Экономика

Бюджет жана экономикалык саясат комитетинин жыйынында финансы министри Болот Абилдаев, Мамлекеттик мүлк боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков жана тышкы соода жана өнөр жай министринин биринчи орун басары Кабылбек Жумалиев маалымат беришти. Бардык министрлер негизинен көрсөткүчтөрү планга жеткенин, жетпей калганына жыл аягына чейин жетишээрин билдиришти. Мамлекеттик мүлк боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков менчиктештирүүдөн быйыл 234 млн. сом, мамлекет көзөмөлдөгөн акционердик коомдордон 11 млн. сом дивиденд түшкөнүн, бул мурдагы жылдарга салыштырмалуу алда канча көп экенин билдирди.

Депутаттарды Жээнбековдун сөзү ынандырган менен, калган эки министрликтин, жалпы эле өкмөттүн иши кескин сынга алынды. Эл өкүлдөрү «өкмөт системалуу түрдө иштебей жатат» деген кине коюшту. Буга алар «Айдан фарма» менен «Жылдыз шпарта» ишканаларында түзүлгөн кырдаалды мисал келтиришти. Депутат Аскарбек Эрматовдун айтымында, 10 млн. долларга Пакистандан насыя алган «Айдан фарма», 8 млн. маркага Германиядан насыя алган «Жылдыз шпарта» ишканаларынын тагдырын чечүү боюнча былтыр депутаттар сунуш киргизишкен, бирок ушул кезге чейин ал маселе ордунан козголгон эмес.

Ал эми депутат Болотбек Шерниязов экспорт менен импортту эсептөөдөгү кемчиликтерди козгоду.

- Кытайдын Бажы комитетинин маалыматы боюнча, 2001-жылы Кыргызстандын бул өлкөгө экспорту 42 млн. долларды, ал эми Кыргызстандыкы боюнча 13 млн. долларды түзгөн. Былтыр болсо Кытайдын эсеби менен Кыргызстандын Кытайга экспорту 55 млн. долларды, Кыргызстандын Бажы комитетинин эсеби боюнча 35 млн. долларды түзгөн. Ортодо эсепке алынбаган сумма 1 млрд. сомдон ашып кетип жатат. Импортто мындан көп каражат эсепке алынбай жатат. Алар кайда кетип атат? Бажы комитетин «Кошелок» деген, дагы башка бирөөлөр башкарууда. Урматтуу министр мырзалар, депутаттар күлө турган эмес, ыйлай турган убак болуп жатат, - деди Болотбек Шерниязов. Бирок анын бул сөзү жоопсуз калды.

«Электр энергиясы үчүн дебитордук карыздарды, банктар аркылуу берилген насыяларды кайтаруу жагы кандай болуп жатат?» деген депутаттардын суроосуна финансы министри Болот Абилдаев жооп берди. Министр бул багытта көрүлүп жаткан иш-аракеттер натыйжасыз болуп жатканына кейиди.

- Насыяларды кайтарууда эч нерсе кыла албай жатабыз. Соттун чечими аткарылбай жатат, - дейт Болот Абилдаев.

Спирт өндүрүүчү «Бакай» фирмасы өткөн жылга салыштырмалуу өндүрүш көлөмүн дээрлик 100 млн. сомго көбөйтүп, быйыл 339 млн. сомго жеткирген. Бирок былтыр отчетунда «26 млн. сом пайда көргөнбүз» деп жазса, быйыл отчетунда эч кандай пайда көрбөгөнүн чагылдырууда. «Мунун сыры эмнеде?» деген депутат Аскарбек Эрматовдун суроосуна жооп болгон жок. Ал ««Бакайды» депутаттык комиссия иликтеп көрүшү керек» деген сунушун айтты.

