Кыргыз депутаттарынын басымдуу бөлүгү бизнес чөйрөсүнөн келгени айтылып жүрөт.
Депутаттар тендерди тескегиси келет
ЖК депутаттары бийлик өкүлдөрү менен алардын туугандарына таандык делген компаниялардын мамлекеттик тендерлерге катышуусуна тыюу салган мыйзам долбоорун сунуштады.
Бийлик башындагыларга таандык ишканалардын мамлекеттик тендерге катышуусуна тыюу салган мыйзам долбоорду депутаттар Дастан Бекешов жана Ширин Айтматова иштеп чыккан. Алар Кыргызстанда бийлик төбөлдөрү кызматынан пайдаланып, өз ишканаларын тендерлерден утушуна таасирин тийгизген учурлар арбын экени айтышууда.
Андыктан Дастан Бекешов өзү сунуштаган мыйзам долбоору жемкордукка бөгөт коёруна ишендирип жатат:
- Биздин өлкөдө министрлердин, депутаттардын компаниялары, алардын жакын туугандарынын компаниялары бар. Ошол компаниялар көбүнесе мамлекеттик тендерлерге катышып, утуп чыгат экен. Алардын кандай жол менен утканы текшерилбейт. Мына мисалы, Жогорку Кеңеште эле алсак, парламентке ичүүчү суу алып келген компания бир депутаттыкы, кагаз саткан ишкана дагы бир депутаттыкы. Дүйнөдө бул тажрыйба коррупция катары кабыл алынат. Бизде мындай көрүнүш көп болгону үчүн ага тыюу салуу боюнча мыйзам долбоору иштелип чыкты.
Бекешов мындай мыйзамдар Жапония, Сингапур, Түштүк Корея сыяктуу өнүккөн өлкөлөрдө кабыл алынып, иштеп жатканын кошумчалады. Анткен менен айрым депутаттар бул мыйзам долбоорун ак ниет ишкерлерге бут тосуу катары баалап жатышат.
Маселен, Социал-демократтар фракциясынын лидери, мурдагы ишкер Чыныбай Турсунбеков мыйзам долбоорду кылдат талкуулаган соң кабыл алуу зарылдыгын айтууда:
- Мурдатан түзүп алган ишканасы болуп, тендерге катышып, башкаларга караганда ыңгайлуу бааны сунуштаса, анда эмне үчүн ал компания катышпоосу керек? Эгер чиновник болуп туруп, ишкана түзсө башка кеп. Ошондуктан муну абдан кылдат талкуулоо керек болуп турат. Бир жагынан популизм жыттанган жагы бар, экинчи жагынан чындык жагы да бар.
Кыргыз мыйзамдарына ылайык, жогорку кызматтагылар ишкердик менен алектенүүгө тыюу салынган. Бирок көпчүлүк жетекчилер бизнесин өз жакындарына каттатып коюп, өз ишин улантып келишет.
Коррупцияга каршы ишкер кеңештин төрайымы Нурипа Муканова дал ушундай абалда өлкөдө мындай мыйзамдын кабыл алынышы аз да болсо бийликтегилердин жемкордукка аралашуусуна тоскоол болмок деген пикирде:
Нурипа Муканова
- Негизи биздеги мыйзамдарга ылайык, мамлекеттик кызматтагылар ишкердик жүргүзүүгө тыюу салынат. Бирок буга карабай жетекчилер туугандарына каттатып алып, ишкердигин жүргүзүп жатат. Эми мындай мыйзам кабыл алынып, механизмдер так көрсөтүлсө акырындык менен муну көзөмөлгө алууга болот. Анын үстүнө жакындан тарта мамлекеттик кызматкерлердин жана алардын жакындарынын мүлкү тууралуу декларацияны текшерүүгө мүмкүнчүлүк түзүлбөдүбү.
Ал эми Коомдук иликтөөлөр институтунун директору Рита Карасартованын айтымында, тендер өткөрүү иши Кыргызстанда ачык жолго коюлган эмес. Андыктан алгач тендер өткөрүүнүн эрежелерин ачыкка чыгаруу зарыл:
- Тендер өткөрүүнү ачык-айкын кылып, автоматташтыруу керек. Мисалы, көмүр сатып ала турган болсо Үсөнов мынча сом, Асанов мынча сом сунуштады дегендей. Ошондо коомчулук да кабардар болуп, кандай баа менен кетип жатканын билишет. Мына ушуну жолго коюу зарыл.
Бийлик башындагылардын мамлекеттик тендерге катышуусу боюнча маселе быйыл жай башында козголгон эле. Анда вице-премьер-министр Тайырбек Сарпашевдин жакындарына таандык “Градиент” фирмасы жол куруу боюнча тендерге катышып, утуп чыкканы, ага вице-премьердин таасири болгону айтылган. Бирок Тайырбек Сарпашев мындай дооматтарды четке кагып келет.
- Биз Кытай Эл Республикасы менен көп жылдан бери алака-катышыбыз бар. Кытай менен саясий да, экономикалык да кызматташтыгыбыз мыкты деңгээлде өнүгүп жатат десек болот. Мисалы, Си Цзинпиндин Кыргызстанга болгон мамлекеттик сапарында он документке кол коюлуп, жалпы инвестициялардын көлөмү 3 млрд. долларга чейин жетип калды. Инфраструктура, жол курганга, энергетика, Түркмөнстандан газ түтүкчөсү да биз аркылуу өткөнү турат, Бишкектеги ТЭЦти оңдоого да 400 млн. доллар инвестициялык кредит алып жатабыз. Дагы 400 млн. долларга Кыргызстанга ооруканага куруп бермей болушту. Бул жардамдардын көлөмүн алып караганда деле стратегиялык деп айтууга болот. Кытай лидеринин бул сапары тарыхый болду деп айта алам.
- Баш аягы он документке кол коюлган экен. Ал долбоорлор качан башталат? 1-этапта башталчу долбоорлор кайсылар, буларга каражат бөлүндүбү?
- Каражат бөлүнүп жатат, көпчүлүгү Кытайдан келип жатат. Бүгүнкү келишимдерге тиешелүү каржы, экономика, энергетика министрлери кытайлык кесиптештери менен сүйлөшүү жүргүзүп, иштеп башташты.
- Буга чейин айтылып келген Кытай - Кыргызстан - Өзбекстан темир жолу тууралуу кеп болгон жок окшойт. Муну айрым эксперттер Орусиянын басымынан улам деп боолгоп жатышкан экен. Анткени темир жол курулса Орусия миллиондогон кирешеден кур калат деп жазгандар болду?
- Андай эмес, биз темир жолду башкы приоритет катары карап, сөзсүз курушубуз керек. Жолугушууда бул тууралуу сөз болду. Бирок каражат булактарын табыш үчүн убакыт керек болуп жатат.
