Экономика

Индиянын премьер-министри Манмохан Синх менен Кытайдын өкмөт башчысы Вэн Цзябао эки өлкө “тынчтык жана өнүгүү макстында стратегиялык кызматташтык түзөлү” деп макулдашканын дүйшөмбү күнү Жаңы Делиде жарыя кылышты. Дүйнөнүн калкы көп эки лөк өлкөсү ортодогу чек ара чатагын жөндөөгө жана экономикалык алыш-беришти колдоого багытталган келишимдерге да кол коюлду.

Премьер-министр Манмохан Синх жаңы келишимдер дипломаттык жана экономикалык байланышты өнүктүрүүгө удаа дүйнөлүк кызматташтыкка да күчтүү таасир этерин билдирди:

-Бул талкуудан башка да биз эки өлкө ортосунда жаңы карым-катнашты өнүктүрөбүз: түрдүү тармактардагы көп улуттуу байланышты кеңейтип, тереңдетип, бекемдейбиз.

Жаңы Делиде кол коюлган келишимге жараша, Гималай тоолору аркылуу өткөн
3, 5 чакырымдык чек ара тилкесин тактоо үчүн келишимде 11 пункттан турган план каралган. Чек араны аныктоодо тарыхый жагдайлар, географиялык өзгөчөлүктөр, талаштуу тилкеде жашаган калктын турмуш ыңгайы, ал жерлер азыр кайсы тараптын көзөмөлүндө экени эске алынат.

Кытай жана Индия арасындагы чек ара талашы 1962-жылкы согуштан башат алат.
Жаңы Дели Кытайды 38 миң чарчы чакырым жерди мыйзамсыз ээлөөдө деп күнөөлөп келет. Индия тараптын ырасташынча, Тибеттин батышындагы бу жерлерди Кытай 1950-жылдары Пакистандан заң-мыйзамсыз өткөрүп алган.

Бээжин болсо Индиянын башкаруусундагы Арунахал Прадеш штаты Кытайга таандык деп доомат кылып жүрөт. Кытай ээ чыгып жаткан Тибеттин түштүк чыгышындагы штаттын аянты 90 миң чарчы чакырымга жетет.

Кытайдын премьери Вэн Цзябао дүйшөмбү күнкү пресс-конференцияда Бээжин-Жаңы Дели ортосунда кол коюлган келишимдерди мындайча мүнөздөдү:

-Биз Кытай-Индия чек ара чатагын жөндөөдө саясый негиздерди жетекке алалы деп макулдаштык. Премьер-министр Манмохан Синх менен болгон сүйлөшүүлөр биздин кызматташтыгыбызды дагы бекемдээрине мен ишенем.

Эки арадагы сооданын дүркүрөп өсүүсү Жаңы Дели- Бээжин ортосундагы чек ара чатагынын басаңдашына өбөлгө түзөрү шексиз. Акыркы жылдары Индия-Кытай арасындагы соода жылына 30 проценттен өсүп, быйыл 14 миллиард долларга жетти. Кытай азыр Индиянын Кошмо Штаттардан кийинки эң чоң соода өнөгү.
Кызматташуусу илим-технология жаатында да өнүгүүдө. Индиянын технологиялык билим берүү фирмасы 1998-жылдан бери Кытайдын 23 провинциясында компьютердик программаларды түзүүгө үйрөтүүчү 100 борборду ачты.

Премьер-министр Вен жекшемби күнү Индиянын маалымат технологиясынын борбору эсептелген Банголар шаарында болгон кезде илим жана технология тармактарындагы кызматташууну дагы жакшыртууга чакырды. “Эгерде Индия жана Кытай маалымат технолоиясы өнөр жайында эриш-аркак иштесе, биз дүйнөнү алга жетелейбиз...Ошондо маалымат технология өнөр жайынын борбору Азияга келет”.

Айрым эксперттердин айтышынча, Азиянын дөө-шаалары саналган Индия менен Кытайдын экономикалык кубатынын өсүүсү инвестиция, газ, мунай жана башка тартыш ресурстар үчүн болгон күрөштү, эларалык базардагы атаандаштыкты ого бетер курчутат.

Жаңы Делидеги сүйлөшүүлөр маалында Тибеттин сүргүндөгү руханий көсөмү Далай Ламанын саясый орду жана Тибет маселеси талкууга алынган-алынбаганы белгисиз бойдон калды.

