Экономика

Данияр Үсөнов жаӈы өкмөт ишкерлер менен жаӈыча мамиле түзгүсү келерин, мамлекет ишкерлик жүргүзүүнүн ачык жана так эрежесин иштеп чыгып, анын аткарылышын камсыз кыларын, ал эми ишкерлер болсо аны кынтыксыз аткарып мыйзам боюнча салык төлөөгө тийиш экенин билдирди. Ал жаӈы өкмөт биринчи кезекте ишкерлерди жүдөтүп бүткөн коррупцияны жоюуга бардык күчүн жумшарын айтты:

-Чынында өлкөдө экинчи бюджетти түзгөн акчалардын агымы бар. Биз аны чечкиндүү түрдө токтотууну көздөйбүз. Биз ишкерлер менен макулдашып алгыбыз келет. Макулдашканда да, иштеп жаткан мыйзамдардын негизинде гана макулдашкыбыз келет,- деди Данияр Үсөнов.

Ал мурдагы бийликтин убагында Акаевдердин үй-бүлөсүнө акча жыйноонун «капчык» деп аталган система болгонун, жаӈы бийлик ириде ошону жоюудан баштагысы келерин айтты. Данияр Үсөнов:
Ачык айтып коеюн, «капчык» болсо кетип калды, эми ким «капчык» болот» деген суроолор болгон. Кимге төлөйбүз, ким «капчык» болот деп сурашат. Эми «капчык» бюджет болот ,-деди Данияр Үсөнов.

Ал бийлик жаӈыргандан кийин мамлекет да жаӈырышы керек экендигин белгилеп,, ишкерлер өз ишин жаӈы барактан баштоого чакырды. “Эгерде силер мыйзам боюнча иштеп, мыйзам боюнча салык төлөсөӈөр, биз өткөн күнөөлөрдүн баарын кечиребиз, эгерде андай болбосо, мурдагылардын баарын казып чыгабыз”, деди Данияр Үсөнов.

Каржы министри Акылбек Жапаровдун айтымында, «капчык» системасы акча бөлүштүрүүгө катышкандардын баарына ыӈгайлуу система болгон. Ал биринчи кезекте ишкерлердин өздөрү үчүн да пайдалуу система. Берчүсүн бергенден кийин, аларга эч ким тийише алган эмес:

-Эмне үчүн бул система идеалдуу иштеген? Анткени, туристтик фирмалардын баары жакшы пайда табышкан. Укук коргоо органдарына да акча түшүп турган. «Үй бүлө» да акча бөлүштүрүүгө катышкан,–деди Акылбек Жапаров.

Жыйынга катышкан ишкерлердин тобу жаӈы өкмөттүн бул кадамдарын кубатташты:

-Биз революция болуп өткөнүн түшүндүк. Мен бизнесте революция болгонун айтып жатам –деди «Нью компани» туристтик фирмасынын директору Мусаев.

Бирок, айрым ишкерлер эски бийлик качып кеткенден кийин деле, башка бирөөлөр чыгып алып, акчаны мага төлөйсүӈөр деп жатышкандарын айтышты:

-Мага келишип «бийлик алмашып кетти, эми мага төлөйсүӈ” дешти. Көп кишилер келип жатышат. Биз кимге кайрыларыбызды билбейбиз,- деди жыйынга катышып отурган оогандык ишкер.

Данияр Үсөновдун айтымында, өкмөт азыр даярдап жаткан «100 кадам» аттуу программанын негизин коррупцияга каршы күрөш түзөт. Ал пара алып, актанууга негиз болбос үчүн айрым кызматкерлердин эмгек акысы да көтөрүлгөнү жатканын айтты:

- Биз жогрку деӈгээлдеги коррупцияны кантип чечерибизди билебиз. Ал үчүн нормалдуу кадрдык саясат жана чындык зарыл. Ал эми күндөлүк турмушта кездешкен коррупцияны болсо милиционерлердин, врачтардын, мугалимдердин, бажы жана салык кызматкерлеринин айлыгын жакын арада көтөрүү жолу менен чечебиз деп ойлойбуз. Алардын айлыгы жакын арада көтөрүлөт, –деди Данияр Үсөнов.

11-апрелде Бишкек шаарында жүргүнчүлөрдү ташыган 4 000 ден ашуун маршруттук унаанын дээрлик 80% ишин токтотту. Иш таштаган айдоочулардын айтымында буга күйүүчү майдын кескин кымбаттап, литри 20 сомго чыгып кеткендиги жана алты жылдан бери шаардык кеңеш тарабынан жолкирени көтөрүү маселеси каралбагандыгы себеп болгон. Сергей Терентьев деген айдоочунун айтуусунда, жолкире 5 сом болуп мындан алты жыл мурун бекитилген. Андан бери салык, электр энергиясы жана башка бардык кызмат көрсөтүүнүн акысы бир нече жолудан көтөрүлдү.

