Экономика

Акылбек Жумабаевдин айтымында, мыйзам боюнча өкмөттүн жана министрликтин акционердик коомдордун ишин текшерүүгө укугу жок:

-Бул буйрукту жаңы бийликтин, конкреттүү айтканда биринчи вице-премьер-министр Кадырбеков мырзанын, биздин компанияга жасаган чабуулу деп эсептейм. Себеп дегенде, бул кишинин мындай буйрук чыгарууга укугу жок. Эгерде ал мени алмаштырып, өз кишисин койгусу келсе, ал киши мени чакырып туруп жөн эле айтса, мен өзүм деле кызматты өткөрүп берүүгө каршы болмок эмесмин. Мындай мыйзам бузуу жаңы өкмөткө абийир алып келбейт. Ошон үчүн президенттин жана премьер-министрдин милдетин аткаруучу Курманбек Бакиевдин кеңсесине өзүмдүн кызматтан кетүү жөнүндө арызымды алып барып берем, –деди Акылбек Жумабаев.

Бирок ал комиссиянын текшеришине тоскоолдук кылган жок. Акылбек мырза биздин көзүбүзчө өз кызматкерлерине текшерип келгендерге баардык документтерди берүү жөнүндө көрсөтмө берди. «Мыйзам боюнча комиссиянын текшерүүгө акысы жок болсо, эмне үчүн анын ишине шарт түзүп берип жатасыз» деген биздин суроого:

-Мен бийлик менен кармашкым келбейт. Бийлик кылам дегенин баары бир кылат, –деп жооп берди Акылбек Жумабаев.

Комиссия мүчөлөрү менен сүйлөшүп көрсөк, алар учактардын жүргүнчүлөрдү ташуудагы коопсуздугун текшергени келишкенин, ал эми мыйзамда болсо чарбалык жана финансылык иштерди гана текшерүүгө тыюу салынганын айтышты.

Бирок Акылбек Жумабаев бизге буйрукту көргөздү. Ал жерде өндүрүштүк жана чарбалык иштери текшерилсин деп жазылган экен.

Комиссия мүчөлөрү андан тышкары компаниянын жетекчилерине каршы арыз түшкөнүн да билдиришет:

- Компаниянын жумушчулары «жетекчилер - адистер эмес, алар авияциянын ишин жакшы билишпейт, жанын туугандарын чогултуп алышкан, коорупция болуп кетти, учактардын коопсуздугу да камсыз кылынган эмес» деп жазышыптыр. Азыр жүргүнчүлөрдүн коопсуздугуна эч ким карабай калды да, –дейт комиссиянын төрагасы Элис Сатаркулов.

Ал арызды ким жазган деген суроого ал так жооп бере алган жок:

-Арызга кол коюлбаптыр. Ошон үчүн көз карандысыз комиссия түзүштү. Комиссия карасын, биз кийлишипейли деп жатышат,-
деди Элис Сатаркулов.

Комиссиянын жетекчиси бир кезде компаниянын вице-президенти болуп иштеп кеткен болуп чыкты. Ал «Кыргызстан аба жолдору» азыр оор абалда экендигин айтат:

-Мен 1993-жылы жумуштан кетип жатканда бизде 13 ТУ-154, 7 ТУ-134, 30-40тай ЯК, бир жүк ташуучу жапжаңы ИЛ- 76 бар болчу. Алар азыр кайда экнин билбейм. Бир эле учак калыптыр. Карыз үчүн берип салышса керек,– дейт Элис Сатаркулов.

Анын айтымында, компаниянын азыр 7 млн доллар бересеси болуп, ал банкрот болуу алдында турат.

Ал эми Акылбек Жумабаев болсо компаниянын абалы оор экенин танбайт. Бирок ал жетекчиликке келгенден бери аны оңдоого аракет кылып жатканын белгиледи:

-7 млн доллар карыз бүгүн эле болуп калган жок да. 7 млн доллар мындан 10 жыл мурда эле бар болчу. Ошого карабай биз «Кыргызстан аба жолдорун» холдинг кылып, анын алдында өз алдынча «Кыргызавиа», «Ошавиа» жана башка дагы 2 жаӈы компания түзүп, аларга инвестиция издейли деп баардык документтерди түзүп жаткан элек, -дейт Акылбек Жумабаев.

Ал «Боинг» учагын сатып алууга акча чыгарган инвестор чыгып жатканын кошумчалайт.

