Экономика

Нью-Йорк биржасында 1-апрелде болгон сатыкта бир баррел мунайдын баасы 57 доллар 70 центке чейин чыкты, бирок кийин - күндүн аягында 57 доллар 27 цент баасына түштү. Ири компаниялардын ишкердүүлүгүн чагылдырган "Доу-Жонс" көрсөткүчү бир пайызга, ал эми жогорку технологиялар деңгээлин көрсөткөн "Насдак" көрсөткүчү 0,7 пайызга төмөн түштү. Эксперттердин айтымында, мунайдын наркынын көтөрүлгөнүнө - 31-марта "Голдман-Сакс" деген изилдөө тобу тарабынан жарыяланган маалымат түрткү болуп кетти. Анын адистеринин айтымында, жакын арада бир баррел мунайдын наркы 100 доллардан дагы ашып кетиши мүмкүн.

Акыркы бир аптанын ичиндеги өзгөрүүлөрдү алганда, "Доу-Жонс" 0,4 пайызга, ал эми "Насдак" 0,3 пайызга төмөн түштү, алтындын баасы дагы бир кыйла ылдыйлады, бирок доллардын наркы дээрлик мурдагы калыбында калып, бир евро - бир доллар 29 центке сатылып, бейшемби күндөгүгө караганда анча-мынча көтөрүлдү. Анткен менен жалпысынан алганда доллардын наркы акыркы жылдарда бир топ төмөн түштү жана ал тууралуу көптөгөн эксперт тынчсызданууда.

"Ройтерс" агенттигинин адистеринин айтымында, АКШда март айынын ичинде 110 миң гана жаңы жумуш орду ачылды, эскперттер мурда баамдагандан ал эки эсеге аз, акыркы сегиз айдын ичинде бул эң төмөн көрсөткүч. Ошондуктан Американын Борборук банкы эми ишканалар менен жарандарга берилген насыялардын сүтүн көбөйтүүгө мажбур.

Жалпысынан алганда болсо АКШ экономикасы эксперттердин улам өскөн тынчсыздануусун жаратууда жана эга эки негизги нерсе себеп болууда - өлкөнүн тышкы карызы эбегейсиз өстү, ал эми бюджеттин тартыштыгы быйыл 427 миллиард долларга жетип, бир жылдык дүң өндүрүштүн жети пайызын түзөт. Андай тартыштыкты азайтуу үчүн америкалык экономикага күн сайын беш миллиард доллар каражат тартылууга тийиш, эксперттер болсо андан бир топ күмөн санайт.

Дагы бир орчундуу нерсе, дүйнөнүн көптөгөн мамлекеттери өз улуттук казыналарында ири өлчөмдө америкалык долларды сактайт жана эгер кайсы бир мезгилде ал доллар корлорун эл аралык базарга бир убакта чыгарып, же АКШ өкмөтүнө өткөрүп берип, сатып алууну талап кылса, америкалык экономика кыйрандыга учурашы мүмкүн. Чет мамлекеттерде мурда деле америкалык доллар көп топтолгон, бирок мурда долларга болгон ишеним күчтүү болчу, азыр болсо анын наркы улам төмөндөп баратканда, кандай болбосун окуяны күтсө болот. Бирок, албетте, андай окуя эгер болсо, ал таза экономикалык эмес, саясий аракет болмокчу.

АКШнын карапайым тургундары болсо доллар менен байланыштуу кризисти көп деле сезбейт, анткени өлкө ичиндеги абал анча деле өзгөргөн жок, доллардын арзандыгынан болсо экспорт иштерин жүргүзгөн ишканалар бир топ пайда табууда. Ал эми карапайым калк, мисал үчүн, америкалык долларга байланган азиялык мамлекеттерден импорттолуп келген буюмдарды сатып алып, ал өлкөлөрдүн экономикасын колдоого алууда. Өз кезегинде болсо алар долларга байлангандыктан, даңы жаңы доллар сатып алууга кызыкдар жана абал улам татаалдашып баратат.

