Экономика

Соңку 3 күндө Бишкекте А-93 үлгүсүндөгү бензин 16 сомдон 23 сомго, А-80 үлгүсүндөгү бензин 15 сом 50 тыйындан 21 сом 70 тыйынга чейин кымбаттады. Натыйжада шаар ичиндеги таксиге жол кире 40-50%, ал эми Бишкек-Ош багытындагы таксинин баасы 700 сомдон 1300 сомго, Бишкек-Талас багытындагы автоунаага жол кире 140 сомдон 160 сомго, Бишкек-Каракол каттамына жол кире 136 сомдон 160 сомго чейин көтөрүлдү. Бул өз кезегинде элди нааразы кылууда.

- Бензиндин кымбатташы күндөлүк жашоо-турмушубузду дагы оорлотту. Бул башка күндөлүк эл керектөөчү товарлардын кымбатташына алып келиши ыктымал, - дейт Бишкек шаарынын тургуну Мөкүшов Таалайбек.

- Жашообуз оорлоду. Анткени эми тапкан акчабыз күндөлүк тамак-аштан ашпайт. Ал эми автоунааны оңдоого жетпейт, - деп кабатырланат Володя аттуу адам.

Бензиндин кымбатташы тууралуу кыргыз өкмөтүнүн отун-энергетика бөлүмүнө кайрылганыбызда андагылар азырынча маалымат берүүдөн баш тартышты. Ал эми Мыйзам чыгаруу жыйынынын отун-энергетика комитетинин башчысы Тайырбек Сарпашов бензиндин кымбатташын мындайча түшүндүрдү:

- Менин оюмча, бензиндин кымбатташы Казакстандын өзүндө бензиндин жетишпей жаткандыгына жана Орусияда Ходорковский сыяктуу «бензин төбөлдөрүнүн» камалышы менен байланыштуу.

Ал эми Мунай трейдерлер ассоциациясынын башчысы Олег Забара бензиндин кымбатташынын себеби тууралуу «Азаттыктын» кабарчысына буларды билдирди:

- Бензиндин кымбатташы Казакстандагы Чымкент мунай иштетүү заводу Кыргызстан менен түзгөн келишимин аткарбай жатканынан улам болду. Алар ноябрь айында Кыргызстанга 17 миң тонна бензин бериши керек эле. Ал үчүн 122 млн. сом алдын-ала төлөнгөн. Мындан бир нече күн мурун гана алар өз өлкөсүндөгү пайда болгон ар кандай себептерден улам бизге бензин бербей тургандыгын билдиришти. Анын себебин алар Чымкент мунай иштетүү заводу бир апта иштебей тургандыгы жана кийинки учурда Казакстанда да бензин жетишпей жаткандыгы менен түшүндүрүштү.

Олег Забаранын айтымында, Кыргызстандын мунай продукциясына болгон муктаждыгынын 70% Казакстандан, калганы Орусиядан ташылган мунайзат менен канааттандырылат. Анын пикиринде, мындай кырдаалдан чыгыш үчүн мамлекеттик деңгээлде сүйлөшүүлөрдү жүргүзүш керек.

- Кырдаалдан чыгыш үчүн мамлекеттик деңгээлде сүйлөшүү жүргүзүш керек, - дейт ал. – Казакстан тарап бизге бензин береби же жокпу, ошону тактаган оң. Эгерде «бензин бербейбиз» десе, Орусиянын мунай компаниялары менен байланышка чыгыш керек.

Бул комитеттен алынган маалыматтарга караганда, региондордун ичинен инвестициялык рейтинг боюнча I орунду Бишкек шаары, II орунду Чүй, III орунду Жалалабад, IV орунду Ысыккөл, V орунду Ош, VI орунду Нарын облустары алышты. Талас менен Баткен облустары болсо VII жана VIII орунду чогуу ээлеп, региондор ичинде алардын инвестициялык рейтинги баарынан төмөн болуп чыкты.

- Биринчи орунду Бишкек бекеринен алган жок. Борбор шаар болгондуктан, бул жерде инфраструктура жакшы өнүккөн. Эл аралык аба майданы бар. Темир жол келет. Интернет жеткирилген жана цифралык негиздеги байланыш түйүндөрү көп. Жергиликтүү элдин төлөө мүмкүнчүлүгү да жогору. Инвесторлордун Бишкекке келип жатышынын себеби ошол, - дейт сөз болуп жаткан комитеттин алдындагы Түз инвестицияларды тартуу борборунун директорунун орун басары Дайыр Кенекеев. Анын айтымында, региондордун инвестициялык рейтинги дүйнөлүк практикада кеңир колдонулуп жүргөн 5 көрсөткүчтүн негизинде эсептелип чыккан. Алардын ичинде инфраструктуранын өнүгүү деңгээли өтө маанилүү көрсөткүч болуп саналат. Инвесторлор адегенде эле: «Ал жерде темир жана автомобил жолу, аба майданы барбы, байланыш кандай?» - деп сурашат. Аларды куруу болсо көп акчаны талап кылат жана узак мөөнөттө бүтчү жумуш. Ошондуктан «Бишкек менен Чүйдөн башкаларынын келечеги жокпу?» деген суроо туулбай койбойт.

- Четинен шарт түзүлө баштады. 2004-жылдан баштап Тараз-Талас-Суусамыр жолунун техникалык-экономикалык негиздемеси даярдалганы жатат. Ислам Ѳнүктүрүү Банкынын жардамы менен Көлдүн айланма жолу да курулуп калышы мүмкүн. Бардыгы эле жолго барып такалбайт. Жакшы жол болсо да инвесторлор келбей коюшу мүмкүн. Инвесторлор чычкан сыяктуу. Бирөөсү эле келсе, аны ээрчип калгандары да келе беришет, - дейт Дайыр Кенекеев.

Канткен менен изилдөөлөрдүн жыйынтыгы артта калган облустар үчүн жакшы эмес. Өкмөт алардын рейтингин чет өлкөлүк инвесторлор билишин каалабайт.

- Биз эки түрдүү рейтинг түздүк. Ички пайдаланууга арналган рейтинг облустук администрациялардын, министрликтердин иши үчүн түзүлүп, ал эч жерде жарыяланбайт. Текст түрүндөгү рейтингдин экинчи бөлүгү потенциалдуу инвесторлорго арналган. Анда облустардын келечеги жана артыкчылыктары чагылдырган. Бул маалымат англис тилине которулуп, эки тилде Мамлекеттик мүлк комитетинин, Тышкы соода жана өнөр жай министрлигинин, Тышкы иштер министрлигинин, Финансы министрлигинин жана Инвестицияларды тартуу боюнча президенттин атайын өкүлүнүн катчылыгынын сайттарына илинип коюлат, - деди Мамлекеттик мүлктү башкаруу жана түз инвестицияларды тартуу боюнча мамлекеттик комитеттин төрагасынын орун басары Азизбек Мадмаров.

Түз инвестицияларды тартуу боюнча борбордун изилдөөсүнө караганда, Талас жана Баткен облустарынын айыл чарба продукциясын кайра иштетүү боюнча жетиштүү мүмкүнчүлүктөрү бар. Ысыккөл болсо өзүнүн туризмине таянса болот. Нарын тоо-кен өнөр жайынын өнүгүшүнө ыңгайлуу. Жалалабадда гидроэнергетика жана мунай, газ өндүрүшүн өнүктүрүү боюнча артыкчылык бар. Бир сөз менен айтканда, облустардын баарына инвестиция тартса болот.