Экономика

-«Бета-сторес» качан таландыга туш болду?

- Супермаркет магазинди тоноо 24-мартта саат 18 де башталды. Тоноо түнү менен уланып, кийинки күнү саат 11ге чейин созулду.

- Сиз тоноо башталганда кайда элеңиз?

-Ал убакта биз маркетте болчубуз.

- Анан силер эч кандай чара көрө албай койдуңуздарбы?

-5 миң адамга каршы биз кандай чара көрө алмак элек? Албетте топтолушкан калың эл келе жатканда ал жерде иштегендер маркеттен чыгып кетүүгө аргасыз болду. Биздин айрым адамдар жаракат алышты. Алар 5 миңден ашык болчу. Аларга эч ким каршылык көрсөтө албайт болчу. Анын үстүндө ал адамдар союл, таш жана башка нерселер менен куралданышкан эле. Биз имаратты таштап кетүүгө аргасыз болдук. Маркеттин 1-кабатынан тартып 5-кабатына чейин талоончулардын колунда калды. Алар дүкөндү, кампаларды жана биздин ал жердеги курулуштардын баарын тоношту. Акырында бүтүн өрттөп жиберишти.

- Канча зыян тарттыңыздар?

- 6 млн. 900 миң доллар. Бул алдын ала эсептөөлөр. Так маалымат азырынча жок.

- Менин билишимче сиздердин имаратта башкалар да ижарада турушкан. Сиз айтып жаткан сумма ошолордун жоготууларын кошуп эсептегендеби?

- Бизде 5-6 ижарачы бар болчу. Биз бул суммага алардын тарткан материалдык зыянын кошкон жокпуз. Айтылган сумма «Бета сторестин» өзүнө гана тиешелүү жоготуу. Ижарачылардын жоготууларын биз билбейбиз.

-Сиз өкмөт эмне кылыш керек деп ойлойсуз?

- Мен чет өлкөлүк инвесторлордун өкүлү катары өкмөт биринчи кезекте Кыргызстандын аймагында жүргөн чет өлкөлүк атуулдардын, анын ичинде «Бета сторестин» территориясындагы түрктөрдүн коопсуздугун камсыз кылууга багытталган чараларды көрүшү зарыл экенин айткым келет. Экинчиден, өкмөт – Курманбек Бакиев жана Феликс Кулов биз менен жолугушуулары керек. Алар бул окуялардын натыйжасында биздин тарткан зыянды жаап берем деп ишендирүүлөрү керек. Ошондой эле алар Кыргызстандын аймагында биз мындан ары өз ишмердүүлүгубүздү уланта аларыбызга убада бериши керек. Мен биринчи кезекте бул окуялардын айынан жапа чеккен адамдарга көңүл айтам. Ошондой эле жаңы өкмөткө ийгилик каалайм.

Путиндин экономикалык маселелер боюнча кеңешчиси Андрей Илларионовдун айтымында, Орусиянын дүң өндүрүшүнүн төрттөн бирин азыр мунай жана газ ишканалары берет, 2004-жылы жетишилген 6,8 пайыз экономикалык өсүштүн 3 пайызы мунайга болгон дүйнөлүк баанын жогору экени камсыз кылган. Мунай жана газ өндүрүшүндө болсо азыр жалпы кызмат кылган калктын эки гана пайызы иштейт.

Анткен менен дал ушу мунай өндүрүшүндөгү кризис орус экономикасына азыр бир топ коркунуч түзүүдө. Ишканалар менен аспаптар эски жана аларды жаңылоо үчүн кошумча инвестициялар керек, бирок "ЮКОС" компаниясынын айланасындагы чатак менен байланыштуу өлкөдөн сыртка алып чыгылып кеткен капиталдын көлөмү акыркы мезгилде кескин көбөйдү - 2003-жылы 1,9 млрд доллар кеткен болсо, 2004-жылы бул көрсөткүч 7,9 миллиард долларга жетти, ал эми сырттан келген инвестициялардын көлөмү 12 пайызга кыскарды. "ФБК" деп аталган аудитордук компаниянын эксперти Игорь Николаевдин айтымында, "ЮКОСтун" иши орус экономикасына бардыгы болуп 20 миллиард доллар зыян тийгизди.

Негизги маселе болсо, дүң өндүрүш 2004-жылы мурда пландалган 9 пайыз өсүшкө жетпей, 6,8 гана пайыз болду, Экономикалык өнүгүү министрлигинин айтымында, быйыл өсүш 5,8 пайыз болот. "Индем" фондунун маалыматы боюнча болсо акыркы жылдарда Орусиядагы коррупция ылдыйлагандын ордуна тескерисинче, өстү. Ишкерлер менен жеке менчик компаниялардын каражатынын 10 пайызы бюрократиялык иштерге жумшалат, ар бир иштеген адамга туура келген паранын көлөмү 400 долларга жетти. Мындай чыгашалардан улам, Орусиянын чакан жана орто ишканалары дүң өндүрүштүн 12 гана пайызын берет, Алманияда болсо бул көрсөткүч 59 пайызга жетет.

Ошондуктан 29-мартта өткөн жыйында Путин экономикадагы атаандаштыкты күчөтүү зарыл деп билдирди жана мындан 10 жыл мурда болгон жеке менчиктештирүүнүн жайынтыктарын тааный турган мыйзам иштеп чыгууну талап кылды. Демек мындан ары Михаил Ходорковский сыяктуу ишкерлер камакка башка алынбайт жана алардын ишканаларын өкмөт тартып албайт. Мындай чечим - "ЮКОС" компаниясын өкмөт Ходорковскийден тартып алгандан кийин эл аралык коомчулук тарабынан көрүлгөн кысымдын жыйынтыгы десе да болот жана эми чет өлкөлүк инвестициялар Орусияга кайра келе баштайт деп күтүү мүмкүн.

Ал тууралуу Нью-Йорктогу конференция учурунда дагы көп айтылды, бирок анын катышуучуларынын пикиринде, орус мыйзамдарына бир топ оңдоо-толуктоо киргизүү керек. "Жонс дэй" деп аталган америкалык компаниянын эксперти Питер Робертстин айтымында, орус мыйзамдарында азыр баш аламандык көп:

- Кээ бир мыйзамдар бир-бирин кайталайт, айрымдары бир-бирине карама-каршы келет. Өкмөт аны билет жана азыр реформа даярдап жатат, ал ишкердиктин 2020-жылга чейинки өнүгүүсүн камтыйт. Бирок азырынча ал реформа канчалык терең жана так болоору белгисиз.

Чет элдик инвестициялардын өсүшүнүн дагы бир шарты - Орусиядагы жумуш күчүнүн арзандыгы. Мисал үчүн Европа Биримдигине жаңы кошулган Мажарстанда бир сааатык кызмат орто эсеп менен 5 евро турса, Орусияда бир саат 88 евроцентке бааланат, ал эми Кытайда бул көрсөткүч 79 гана евроцент.