Линктер

ЧУКУЛ КАБАР!
16-Ноябрь, 2024-жыл, ишемби, Бишкек убактысы 10:31

Экономика

Сапар Орозбаков, Прага Акыркы 2-3 жыл ичинде өлкөнүн банк секторуна Казакстандын 5 банкы келди. Улуттук банктын жетекчилери муну чет өлкөлүк инвестицияны тартуу боюнча жүргүзүлүп жаткан аракеттердин жемиши катары мүнөздөшөт. Ал эми айрым банкирлер бул өлкөнүн экономикалык коопсуздугуна тескери таасир тийгизиши мүмкүн экендигин эскертишет.

Акыркы жылдары Казакстандын капчыгы толо түшкөн ишкерлери Кыргызстандын ишканаларына кызыга башташты. Кийинки 2-3 жылдын эле ичинде Казакстандын банктары "Автобанк", "Эридан", "Кайрат", "Энергобанк" өңдүү 4 коммерциалык банктын акциясын сатып алышты. Андан тышкары кошуна өлкөнүн "Туран–Алем" аттуу банкы Кыргызстанда өзүнүн өкүлчүлүгүн ачты.

Улуттук банктын төрагасы Улан Сарбанов муну кыргыз бийликтеринин өлкөнүн инвестициялык шартын жакшыртууга жасаган аракетинин үзүрү катары мүнөздөйт:

-Казакстандык инвесторлордун келип жатышы, менимче, биздин структуралардын инвестициялык климатты жакшыртууга багытталган аракеттеринин адилет баасы болуп эсептелет. Инвестор өз чечимине адатта акчасы менен добуш берет. Ал кайсы жерде жаман болсо ал жерден кетип, кайсы жер жакшы болсо ошол жерге келет.

Улан Сарбанов Казакстандык банктардын келиши менен өлкөнүн банк секторунда атаандаштык күчөп, кредиттик ресурс да өсүп, анын үстөк пайызы төмөндөп жаткандыгын белгилейт.

Бирок өлкөнүн айрым банкирлери Казакстандын банктарынын көп келип жатышын жакшы көрүнүш деп эсептешпейт. Алар Улуттук банк Кыргызстандын банктарына уставдык капиталды көбөйткүлө деп талап коюп, ошол эле мезгилде казакстандык банктардын аларды арзан сатып алышына мүмкүнчүлүк берип жаткандыгын айтышат:

-Биздин улуттук банк туура эмес иш кылып жатат. Бүгүнкү күндүн мыйзамдары боюнча жаңы банк ачыш үчүн 300 млн. сом керек. Казакстандын банктары болсо биздин банктарды 50-60 млн. сомго арзан сатып алып жатышат. Бул алардын активдеринин 10% гана түзөт. Алар бизге инвестиция салбай эле, биздин акча менен байып жатышат,–дейт "Ысыккөлинвестбанктын" төрагасы, Эл өкүлдөр жыйынынын депутаты Болот Байкожоев. Ал Казакстандын банктарынын көбөйүп кетиши биздин банк системасынын туруктуулугуна да өзүнүн терс таасирин тийгизээрин кошумчалайт:

-Бул биздин экономикалык коопсуздукка коркунуч туудурат. Эгерде ал банктар банкрот болсо аларга акча салган биздин эл өз акчаларын кайтарып ала албай отуруп калат.

Улуттук банктын мурдагы төрагасы, азыр Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаты Марат Султанов болсо бир эле өлкөнүн, болгондо да стабилдүү эмес өлкөнүн банктарынын көбөйүп кетиши чынында эле Кыргызстандын чакан банк секторуна коркунуч туудурушу мүмкүн экендигин айтат. Ал келип жаткан банктар Казакстандын бийлигинде турган адамдарга таандык болуп, ал өлкөдө бийлик алмашса Кыргызстандын банк сектору оор абалда каларын белгилейт:

-Казакстандын негизги банктары келип Кыргызстандын финансы рыногун ээлеп алышты. Эгерде Казакстандын банктары чыныгы коммерциялык банктар болсо коркунучтуу эмес эле. Биздин билишибизге караганда бул жакка келген банктардын ортосунда байланыш бар. Адистер алар бир эле топко киришет деп жатышат. Эгерде алар бир топко киришсе, Казакстандын саясий абалынан көз каранды болушса, Казакстанда саясий өзгөрүү болуп кетсе, бул банктардын маселеси биздин банк системасынын маселесине айланат. Ошондуктан мындай саясатка жакын банктарды рынокко киргизүүдө этият болуш керек,–дейт Марат Султанов.

Улан Сарбанов болсо, мындай коркунучту принцибинде жокко чыгарбайт. Бирок ал бул банктар тендер аркылуу сатылгандыгын эскертет. Ал Улуттук банк муну эске алып, ал банктарга көзөмөлдү күчөтүүнүн үстүндө иш жүргүзүп жаткандыгын билдирет:

- Окуянын өнүгүшүнүн жагымсыз варианты дайыма болушу мүмкүн. Биз эмне кыла алабыз? Биз Казакстандын Борбордук банкы менен келишим түздүк. Базель комитетинин банк секторун көзөмөлдөө боюнча келишимине Борбор Азия жана Кавказ өлкөлөрү менен кол коюга акыркы 1,5 жылды жумшадык. Казакстандын банктарынын Кыргызстанда көбөйүп кеткендигине байланыштуу эми биз банк көзөмөлү боюнча деталдуу келишим түзүү үчүн Казакстандын борбордук банкы менен байланышты күчөтүп жатабыз.