«Кыргызстан аба жолдору», «Кыргызэнерго», «Кыргызгаз» өңдүү мамлекетке караган бир нече компаниялар бийликтегилердин жеп-ичкен акырына айланганы жөнүндө көптөн бери сөз болуп келген. Бирок аларды мурдагы бийликтин тушунда эч ким текшере алган эмес.

Акылбек Жумабаев мурда «Автобанкты» жетектеп туруп, ал казакстандыктарга сатылып кеткенден кийин «Кыргызстан аба жолдоруна» келген болчу.

Нью-Йорк биржасында 1-апрелде болгон сатыкта бир баррел мунайдын баасы 57 доллар 70 центке чейин чыкты, бирок кийин - күндүн аягында 57 доллар 27 цент баасына түштү. Ири компаниялардын ишкердүүлүгүн чагылдырган "Доу-Жонс" көрсөткүчү бир пайызга, ал эми жогорку технологиялар деңгээлин көрсөткөн "Насдак" көрсөткүчү 0,7 пайызга төмөн түштү. Эксперттердин айтымында, мунайдын наркынын көтөрүлгөнүнө - 31-марта "Голдман-Сакс" деген изилдөө тобу тарабынан жарыяланган маалымат түрткү болуп кетти. Анын адистеринин айтымында, жакын арада бир баррел мунайдын наркы 100 доллардан дагы ашып кетиши мүмкүн.

Акыркы бир аптанын ичиндеги өзгөрүүлөрдү алганда, "Доу-Жонс" 0,4 пайызга, ал эми "Насдак" 0,3 пайызга төмөн түштү, алтындын баасы дагы бир кыйла ылдыйлады, бирок доллардын наркы дээрлик мурдагы калыбында калып, бир евро - бир доллар 29 центке сатылып, бейшемби күндөгүгө караганда анча-мынча көтөрүлдү. Анткен менен жалпысынан алганда доллардын наркы акыркы жылдарда бир топ төмөн түштү жана ал тууралуу көптөгөн эксперт тынчсызданууда.

"Ройтерс" агенттигинин адистеринин айтымында, АКШда март айынын ичинде 110 миң гана жаңы жумуш орду ачылды, эскперттер мурда баамдагандан ал эки эсеге аз, акыркы сегиз айдын ичинде бул эң төмөн көрсөткүч. Ошондуктан Американын Борборук банкы эми ишканалар менен жарандарга берилген насыялардын сүтүн көбөйтүүгө мажбур.

Жалпысынан алганда болсо АКШ экономикасы эксперттердин улам өскөн тынчсыздануусун жаратууда жана эга эки негизги нерсе себеп болууда - өлкөнүн тышкы карызы эбегейсиз өстү, ал эми бюджеттин тартыштыгы быйыл 427 миллиард долларга жетип, бир жылдык дүң өндүрүштүн жети пайызын түзөт. Андай тартыштыкты азайтуу үчүн америкалык экономикага күн сайын беш миллиард доллар каражат тартылууга тийиш, эксперттер болсо андан бир топ күмөн санайт.

Дагы бир орчундуу нерсе, дүйнөнүн көптөгөн мамлекеттери өз улуттук казыналарында ири өлчөмдө америкалык долларды сактайт жана эгер кайсы бир мезгилде ал доллар корлорун эл аралык базарга бир убакта чыгарып, же АКШ өкмөтүнө өткөрүп берип, сатып алууну талап кылса, америкалык экономика кыйрандыга учурашы мүмкүн. Чет мамлекеттерде мурда деле америкалык доллар көп топтолгон, бирок мурда долларга болгон ишеним күчтүү болчу, азыр болсо анын наркы улам төмөндөп баратканда, кандай болбосун окуяны күтсө болот. Бирок, албетте, андай окуя эгер болсо, ал таза экономикалык эмес, саясий аракет болмокчу.

АКШнын карапайым тургундары болсо доллар менен байланыштуу кризисти көп деле сезбейт, анткени өлкө ичиндеги абал анча деле өзгөргөн жок, доллардын арзандыгынан болсо экспорт иштерин жүргүзгөн ишканалар бир топ пайда табууда. Ал эми карапайым калк, мисал үчүн, америкалык долларга байланган азиялык мамлекеттерден импорттолуп келген буюмдарды сатып алып, ал өлкөлөрдүн экономикасын колдоого алууда. Өз кезегинде болсо алар долларга байлангандыктан, даңы жаңы доллар сатып алууга кызыкдар жана абал улам татаалдашып баратат.