Экономика

Кыргызстандын темир жол башкармалыгынын кесиптик биримдигинин төрагасы Эрнист Докенов журналисттер үчүн пресс-конференция өткөрүп, өз сөзүн ишкананын абалынын оордугунан баштады:

-Азыр темир жолдун абалы оор. Бул маселе бүгүн эле же революция болгон 24-мартта эле чыга калган жок. Биз бул маселени 5 жылдан бери көтөрүп келебиз-деди Энист Докенов.

Ал темир жолдун жабдууларынын баары эскирип бүткөнүн, башкармалыктын мурдагы жетекчиси депутат Иса Өмүркулов ишкананын каражаттарын өз кызыкчылыгына пайдаланып, темир жолду ушу абалга жеткиргенин айтты. Кесиптик биримдиктин төрагасы иштегенине эки эле ай болгон Нариман Тулеевди да бул үчүн күнөөлөдү.

Эрнист Докеновдун айтымында, Нариман Тулеев Айдар Акаевдин жардамы менен бул кызматка отурган. Ал Тулеев мурда «Темир» мамлекеттик ишканасында иштегенин эскертип, кызмат абалынан пайдаланып, Казакстан аркылуу Кытайга вагондоп темир-тезек жөнөтүп жатканын билдирет.

Нариман Тулеев менен сүйлөшсөк, ал Айдар Акаевдин жардамы менен кызматка келгенин танды. Бирок ал башкармалыктын абалы оор экенин, анын азыр 1 млрд сом карызы бар экенин моюнга алат. Жаңы жетекчи бул Иса Өмүркуловдун жана ага чейинкилердин тушунда болгонун, өзү аны оңоого аракет кылып жатканын айтат:

-Мен келгенде баарына акча жетчү экен да, темир жолдун өзүнүн акчасы жок экен. Азыр мен баарынын акчасын токтотуп салдым. Темир жолдун акчасы татынакай иштеп жатат. Жумушчулар 4 айдан бери айлык ала элек экен. 19-февралда келгем. Азыр эки ай болуп калды. Эки айда 3,5 айдын эмгек акысын бердим. Бул темир жол башкармалыгынын тарыхында болгон эмес. Азыр март айынын айлыгын алып жатышат. Бул, эмне, мен жаман иштегенден болуп жатабы?- дейт-Нариман Тулеев.

Эрнист Докенов өз пресс-конференциясын темир жолдун авалына элдин көңүлүн буруу үчүн эмес, Иса Өмүркуловду күнөлөш үчүн эмес, Тулеевге гана каршы өткөрүп жатканы анын 24-мартты көп кеп кылганынан жана темир жол кызматкерлери Малабаевди башчылыкка коюуну колдойт деп айтканынан билинип турду.

Ал Тулеевди минингчилерге каршы провакация уюштурганы үчүн да айыптады. Анын айтымында, 22-мартта башкармалыкка митинг учурунда уруш чыгарыш үчүн ар кайсы жерден адамдар алып келинип, алар темир жол кызматкерлери менен бирге 23-24–мартта митинг болгон аянтка кое берилген:

-Аскердик кароолдун башчысы Мамбетов тарабынан аларга так милдет коюлган. «Силерди жеткиришет. Силердин милдетиңер-силер уруш чыгарып, элге аралашып кетесиңер. Калган иш милицияныкы болот. Тынчтык демонстрацияны мыйзам боюнча биз тарата албайбыз. Эгерде баш аламандык болсо, милиция күч колдонгонго акылуу» дешкен –деди Эрнист Докенов.

Анын айтымында, бул адамдардын саны 6-7 автобус толо болуп, аларга бекер тамак жана 200 сомдон акча берилген.

Нариман Тулеев болсо муну танбайт. Бирок ал буга мурдагы бийлик мажбур кылганын белгилейт:

-20-марттан баштап эле Акүй баарыбыздын жаныбызды койгон эмес. Жеке эле мени эмес. Элдин баарын митингге чыгаргыла деп, укпагандын баарын чекесинен жумуштан алып кирген. Элдин баары эле ошол жерде жүрбөдү беле. Мисалы 24-мартта мен өзүм барып карап турдум. Ал күнү 1000 милиционерлерди граждандык кийим кийинтип, алып келишти. Теңтуш балдарды көрдүм. Эмне жүрөсүңөр десем, митингге айдап келишти дешти.Эки жарым миңдей киши чыгардык деп энергетиктер жүрүшкөн. Аларды эмне жазбайт? Бажыкана кызматкерлери жүрүшкөн. 1000дей бажыкана кызматкери жүргөн ошол жерде. Ошол жерде 5-6 миң киши көктүстүү кол белги тагынып жүрүшкөн. Билесиңерби ошону. Революционерлер кызыл кол белги менен келишсе, бизге көк кол белги берип, баарыбызды кубалап чыккан ал жерге. Мен тырышып отуруп болгону 30 адам бергем. Менин бир автобусум болсо, ошол жерде 70-80 автобус турган. Мен митингге киши бербесем, мени жумуштан алып салмак. Мен 30 кишини мушташсын деп бериптирминби. Тынчтык митинг дегенден бергем. Ак шапкечендер деп жатышат. Калп айтсам, балдарымдын боорун жеп калайын, менин адарга тиешем жок –деди Нариман Тулеев.