Мындан 5-6 жыл мурун 5 банк бир эле мезгилде банкрот болуп, Кыргызстандын банк сектору начарлап кеткен болчу. Акыркы жылдары Бүткүл дүйнөлүк финансы уюмдарынын жардамы менен Улуттук банк банк секторун чыңдоого карата бир топ иштерди жүргүздү. Эксперттердин айтымында, анын аркасы менен абал мурдагыдан бир аз жакшырды. Бирок дагы эле элдин көбү банк секторуна ишенишпей, акчаларын түйүнчөктөргө түйүп, үйлөрүндө сакташат.

Эларалык валюта корунун Кыргызстанда жакырчылыкты азайтып, экономикалык өнүгүүгө шарт түзүүгө арналган үч жылдык программасы аягына чыкты. Өкмөт программа ийгиликтүү аткарылганын маалым кылды. Кыргызстанда кедейликти азайтуу, экономикалык өнүгүүгө жакшы шарт түзүлгөнүн айтып Каржы министри Болот Абилдаев Эларалык валюта корунун финансы жылынын аягында өтүүчү башкаруучулар жыйынына катышып келди. Келерки үч жылга белгиленчү программанын тагдырын, Париж клубуна кирген өлкөлөргө төлөнчү карызды кечип жиберүү маселеси эмдиги жылы дайынга чыгат.

Эларалык валюта кору талап кылган тапшырмалары так аткарылганына канааттанганын жашырбай, Кыргызстанды «үлгүлүү студент» катары сыпаттаганын Каржы министрлигинин пресс-кызматы ай башында эле кабарлаган.

Баш-аягы 108 миллион долларга бааланган үч жылдык программанын негизги талабы – Улуттук банктын эларалык резервдик капчыгында жок эле дегенде 267 миллиондон кем эмес доллар акча сакталып турушу керек болсо, ушу тапта башкы банкта 280 миллиондон ашуун доллар сакталууда.

Бюджет таңкыстыгы да программада көрсөтүлгөн чектен - 4 миллиард сомдун тегерегинен чыккан жок. Айырма 36 миллион сомду түздү. Үч жыл аралыгында салык жыйноо - программада көрсөтүлгөн өлчөмдөн 517 миллион сомго арбын аткарылган. Социалдык тармактагы жыйымдар менен төлөмдөр толугу менен ишке ашкан. Өкмөт үч жыл ичинде жеңилдиги жок кредит албай, тышкы карыздардын биртобун төлөп берүүнү кийинкиге жылдырууга жетишкен.

Ушу тапта үч жылдык программаны ийгиликтүү аткарган өкмөт кийинкисине киришүүнүн убакты-саатын күтүп аткан кези. Эларалык валюта корунун миссия жетекчиси Тапио Саавалайнен программанын аткарылышы кылдат көзөмөлдө турганын айтып келди:

-Эларалык валюта кору кийинки он жыл ичинде 7 жылдан ашуун убакытка кредит алган мамлекеттерде программанын аткарылышын текшерип туруусун эрежеге айланткан.

Эларалык валюта кору антип «үлгүлүү студентинин» экономикалык көрсөткүчтөрүнө кылдат көз салып, бюджет менен социалдык тармакты каржылоону бекем тартипке салуу аракетинин артында кийинки программанын тагдыры, ага улай Париж клубуна кирген өлкөлөрдүн Кыргызстандын карызынын бир бөлүгүн кечип жиберүү-жибербөө маселеси турат.

- Мен болгону Саавалайнен мырзанын айткандарын кайталагым келет. Биздин милдет өзгөрүүсүз калды. Эң башкысы - макроэкономикалык туруктуулук, тышкы карыздын оорчулугун жеңилдетүү, структуралык реформалардын негизинде экономиканын туруктуу өнүгүшүнө шарт түзүү,-деп билдирди Кыргызстандын Каржы министри Болот Абилдаев.

Ушу тапта Кыргызстанда баш-аягы отузга бираз жете бербеген, баасы жарым миллиарддан ашуун долларды түзгөн долбоорлор иштетилүүдө. 24 долбоор жеңилдетилген шартта алынган кредиттердин эсебинен каржыланса, 3 долбоор грант акчаларга эсептелген. Дүйнөлүк банк менен Азия өнүгүү банкы аталган долбоорлорду ишке ашырууга 593 миллион долларга бираз жете бербеген акча бөлүшкөн.

Эларалык валюта корунун жыйынтыкталып аткан программасы кандай аткарылганына карап Париж клубуна кирген өлкөлөр Кыргызстандын тышкы карызынын 452 миллион долларын кечүү-кечпөө маселесин карашмакчы.

Каржы министри Болот Абилдаев октябрь айынын башында Вашингтондогу иш сапары учурунда Эларалык валюта корунун жетекчилиги менен жолугушуп, алардан маселени оңунан чечүүгө көмөктөшүүсүн өтүнүп кайтты. Ага чейин министр мырза Париж клубуна кирген өлкөлөрдүн Каржы министрлери менен көзмө-көз сүйлөшүп, алардын баш терисин байкап келген.

Парламент депутаты Акылбек Жапаров өкмөт кредит акчаларды алууда анын өлкө үчүн кандай пайда беришин ойлонушу керек деген пикирде:

- Баары «давай алабыз» деп эле чабалактап атышат. Биздин өкмөт дагы булар менен карым-катышында эл үчүн пайдалуу жагын ойлонушу керек. Ошондо гана алган туура болот.

Дагы жүктөңүз

XS
SM
MD
LG