-Салык жана башка кызмат акылары, азык-түлүк күн санап өсүп жатат. Бирок жолкире баягы бойдон калууда. Биз азыр өзүбүздөн талап кылынган салык, ар кандай коммунладык кызмат акыларын төлөмөк тургай, үй-бүлөбүздү багууда кыйналып жатабыз. Азыр күйүүчү майды арзандатып беребиз деп атышат, бул убактылуу гана болушу мүмкүн. Андан кийин баары бир кымбаттайт.


Түштөн кийин иш таштаган айдоочуларга жолугушууга келген Бишкек шаарынын вице-мэри Арстанбек Ногоев бул маселе шаардык кеңештин сессиясында карала тургандагын айтып, айдоочуларды кайра багытка чыгууга көндүрүүгө аракет кылды:

-Бул маселе өкмөттө, мэрияда жана шаардык кеңеште каралып жатат. Колубуздан келишинче күйүүчү майды көп апкелүүгө аракет кылабыз. Андан кийин баа өзү эле арзандайт. Азыр Өзбекстан, Казакстан менен сүйлөшүүлөр жүрүп жатат. Эки-үч күндүн ичинде бул маселени чечебиз. Ошого чейин дагы бир аз чыдап, иштеп турсаңыздар.

Бирок айдоочулар ага макул болушкан жок. Алар шаардык кеңештин сессиясына катышуу үчүн өкүл жиберүүнү чечишти. Шаардык кеңеш тарабынан айдоочулардын талабы каралып, бул маселени кыска убакытта изилдөө боюнча жумушчу комиссия түзүлдү. Шаар кеңеши маселе каралуучу эки күндүн ичинде жүргүнчүлөрдү мурунку жолкире менен ташып турууну айдоочулардан өтүндү. Ошондой эле шаардык кеңеш жана мэрия бул убакыттын ичинде күйүүчү майдын баасын 17 сомдон көтөрбөө тууралуу нефти компаниялары менен сүйлөшүүгө жана жолкирени 7 сомго чейин көтөрүү маселесин кароого убада беришти. Андан кийин айдоочулар жүргүнчүлөрдү ташууну 12-апрелден тарта улантышаарын билдиришип, тарап кетишти.

Айдоочуларды иш таштоого апкелген күйүүчү майдын кымбаттоосуна Казакстандан Кыргызстанга казак тараптын атайын расмий буйругунун негизинде күйүүчү майдын өткөрүлүүсүнө тыюу салынгандыгы себеп болуп жатат. Бул тууралуу ушул эле күнү маалымат жыйынын өткөргөн Кыргызстандын Нефтетрейдерлер ассоциациясынын вице-президенти Улан Базаркулов билдирди. Анын айтымында, Казакстан жылына эки жолу жазында жана күзүндө үч-төрт ай убакытка күйүүчү майды экспорттоoго чектөө киргизүү тууралуу расмий токтом кабыл алган:

-Казакстан бул жылы күйүүчү майды экспорттоону чектөөнү эрте киргизди. Бул жолу февраль айынын ортосунан июнь айынын жарымына чейин Казакстандан Кыргызстанга күйүүчү май өткөрүлбөйт. Үстүбүздөгү жылдын 16-февралынан бери Кыргызстанга Казакстандан бир литр да күйүүчү май расмий апкелинген жок. Биз жок дегенде айына 5 000 тоннадан алып келип турууну камсыз кылып берүүсүн өтүнүп, кыргыз өкмөтүнө кайрылган элек. Мурунку өкмөт башчы баш болгон комиссия Казакстан тарап менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жаткан. Бирок март айындагы окуялар менен ал аягына чыкпай калды. Биз ошол эле өтүнүч менен азыркы өкмөткө да кайрылдык. Алар тез арада сүйлөшүүлөрдү жүргүзөрүн айтып, убада беришти. Бүгүнкү күндө күйүүчү май Кыргызстанга Орусиядан гана апкелинип жатат, анын баасы кымбат. Учурда апкелинген майдын бир литри бардык чыгашасы менен бизге 21-22 сомго түшүүдө. Ошентсе да көпчүлүк компаниялар Кыргызстандагы оор кырдаалды эске алып өздөрүнүн чыгашасына карабай, арзан сатууга мажбур болуп жатышат.

Байкоочулардын айтымында, күйүүчү майдын арзандашы кыйын. Анткени Кыргызстандын өзүнүн нефти өндүрүүчү “Кыргызпетролиум” ишканасы айына 3,5 миң тонна гана күйүүчү май өндүрөт. Бул өлкөнүн түштүгүн араң камсыздайт. Ал эми Өзбекстан Кыргызстанга күйүүүчү майды сатууга 2001-жылы эле тыюу салып койгон. Аткезчилик жол менен кирип жаткан май базар баасынын өзгөрүүсүнө таасирин тийгизе албайт дешет алар. Ал эми Орусиянын президенти гуманитардык жардам катары Кыргызстанга арзан баада берүүнү убада кылган күйүүчү май айыл чарба иштерин жүргүзүүдөн ашпай калуусу мүмкүн.