Нариман Тулеев кесиптик кошуун комитетинин бир ай мурда чыгарган баракчасын көргөздү. Бир ай эле мурда Эрнист Докенов Нариман Тулеевге «акча эсептегенди билген чарбачыл адам», «темир жолдо тартип орнотуу анын колунан келет», «биз муну 4 жыл күткөнбүз» деп көтөрө чалган мүнөздөмө бериптир.

24- марттагы ыңкылапта Euronews, CNN, BBC жана башка дүйнөлүк кызматтар аркылуу Кыргызстан деген тоолуу өлкө бар экенин дүйнө жүзү билди. Лидия Иманалиева «бир жагынан жакшы болгону менен бу жолу Кыргызстан анча деле жакшы жагынан таанылган жок, 24-марттагы окуядан кийинки бүгүнкү саясий кырдаалдан улам бир топ мамлекеттер Кыргызстанга этияттык менен карап турушат» деди.

Лидия Иманалиеванын айтымында, тышкы иштер министрлигине бир нече мамлекеттерден тынчсыздануу нотасы келсе, 12 өлкө өз атуулдарына эскертүү жасап, Кыргызстанга барбай турууга чакырган:
-24-25 марттан кийин биз дагы ар кандай бушаймандык жана адекваттуу чаралар менен коштолгон ноталарды алдык. Андан кийин мамлекеттердин эскертүүлөрү коштоду. Евробиримдикке кирген 12 өлкө өз атуулдарына эскертүү жасады. Мунун баарын жайгарганга аракет кылып жатабыз. Жада калса айрым өлкөлөр өз атуулдарын чыгарып кетүү чечимин кабыл алган. Алматыдан жана Ташкенден автобустар келип, Чехиядан жана Польшадан келип бул жакта окуп жаткан студенттер кетпейбиз десе да, «жок, автобуска түшкүлө» деп алып кетишкен. Азыр ар бир өлкөнүн дипломатиялык өкүлчүлүктөрү менен өзүнчө жекече иш алып барууга туура келип жатат.

Жолугушууда туристтик компаниялар анча деле оптимисттик маанайда отурушкан жок. Туроператорлордун көпчүлүгү быйылкы сезонду чочулоо менен күтүп жатышканын айтышты. «Главтур» компаниясынын вице- президенти Светлана Усувалиева былтыркы сезон жакшы болгонун, ал эми быйыл туристтердин саны кескин азайары эмитен көрүнүп калганын билдирди. Светлана Усубвалиеванын пикиринде, өлкөдөгү кырдаал турукташып баратканы менен 10-июлга белгиленген президенттик шайлоо чочутуп турат:
-Жылыга кабыл алып келген туристтерибиз, меймандарыбыз быйыл келгенден чочулап атышат. Бул дата, 10- июль, так сезон кызыган убак, а бизде болсо сезон ансыз да кыска. Президенттик шайлоонун июлга белгиленгени эмитен эле таасирин тийгизип жатат. Шайлоонун учурунда кимдир бирөөлөр толкундоолор болот деп күтүп жатышат, андай болушу толук мүмкүн да.
Туроператорлор Баткен коогалаңы, Барскоон жана Аксы окуялары учурунда да туристтердин саны бир кыйла азайганын айтып отурушту. «Нураз- тейвел» туристтик агенттигинин жетекчиси Нурдин Мурзулуков, туристтер өлкөдөгү кырдаал менен мыкты кабардар экенин эске алганда да, 24- марттан берки окуялар жана президенттик шайлоо чет өлкөлүк меймандарды чочутат деп ырастады:

-Мен кескин кыскаруу болот деп ойлойм. Себеби Европадан келе турган туристтер шайлоо кандай өтөт деп күмөн санап турушат. Баары теле жана пресса аркылуу акмалап атышат.

Кыргызстандагы туроператорор ассоциациясынын мүчөсү, The silk road Lodge туристтик компаниясынын жетекчиси Иен Клейтор ушул күндөрү чет өлкөлөрдөн келчү меймандардын көңүлүн тынчытуу аракеттери жүрүп атканын айтты. Клейтор мырза турситтерге Кыргызстандагы окуялар CNN жана башка каналдарда башкы окуя болбой калганы бул өлкөдө кырдаал стабилдешкенин билдирет деп айтып жатам дейт.

The silk road Lodge компаниясы европалык туристтер менен иштешип келет. Иен Клейтор бир топ мамлекеттер өз атуулдарын Кыргызстанга келүүдөн баш тартууга чакырып жатканы азырынча ишти жайлатып жатат дейт:
-Бардык эле өлкөлөр, мисалы, Улуу Британия мурда таптакыр барбагыла деп эскерткен болсо, эми кырдаал турукташты, бара бергиле, бирок киши көп жерде турбагыла деп сунуштап жатат. АКШ болсо дале кармангыла деп атат. Германия, Австрия, Нидерланд, Австралия өңдүү өлкөлөрдүн ырасмий интернет-баракчаларында Кыргызстанга барбоо тууралуу эскертүүлөр турат.
Жолугушууда туроператорлор кыргыз өкмөтүнөн быйыл турситтик сезондун болушу үчүн чукул чараларды көрүүнү суранышты. Виза алуудагы бюрократиялык обужок тоскоолдуктарды жеңилдетүү, паспорттук системадагы башаламандыкты жоюу жана коңшу өлкөлөр менен чек ара маселелерин чечүү өңдүү маселелер ортого коюлду.
Тышкы иштер минитсринин орун басары Лидия Иманалиева болсо Кыргызстандын туристтик бейнесин кайтарыш үчүн өкмөт болгон аракетин жасайт деп убада берди.