Ал эми депутат Жаныш Рүстенбеков болсо жогорку окуу жайларынын студенттерине сынакта суроо бергендей министрлерге жарыша оор суроолорду бере бербөөнү, анткени булар баары бир маселени чечпесин кесиптештерине тамаша иретинде эскертти. Жыйындын соңунда депутаттар өкмөттүн экономикалык саясатын 2-декабрда боло турган сессиясында кеңири кароону чечишти.

Донорлор Бишкекте чогулуп, «700 млн. доллар беребиз» деп айткандарына бир жыл болду. «Алар өз сөзүндө туруп, акча берип жатышабы?» деген биздин суроого премьер-министр Николай Танаев:

- Донорлор убада бергендей, насыя линиялары толугу менен 2007-жылга чейин аныкталып бүттү. Биз ал жардамды ала баштадык, - деп жооп берди. Финансы министрлигинин бизге берген маалыматы боюнча, 2003-2006 жылдар аралыгында Кыргызстандын эң ири насыякору болуп эсептелген Дүйнөлүк Банк 171 млн. доллар, Азия Өнүктүрүү Банкы 90 млн. доллар, Ислам Өнүктүрүү Банкы 30 млн. доллар, Германиянын өкмөтү 54 млн. доллар бермек болушту. Калган акчаны Жапониянын өкмөтү, ПРООН, ЮСАИД жана башкалар чыгарышат. Бирок бул акчанын канчасы келип, пайдаланылганы тууралуу так маалымат жок экен.

- 4 долбоор ишке ашуу стадиясында турат. Бул долбоорлор жаңы эле башталды. Акчанын негизги бөлүгү 2004-2005 жылдарда келип түшөт, - деди бул туурасында Финансы министрлигинин инвестициялык саясат департаментинин директору Санжар Муканбетов. Ал бизге келчү 700 млн. доллардын 90% такталып, жарымы боюнча – 345 млн. долларына - келишим түзүлүп коюлганын кабарлады.

С. Муканбетовдун айтымында, өлкөдө «акча бер» деп сурагандардан көп неме жок. «Акча беребиз» дегендер деле жетиштүү. «Акчаны кайда пайдаланыш керек?» деген маселе сыртынан оңой көрүнгөн менен, аны аныктоо биздин өкмөт менен Финансы министрлиги үчүн көп убакытты талап кылып, кыйынга туруп атат. Бул маселе донорлордун өздөрү менен бир нече жолу талкууланды. Инвестиция боюнча мамлекеттик комиссиянын мындан бир нече күн мурда болуп өткөн отурумунда да ушул маселе көтөрүлүп, өкмөт кайсы долбоорлорду калтырып, кайсыларын алып салуу тууралуу кеңеш курду.

- Биз долбоорлордун баарын канааттандыра албайбыз. Ошондуктан чет өлкөлүк акча каражатын долбоорлордун артыкчылыктуулугуна жараша бөлүштүрүүгө мажбур болуп атабыз. Тышкы карызды азайтуу зарыл. Ошол эле учурда насыялардын азайышы экономикалык өнүгүүгө терс таасир бербеши үчүн жакшы долбоорлорду тандап алыш керек, - дейт Санжар Муканбетов.

Анын айтымында, бюджеттин тартыштыгын азайтуу боюнча Эл аралык Валюта Фондунун талабы да айрым долбоорлорду артка жылдырууга, айрымдарынан таптакыр эле баш тартууга мажбур кылып атат. Өкмөт, мисалы, өлкөгө жарытылуу пайда бербеген кой чарбасын өнүктүрүүгө, жеке ишканаларды каржылоого байланыштуу Дүйнөлүк Банктын долбоорлорун аягына чыга электе эле токтотуп койду. Азия Өнүктүрүү Банкынын каржылоосу менен жакында ишке кирээри жарыяланган, кесиптик-техникалык окуу жайларын колдоо боюнча долбоордон ал таптакыр баш тартты. Ал эми Тарас-Талас-Суусамыр жолун куруу боюнча долбоор артыкчылыктуу деп табылып, толугу менен болбосо да, тизмеге кайрадан киргизилди.