Экономика

Украинаны Евробиримдикке жакындатуу мүдөөсүнүн олигархтар тарабынан колдоо табышы көптөр үчүн күтүүсүз болгонсуду.

Януковичтин өзүнүн Региондор партиясынан депутат, “Форбс” журналынын эсеби боюнча Украинадагы эң ири 50 байдын бири Борис Колесниковдун ырастоосунда, Еврошаркетке интеграцияны азыр өлкөдөгү экономикалык элита түгөл колдоодо:

- Евроинтеграцияны колдобогон бир дагы топ жок. Атаандаштык канчалык күчтүү болсо, Украинанын ишканалары ошончолук тез өсөт. Эгер 1990-жылдары “Динамо” Киев чыкпаганда, “Шахтер” азыркыдай күчтүү футболдук клуб болмок эмес. Анткени атаандаштык сапатты жаратат.

Украина өкмөтү Еврошаркет менен Ассоциация терең жана көп тараптуу эркин соода келишимине келерки айда кол коёт деп күтүлүүдө. Киев мындай кадамга Москванын басымына карабай барып жатат.

Украинаны да Бажы союзуна кошууну көздөгөн Москва Киевге кысымды соода эмбаргосу өңдүү аспаптар менен жасоодо. Украин олигархтарынын Москвадан кетенчиктешинде мына ушунун да салымы бардай.

Өлкөнүн эң бай жана таасирлүү олигархы Ринат Ахметовдун “Азаттыктын” украин кызматына айтканына караганда, “чек арадагы кырдаал элди жана бизнес элитаны ойлонууга түртүүдө”:

- Чек аралардагы кырдаал, менимче, Украинаны, украин бизнесин чыңдайт. Биз мындан сабак алып, эмнени туура, эмнени туура эмес кылганыбызды анализдөөбүз зарыл. Эгер биз анализди туура жазасак, бул бизди келечекте күчтөнтөт.

Америкалык экономист Жуди Шелтондун айтымында, Украина экономикалык жактан Батышты көздөй жай, бирок ырааттуу түрдө акыркы бир нече жылдан бери эле ыктоодо:

- Өлкө модернизацияланып, өнүккөн сайын экономиканын кыймылдаткыч күчтөрү да алмашат. Мен бир нерсени баса көргөзүп кетейин, азыр Украинанын Орусияга экспорту 12,3 миллиард евро, Еврошаркетке мындан көбүрөөк, 12,9 миллиард евро. Бул былтыркы жылдын сандары.

Еврошаркет менен мындай ишкер байланыштын күчөшү Украинанын мурдагы президенти Виктор Ющенко белгилегендей, украин олигархтарын өзүн легитимдештирип, 2015-жылдагы президенттик шайлоодон кийинки турумун чыңдоого түртүүдө.

Ющенконун пикиринде, олигархтардын жеке кызыкчылыгы өлкөнүн кызыкчылыгы менен мына ушундан улам шайкеш келип жатат:

- Европа саясаты кайсыл бир кландарга экономикалык гана пайда алып келбейт. Бул саясат аларга таанылууну да алып келет. Же болбосо муну легитимдешүү деп да айтсак жарашат. Муну менен олигархтар дароо эле европалык болуп калышпайт. Бул кысымдын, анын ичинде социалдык кысымдын маселеси. Бирок эң башкысы алардын корпоративдик же жеке кызыкчылыктары бактыга жараша Украинанын улуттук кызыкчылыктары менен дал келип калганы.

Өзү Украинанын олигархтарынын дээрлик баары СССР чачырагандан кийинки башаламандыкта байлыкка туйтунганы, көмүскө экономиканын, ачык –айкын эмес саясаттын убайын көрүшкөнү белгилүү.

Эми, айрым аналитиктердин пикиринде, алардын Еврошаркеттин катаалыраак эрежелерине кайыл болуусу калыптанып калган бизнес структураларын ички жана Орусиянын саясий байланыштары бар олигархтарынын атаандаштыгынан коргоо аргасы болушу мүмкүн.

Анткен менен украиналык саясат танууучу Владимир Фисенко Еврошаркетти колдоп чыккан олигархтар буга президет Януковичтин жана европачыл лоббинин кысымы астында аргасыз болушканын айтат:
- Алар, албетте, расмий позицияны колдошот. Бирок, чылым чеккен жерге чогулушканда Орусия менен эле иштешүү жакшы болчу деп айтышат. Украинада орусиячыл да лобби бар. Анткен менен алар ачык чыга албай калышты. Себеби, адамдар Януковичке каршы туруудан коркушат.

Орусия алдыда өзүнүн таасир көргөзүү аспаптарын колдонууну улантпайт деп айтуу эртелик кылат. Европага экспорт көбөйгөнү менен болот жана химия өндүрүшү, айыл чарбасы мурдагыдай эле эски совет аймагына көз каранды.

Маселен “Мотор Сич” деген авиациялык компаниянын башчысы жакында “Интерфакс” менен маегинде Еврошаркет менен келишим түзүү Украинанын “технологиялык” компанияларын өлтүрүү болорун айткан.

Жабдуулары эскирип бара жаткан жана атаандаштыкка жөндөмсүз заводдордун ээлери албетте Орусия менен эле иштешүүнү жакташат.

Еврошаркетке ыктоого Украина Коммунисттик партиясы, президент Януковичтин Региондор партиясынын да бир бөлүгү каршы.

Буга карабай украин парламенти Евробиримдик талап кылган реформалардын биринчи топтомун 5-сентябрда көп создуктурбай эле кабыл алды.