Түркиялык ишкер Гюрсель Ениже өлкөдө түзүлгөн кырдаалдан пайдаланып, анын мурдагы өнөктөшү Руслан Сарымсаков «Ак кеме-Пинара» мейманканасын ээлеп алганын массалык маалымат каражаттарына айтып жүрөт. Ал муну жакында эле болуп өткөн экономика өнүгүү министрлигиндеги кеңешмедеде да кайталап, өкмөттөн жардам сурады:

-Ушул жылдын 25-мартында биздин мейманкананы мыйзамсыз тартып алышты –деди Гюрсель Ениже.

Руслан Сарымсаковго кайрылсак, ал киши чынында эле мейманканада болуп чыкты. Ал муну башкача түшүндүрөт. Руслан Сарымсаковдун айтымында, шаарда талап-тоноо башталганда мейманканы да талкалап жиберишеби деген ой менен менен мейманканага келип, Гюрсель Енижеге жолуккан. Ал «эч кандай күч колдонуу болгон эмес, мен Жогорку кеңештин жана Конституциялык соттун мейманканы мага өткөрүп берүү жөнүндө чечимин көрсөткөм, Ениже мырза өз эрки менен өткөрүп берген» дейт:

- Биз анын сөзүн жазып алганбыз. Ал жерде «мен Кыргызстандын мыйзамдарын жана конституциясын сыйлайм, мага мейманканадан чыгып кетүүгө уруксат бергиле» деп так жазылган, – деди Руслан Сарымсаков.

Бул көп жылдан бери талаш болуп келген «Ак кеме-Пинара» мейманканасы кыргызстандык «Ак кеме» фирмасы жана түркиялык «Систем Мюхендислик» фирмасы бирге салышкан. Кыргызстан эгемендикке чыккандан кийин Түрк мамлекети жардам иретинде 75 млн. доллар кредит бөлгөн. Ал кредиттин 8 млн. доллары аталган мейманкананы курууга берилет.

Сарымсаковдун айтуусу боюнча түркиялык фирма адегенде курулуш иштерин жүргүзүү үчүн гана жалданган. Бирок фирманын жетекчиси Гюрсель Ениже акча кошом деп убада кылгандан кийин, бул эки фирма 1994-жылы биргелешкен ишкана түзүшөт.

Руслан Сарымсаков Гюрсель Ениже убадасын аткарбагандыгын, ал мейманканы малайзиялык менен бирге бүтүргөнүн айтат:

-Биз акчаны күттүк. Алар аткарышкан жок. Жаңжал ушундан кийин чыкты.

Руслан Сарымсаковдун айтымында, «Ак кеме» 1 млн. доллардан ашык кредитти кайтарып берсе да, каржы министрлиги акча төлөгөн жок деп айыптап, арбитраждык сот «Ак кемени» банкрот деп жарыялайт. Өкмөт мейманканы «Систем Мюхендисликке» сатып жиберет. Сарымсаковдун өзүн болсо түрмөгө камап салышат. Түрмөдөн чыккандан кийин ал Жогорку кеңешке жана Конституциялык сотко кайрылып, алар болсо маселени Сарымсаковдун пайдасына чечип беришет:

-Конституциялык соттун чечими аткарылган эмес. Сотторго «аткарбагыла» деп телефон чалышкан. Мунун баарын Болот Жанузакров көзөмөлдөп турган. Андан башка өкмөттө иштеген Елена Белковская да көзөмөлдөгөн. Елена Белковкая сотторго «андай чечим чыгарсаңар көрөсүнөр, бул Аскар Акаевдин көрсөтмөсү» деген -дейт Руслан Сарымсаков.

Анын айтымында, Гюрсель Ениже бир да тыйын кошкон эмес. Тескерисинче, Түркиянын кредиттерин уурдап алып кеткен. Ал эми Гюрсель Ениже болсо мейманканага 25 млн. доллар инвестиция салганын айтып, аны кайрып берүүнү талап кылып жатат:

- Жаңы өкмөттүн телевизор аркылуу эларалык жана өкмөт аралык келишимдердин баары күчүндө калат деп айтканы бизди абдан кубандырды. Жаңы өкмөт баары мыйзам чегинде гана чечилет деп айтты. Ошондуктан биз сабырдуулук менен күтүп жатабыз, – деди Гюрсель Ениже.

Жаңы өкмөт «Ак кеме-Пинара» мейманканысы жөнүндө өз позициясын билдире элек. Ал мындай талаш маселердин баары мыйзам чегинде сот аркылуу чечилерин билдирип жатат.