Экономика

Мунай сыңары алтындын наркы да түштү. Акыркы жети күн ичинде, дүйнөлүк биржаларда алтындын 100 унциясы $91.80 арзандаган. Өткөн аптада алтындын баасы 1401 доллар болсо, бул жумада алтындын жүз унциясын $1310 сатып ала аласыз. Жүз унция – 2835 граммга барабар.

Аурум же алтындын баасы арзандаганынан улам, Кыргызстандын казынасына эң көп киреше алып келүүчү Кумтөр кенин иштеткен “Центерра Голддун” акцияларынын наркы да төмөндөдү. Торонто фондулук биржасындагы көрсөткүчтөргө караганда, бир акция 54¢ түшүп, C$4.83 түздү. Сом менен алганда “Центерра Голддун” бир баалуу үлүш кагазы 23 сом 58 тыйынга арзандап, 230 сом 5 тыйынга барабар болду.

Валюталар базарында, же форекс рыногунда, акыркы жума ичи кыргыз сомунун наркы башка валюталарга салыштырмалуу бир аз түштү. Форекс базарындагы көрсөткүчтөргө ылайык, бир америка доллары бир аз кымбаттап, 49 сом 5 тыйынды түздү. Коңшу Кытайдын акча бирдиги үч тыйынга көтөрүлүп, 7 сом 98 тыйын болду, ал эми жапон иенасы болгону 2 тыйынга өстү.

Эң чоң өсүш сом – франк катнашында байкалды. Дүйнөлүк форекс базарларында, “Оанда” корпорациясы маалымдагандай, акыркы жума ичинде Кыргызстандан эң ири көлөмдө алтынды жана асыл таштарды сатып алган Швейцариянын валютасы 98 тыйынга өсүп, бир франк – 53 сом 84 тыйынды түздү. Евронун сомго болгон курсу 95 тыйынга көтөрүлүп, 66 сом 30 тыйын, ал эми Британия фунту 68 тыйынга кымбаттап, 78 сом 65 тыйындан сатылууда. Белгилей кетчү жагдай, бул дүйнөлүк форекс базарындагы өзгөрүштөр, Кыргызстандагы акча алмашуу курсуна түз таасири аз.

Бишкектеги Кыргыз фондулук биржасы өлкөдөгү жападан жалгыз баалуу кагаздарды жүгүрткөн соода аянты. Биржанын сайтына ылайык, соңку аптада сооданын көлөмү төрт эсеге көбөйүп, 235 миллион 890 миң сомду түздү. Акциялардын ичинен эң ири суммада сатып алынган баалуу үлүш кагазы Жалал-Абаддагы “Келечек” акционердик коомуна таандык. Компаниянын 200 миллион сомдон ашык суммага акциялары сатылган. Ал эми эң аз суммада Токмок басмаканасынын болгону 45 сомго баалуу кагазы сатылды.

“Шоро” компаниясынын облигациялары соода көлөмү жана жүгүртүү боюнча биринчиликтен түшпөй келүүдө. Акыркы жети күн ичинде “Шоронун” 1 миллион 181 миң сомго барабар баалуу карыз кагаздары соодаланган. Ал эми банктардын ичинен, Кыргыз инвестиция-кредит банкынын 30 миллион сомдон ашык облигациялары сатылды.

Жергиликтүү финансы чөйрөсүндө “Кыргызстан” авиакомпаниясы өзүнүн уставдык капиталын көбөйтүү максатында кошумча акцияларын 24-сентябрда сатты. Авиакомпаниядан маалымдашкандай, жалпы суммасы 226 миллион 927 миң сомго баалуу үлүш кагаздары эркин соода жүгүртүүгө коюлду. Кошумча эмиссиядан түшкөн каражат авиакомпаниянын 2013–2015-жылдарга өнүктүрүү планын ишке ашырууга өбөлгө түзөт.

“Кыргызстан” авиакомпаниясынын өнүктүрүү боюнча вице-президенти Кайрат Итибаевдын “Азаттыкка” айтканына караганда, кошумча каражат авиапаркты жаңыртууга, учуу георграфиясын кеңейтүүгө, тейлөөнү жакшыртууга жана бир нече эл аралык аудиттен өтүүгө шарт түзөт.