Бул рейтингдер эмнени түшүндүрөт жана өлкөгө кандай мүмкүнчүлөктөрдү ачат? Биздин суроолорго Кыргызстанга рейтинг ыйгарган Москвадагы агенттиктин адиси жооп берди.

- Биринчиден, рейтинг деген эмне?

- Рейтинг – бул агенттиктин карыз алуучунун өзүнүн каржы милдеттемелерин аткаруу кудуретин баалоо.

- Кыргызстанга “ССС+” деңгээлиндеги рейтинг ыйгарылды. Бул эмнени билдирет жана рейтинг ыйгарууда кандай факторлор роль ойнойт?


- Кыргызстанга бул рейтингдерди ыйгарып жатып, биз өлкө өкмөтү өзүнүн милдеттемелерин аткарууга болгон кудуретин эске алдык. Биздин чечимибизге таасир эткен негизги себептердин бири – экономиканын ар түрдүүлүгүнүн жетишсиздиги. Ал өкмөттүн тобокелдүүлүгүн жогорулатат. Ошондой эле, биз инфляциянын туруксуздугун эске алдык. Андан тышкары каржы системасынын ойдогудай өнүкпөгөнү жана өкмөттүн карыз төлөө кудуретин начарлаткан бюджеттин дефицитин да эске алдык. Ички дүң продукциянын (ИДП) деңгээлине салыштырмалуу майда банктар сектору, өлкөнүн компанияларынын банктардан насыя алуунун төмөн жөндөмү жана өнүкпөгөн ички каржы инструменттеринин базары да чечимибизге таасир тийгизди.

- Рейтинг ыйгаруудагы оң таасирлер кайсылар?

- Албетте, өлкөлөрдү кредиттик талдоодо салттуу түрдө бюджеттин жана карыз жүгүнүн параметрлери эске алынат. Дал ушул маселеде Кыргызстан өзүнүн карызынын жеңилдиги менен айырмаланат. Өткөн жылдын аягында мисалы, мамлекеттик карыз ИДПнын 50 пайызынан төмөн болду. Бул экономиканын туруктуулугун көргөзөт. Жалпы карызга салыштырмалуу алтын-валюта резерви жетиштүү. Бул өкмөткө милдеттемелерин төлөөгө мүмкүндүк түзөт. Ошондой эле реалдуу ИДПнын 2007-жылдан берки 30% өсүшү жана аны менен бирге жан башына ИДПнын олуттуу өсүшү сыяктуу маанилүү экономикалык жылыштын көрсөткүчтөрү оң таасирин тийгизди.

- Ал эми республикадагы кредиттик климатка ыйгарылган “ССС–“ рейтингин кандайча түшүнсөк болот?

Кредиттик климаттын рейтинги – бул биздин агенттиктин ноу-хаусу. Кыргызстанга рейтинг ыйгарып жатканда биз өлкөнүн инвесторлордун укугун коргоо жана маалыматтык ачыктык боюнча эл аралык тизмелердеги бийик орундарын эске алдык.

- Кыргызстанга ыйгарылган рейтингдер өлкөгө кандай мүмүкүнчүлүктөрдү ачат?

- Кыргызстанга рейтинг ыйгаруу тууралуу бизге өлкөнүн айрым компаниялары жана банктары тарабынан талап түшкөн. Компанияларга рейтинг ыйгаруу – Орусиянын банктары менен диалог түзүүгө жакшы шарт түзөт. Себеби Орсуиянын банктары менен иштегиси келген жана насыя алгысы келген компанияларга рейтинг талап кылынат. Карыз алуучуларга рейтингдин болгонунун өзү – ачыктыктын, ишеничтин далили жана инвесторлор менен сүйлөшүүлөрдүн сапатын да, жыйынтыгын арттырчу кошумча курал. Көбүн эсе, облигацияларды сатууга рейтинг талап кылынат. Бирок азыр компанияларга карыз кагаздары аркылуу акча тартуудан көрө, банктардан насыя алуу пайдалуураак.

- Коңшу өлкөлөрдүн рейтингдери да барбы?

- Өзбекстанга “ВВ–” жана Казакстанга “ВВВ+” деңгээлдериндеги рейтингдер ыйгарылган. Өзбекстанга ыйгарылган “ВВ–” Кыргызстандын рейтингинен бир тепкич жогору жана Казакстандын “ВВВ+” рейтингинен бир тепкич төмөн. Бул өлкөлөрдүн окшоштуктары да бар. Өкмөттөрдүн карыз жүгүнүн салыштырмалуу жеңилдиги, карызга салыштырмалуу алтын-акча резервдеринин көптүгү жана пайда алып келген кендердин бардыгы – бул коңшулардын төлөмгө жарамдуулугуна оң таасир тийгизет. Кыргызстандыкынан айрымаланып, Казакстандын бюджетинде дефицит жок жана ал өлкөнүн ири каржы базары бар. Өзбекстанда валюталык жагдай туруксуз жана бул жаатта мыйзамсыз келишимдер абдан көп. Биздин оюбузча, дал ушулар өлкөнүн финансылык коркунучтарын жогорулатат.


Маалымат үчүн

Жогоруда сөз болгон өлкөлөрдөн тышкары, мурдагы Советтер Союзундагы мамлекеттерден Орусиянын рейтинги эң жогору – “А–“. Андан соң, Латвия – “ВВВ–”, Беларусь – “ВВ–” жана Украина – “В+”.

“Эксперт РА” агенттигинде “ААА” эң бийик рейтинг, ал эми эң төмөнкүсү – “D”. Рейтингдер шкаласы өзүнө “АА”, “А”, “ВВВ”, “ВВ”, “В”, “ССС”, “СС”, “С” өңдүү рейтингдерди камтып, “+” же “–“ кошумча белгилери менен коштолушу мүмкүн.