24-мартта президент Аскар Акаев качып кеткенден кийин шашылыш түрдө жаңы өкмөттүн курамы түзүлгөн болчу. Президенттин милдетин аткаруучу болуп дайындалган Курманбек Бакиев жаңы өкмөттү түзүүдө «түндүк-түштүк маселеси», улуттар аралык мамиле, эң негизиси - кадрлардын иш билги сапаты эске алынганын айтып жүрөт.

Бирок массалык маалымат каражаттарында жаңы бийликтин кадр саясаты катуу сынга алына баштады. Мисалы, элге кеңири белгилүү, 24-марттагы революциянын болуусуна чоң салым кошкон «МСН» гезити жума башындагы сандарынын биринде ишкерлер тобунун катын жарыялаган. Атын жашырган ишкерлер каржы министринин милдетин аткаруучу Акылбек Жапаров Бишкек шаардык салык инспекциясына бир тууганы Нурлан Жапаровду, «Манас» аэропортундагы бажыкананын башчысына тууганы Нурлан Макеевди, Бишкектеги бажыкананын башчысынын орун басарына бир тууган иниси Таалай Жапаровду, Каржы министрлигинин аппаратынын жетекчисине дагы бир тууганын коюп алганын билдиришет. Ал ишкерлер мурда бир машине жүк үчүн 500-600 доллар пара берип келишсе, азыр 1800-2000 доллар берүүгө туура келип жатканын жазышат.

«Бийликкке келгендер портфель талашып, элге көңүл бөлбөй калышты, алар өздөрүнүн жакын адамдарын бийликке коюп алышып, мурдагыдай эле коррупцияга түшүп кетишти» деген сөз парламентте да айтыла калып жүрөт. Жума күнү Жогорку кеңештин отрурумунда президенттин милдетин аткаруучу Курманбек Бакиев мындай дооматтарды четке какты:

-«Баягы эле кишилер, баягы эле коррупционерлер» деп айтып жатасыздар. Мына биринчи вице-премьер Ишенбай Кадырбеков. Ким айта алат бул кишини коррупционер деп. Вице премьер министр Болжурова. Айта аласыздарбы? Үсөнов Данияр. Айта аласыздарбы?. Аппарат башчысы Исабеков Азимбек. Ким айтат? Абдылдаев Мыктыбек – ички иштер министри. Билим берүү Нур уулу Досбол. Айыл чарба министри Анарбаев Абдымалик. Ушинт ин уланта берсем болот.

Курманбек Бакиев кезек Акылбек Жапаровго келгенде мындай деген эле:

-Мына Жапаров. туура, бул жигит бир топ чоң катачылыктарды кетирип койду. Бул боюнча чечим кабыл алабыз,- деген Курманбек Бакиев.

Бул сөздөн кийин жума күнү кечинде Акылбек Жапаров кызматтан алыныптыр деген имиш кеп тарады.

Акылбек Жапаров өзү бир гана тууганын кызматка койгонун, ал дагы өзгөчө кырдаалга байланыштуу болгонун айтып актанып жатат:

- Туугандардан болгону Жапаров Нурлан деген бир гана менин бир тууган иним бар болчу. Аны мурдагы жетекчилердин баары качып кеткенде коюп койгонбуз. Азыр ал Октябрь районун салык инспекциясына кайра барат,- деди Акылбек Жапаров «Азаттыктын» кабарчысынын берген суроосуна.

Бирок ишембиде вице-премьер Данияр Үсөнов ишкерлер менен кеңешме өткөрүп, «МСН» гезитине чыккан материал атайын ага каршы уюштурулган материал экенин, Акылбек Жапаровдун эч күнөөсү жок экенин билдирди:

-Акылбек Жапаровго биздин эч кандай дооматыбыз жок. Ал биздин команданын мүчөсү . Гезитке чыккандардын баары дүйнө жүзүндө боло жүргөндөй Акылбек Жапаровдун кызматтан чегинүү тууралуу арыз жазуусуна алып келди. Биз гезиттке чыккан маселердин жана фактылардын баарын ал өзү иликтеп чыгат деп ишенебиз. Биз бирге иштейбиз, –деди Данияр Үсөнов.

24-марттагы революциядан кийин коомчулукта жаңы бийлик элдин таламын талашкан бийлик болот деген үмүт жаралды. Жаңы бийлик бул үмүттү актай алабы же Акаевдин заманындагыдай бир ууч адамдын кызыкчылыгына иштеп кетеби – аны бир гана ошол элдин өзүнүн аракети жана мезгил көрсөтөт.