC программасы боюнча түзүлгөн кредиттик келишимдин мөөнөтү үстүбүздөгү жылдын декабрь айында соңуна чыгарын билдирип, эгерде Кыргызстан аталган программаны ийгиликтүү аткара турган болсо Дүйнөлүк банк тарабынан өлкөгө 19 миллион доллардык үчүнчү транш берилээрин маалымдаган.

Белгилей кетүүчү нерсе - Дүйнөлүк банктын жетекчилиги өз кайрылуусунда президенттик администрацияга жана кыргыз өкмөтүнө төрт пункттан турган шарт койгон. Ага ылайык үстүбүздөгү жылдын сентябрь айына чейин кыргыз парламентинде энергетика, газ тармагы менчиктештирилип, андан соң электр энергиясына болгон бааны бир сом он тыйынга чейин көтөрүү талап кылынган. Ошондой эле электр энергиясы үчүн карызы бар саламаттыкты сактоо, билим берүү, айыл чарба жана башка бюджеттик мекемелерге электр энегиясын берүүнү токтоосуз токтотуу керек деп белгиленген.

Дүйнөлүк банктын мындай карылуусу буга чейин коомчулукка ачык жарыяланбай келген. Бирок энергетика тармагын менчиктештирүү маселеси парламентте каралганда өкмөт башчы Николай Танаев жана башка өкмөт мүчөлөрү эл аралык уюмдардын жогорудагыдай талабы боюнча коомчулука бир нече курдай айтышкан:

-Эл аралык уюмдар менен түзүлгөн программаларда энергетика тармагын менчиктештирүү жазылган. Мына ушундай үч-төрт мыйзамды кабыл алуу белгиленген. Ошондон улам биз сиздерден энергетика тармагын менчиктештирүүнү суранып жатабыз,-деген эле биринчи вице-премьер-министр Кубанычбек Жумалиев.

Ошентип өлкөнүн эң кирешелүү делинген энергетика тармагын менчиктештирүү эл аралык уюмдардын талабына ылайык ишке ашырылып жаткандыгын аткаруу бийлигинин өкүлдөрү жана депутаттар ачык эле мойнуна алышат.

Мына ушундан улам Кыргызстан дүйнөлүк донор уюмдарга канчалык деңгээлде көз каранды, эл аралык уюмдардын талабын аткарбай койсо болбойбу, дегеле башкасын айтпаганда да Дүйнөлүк банктын электр энергиясына болгон тарифти көтөрүү боюнча жогорудагыдай талабын аткарууга мүмкүнбү, деген суроолор туулат.

Мындай суроого жооп берүүгө келгенде аткаруу бийлиги менен оппозиция өкүлдөрү албетте, эки башка пикирде. Маселен, соңку жыйырма күндөн бери Мыйзам чыгаруу жыйынында энергетика тармагын менчиктештирүүгө каршы болгон он тогуз депутат Дүйнөлүк банктын жогорудагыдай талабын аткаруу мүмкүн эмес экенин такай айтып келишет:

- Мына ошол кайрылуусунда алар тарифти бир сом он тыйынга көтөрүп, бюджеттик мекеме, ишканаларга, ооруканаларга электр энергиясын берүүнү токтотууну талап кылышууда. Дүйнөлүк банктын мындай талабын аткаруу мүмкүн эмес. Эгерде депутаттар бул программаны колдоп бере турган болсо, биздин ансыз да оор социалдык абал мындан да кыйындап кетээри шексиз,-дейт Адахан Мадумаров.

Энергетика тармагын менчиктештирүүгө каршы депутаттардын жогорудагыдай пикирине аткаруу бийлигинин өкүлдөрү өз жүйөлөрүн айтышууда. Өкмөт мүчөлөрү энергетика тармагын менчиктештирүү учурда бул тармакта түзүлгөн оор абалдан улам ишке ашырылып жаткандыгын айтышат:

- Мындай кадамга биз тармакта түзүлгөн оор абалдан улам баруудабыз. Бул чечимди биз мындай абалдан чыгуу, тескерисинче, тарифтерди төмөндөтүп, элди энергия менен тейлөөнү жакшыртуу үчүн кабыл алып жатабыз,-дейт Мамлекеттик мүлктү башкаруу комитетинин башчысы Равшан Жээнбеков.

Ал эми Жогорку Кеңештин айрым депутаттары болсо энергетика эң кирешелүү тармак экендигин айтышып, мындай абалдан аталган тармакты чет өлкөлүк атуулдарга сатпай эле өз күчүбүз менен чыгууга болот дешет:

-Энергетика тармагындагы бардык ишканаларды бириктирип туруп бир министрлик түзүп, бир жетекчи дайындаш керек. Ал жетекчи кирешелүү тармакты тез эле эч кимден жардам албай өз каражаты менен оңдоп кетет. Бирок аткаруу бийлиги ал жолго барбайт. Алардын максаты талап-тоноп, бөлүп-бөлүп, кудуретсиз кылып менчиктештирүү, -дейт Адахан Мадумаров.

Дүйнөлүк банктын өкүлчүлүгүнүн жетекчилигинин жогорудагыдай кайрылуусунан улам Кыргызстандын аткаруу бийлиги энергетика тармагын менчиктештирүүгө аракет жасап жаткандыгы ачыкталды.

Бийликтин мындай талабына айрым депутаттар макул болбой, бир нече күндөн бери өкмөттүн сунушу четке кагылууда. Талаштуу маселе кандай чечилет аны - убакыт көрсөтөт.