Учурда “Кыргызстан” авиакомпаниясы Боинг–737 үлгүсүндөгү үч учакка ээ жана 12 шаарга каттамдарды аткарат. Андан тышкары авиакомпания дагы 150 миң сомго акция сатаарын билдирди.

Дал ушул сыяктуу көрүнүштөр Арал деңизин кургакчылыкка алып келгени маалым. Климат алмашканынан улам Памирден Амур дарыяга куйган мөңгүлөрдүн көлөмү да кыскарышы ыктымал.

Борбор Азияда суу маселеси курч бойдон кала берүүдө. Сууга бай Кыргызстан менен Тажикстандын кошумча ГЭСтерди куруу пландарына Түркмөнстан жана Өзбекстан каршылык көрсөтүп келүүдө. Түркмөнстандын батышында Каспий деңизи бар жана өлкөдөгү Капетдаг тоо кыркаларында Тянь-Шань жана Памирдегидей дарыяларга куйган мөңгүлөр жок. Чөлдүү Түркмөнстандан Амур дарыядан тышкары, Мургаб жана Тежен дарыялары агып өтөт.

Дал ушул суу тартыштыгынан улам түркмөн дыйкандары өздөрүнүн өкмөт тарабынан бекитилген пландарын аткарууга жетишпей жаткандарын айтып даттанышкан.

Алардын бири - Ахал областындагы жерди ижарага алып иштеткен дыйкан "Азаттыктын" түркмөн кызматына буларды айтты:

- Биз суу жоктугуна арызданып, жергиликтүү айыл чарба башкармалыгына барсак, “силерге окшоп келгендер көп. Суу жок. Башкалар мындай кырдаалдан кандай чыкса, силер да ошондой кылгыла. Суу жок!” - деп кыйкырып жооп кайтарышты.

“Мен төрт гектар жерди ижарага алгам. Бүт керектүү талаа жумуштарын жасадым. Бирок март айынан бери суу жокко эсе", - дейт ал. "Эки жерге пахта эккем. Марттан бери эки эле жолу суу берилди. Жакында үчүнчү жолу суу келди. Мен эккен пахта үч жолу эле сугарылды”.

Бул жагдай борбор калаа Ашхабадга жакын жайгашкан Ахал областында гана эмес, Түркмөнстандын башка аймактарында да бар. Өлкөнүн чыгышындагы Мары областындагы Байрамалы шаарына жакын жердеги бир дыйкан да чыгым тартканын “Азаттыктын” түркмөн кызматына айтып берген.

Марылык дыйкан жерди ижарага алганы аз келгенсип, жер семирткич үчүн да итапкан акча короткон. Бирок суунун тартыштыгынан улам, пахта соолуп, түшүм берген эмес. Дыйкандын айтымында, суу болгону менен анын көлөмү пахта өстүрүүгө жетишсиз. "Бул курч маселени өкмөт билгени менен планды өкүмзордукка салып эле таңуулап коёт. Мындай көрүнүш Лебап областында да учурайт.

Ал эми жергиликтүү бийликтер суунун тартыштыгын жөнгө сала албайт. Ал тургай жоопкерчилиги жокко эсе, - деп айтты Гөзел Орозов.

Түркмөнстандын Борбордук банкынын мурдагы жетекчиси, учурда чет жакта бозгунда жүргөн Орозов жергиликтүү бийлик бул маселени чечүүдө алсыз экенин билдирди:

- Эч кандай каржылык же экономикалык мүмкүнчүлүктөрү жок. Эч кандай жоопкерчилик системасы да жок. Бирөөгө айып такканга же бирөөнү күнөөлөгөндө гана жергиликтүү бийлик бар экенин эстешет. Жергиликтүү администрациялардын эч кандай бийлиги жок, маселелерди чечүүгө да таасири жок. Анан борбордук бийлик аларды шерменде кылып иштен кууп чыгат да, башканы отургузуп коёт.

Андан тышкары, Түркмөнстанда да мажбурлап пахта тердирүү жок эмес. Бирок ал Өзбекстандагыдай дүйнөлүк коомчулуктун көңүлүн бурган жок.