Экономика

Өткөн жумада Грузияда болгон сайасий алмашуулар жана бул Кавказ өлкөсүнүн тагдыры дүйнө коомчулугунун көңүлүн өзүнө буруп, өзгөчө түштүктөгү кошуна өлкө Түркийада кеңири талкууларды пайда кылды. Түркийада бул тууралуу жүрүп жаткан талкуулардын чордонунда, Тбилисидеги атала жүргөндөй “баркыт ыңкылаптын” кандай ишке ашкандыгы же өлкөнү мындан ары башкауучу лидерлердин өмүр байаны гана эмес, бул өлкөдөгү этностор аралык тең салмактуулук, борбордон качма тенденцийалар жана баарынан мурда Түркиянын өзү үчүн стратегийалык мааниси чоң Баку-Тбилиси-Жейхан мунай куурунун тагдыры тургандыгы байкалат.

2-ноябрдагы жалпы шайлоолорго мытаамдык мамиле жасалып, бурмалоолор арбын болгону тууралуу оппозицийадагы партийалар койгон дооматтан улам башталган атуулдук баш көтөрүү аракетинен кийин 1992-жылдан бери Грузияны башкарып келген саясатчы, СССРдин мурдагы тышкы иштер министри, КПССтин Сайасий Бүрөсүнүн мүчөсү, Грузин компартийасынын биринчи катчысы Эдуард Шеварднадзе бийликтен кетүүгө аргасыз калды.

“Мен эч качан өз элимди саткан эмесмин жана кыйын кезеңге салбайм; ошондуктан кызматтан чегинүүнү туура деп таптым” деген сөздөрү менен Грузиянын жакын тарыхындагы бир доорго чекит койгон Шеварднадзе, Кавказ аймагында Түркийага жакын дос болгон сайасий ишмерлердин бири эле. Бир учурда “Грузия Орусийанын түштүктөгү тумшугу эмес, Түркийанын түндүктөгү уландысы болуп эсептелет” , - деп айткан Шеварднадзенин бийликтен кетиши Түркийадагы айрым аналитиктер тарабынан Грузиядагы жаңы муундагы жетекчилердин чоң жеңиши катары бааланып жаткан менен, оппозицийанын бул жеңиши барып олтуруп, бул чакан Кавказ өлкөсүнүн ыдырап кетүүсүнө такап койор бекен? деп түкшүмөл ой айткандар дале жок эмес.

Түркийада коомчулукту, асиресе бийлик чөйрөлөрүн кабатырлантып жаткан маселелердин башкысы - бул Баку-Жейхан-Тбилиси (БТЖ) мунай куурунун тагдыры деп айттык; анткен себеби бул жерде сөз бир гана Түркийа бул куур аркылуу Азербайжандын мунайын батышка алып чыгуу аркылуу киргизе турган кирешесинин үстүндө эмес, Орто Азийа жумуруйаттарына чейинки жалпы региондун болочоктогу мунай сайасаттарына тийгизүүсү мүмкүн болгон таасиринин тагдыры жөнүндө болуп жатат.

Негизинде БТЖ мунай куур долбоору экономикалык жактан анча деле кайтарымдуу бир проект емес. Бул долбоор, Азербайжандын жана жалпысынан региондун мунай экспортунун Орусийага көзкаранды болуп калбастыгы үчүн АКШнын чоң колдоосу аркылуу ишке ашты. Ошондуктан «Грузиядагы кийинки чайпалуулардын соңунда кандайдыр-бир күтүлбөгөн сайасий ландшафт ортого чыга калабы?» деген күдүк суроо күн тартибинде курч койулуп жатат.

Грузиядагы бийлик алмашуусун “мезгилдин бышып жеткен талабы эле” деп жоругандардын көз карашында, алдыдагы шайлоолордо Батышка жакындыгы менен таанылган, ошондой эле айрым басма сөздөрдө жазылгандай “АКШнын жана Сорос Корунун колдоосуна ээ” сайасатчылар бийликке келүүсү күтүлгөндүктөн, БТЖ долбооруна доо кетпейт. Мындайча көз караштагыларды тастыктагандай болуп, Грузиянын убактылуу президенттик милдетин аткарган Нино Буржанадзе, БТЖ мунай долбоорунун келечегине кепилдик берген. Буржанадзе кечөөгүнү Тбилисиде, Азербайжандын мунай кендерине жооптуу эл аралык консорцийумдун төрагасы Давид Воодворд менен жолугуп, бул проекттин курулуш иштери эч кандай бир багыт алмаштырууга учурабастан мындан ары дагы улантыла берээрин билдирген. Бул жагынан алып караганда, Түркийа үчүн кабатырлана турган эч бир нерсе жок шекилдүү.

Ал эми, Грузиядагы окуйаларга этийаттуулук сезимдери менен сереп салгандар болсо, өзгөчө баркыт ыңкылаптан кийин күч алган “борбордон качма тенденцийалар” ансыз деле кылдын учунда турган аймактык тең салмактуулукту “чоң оюндун” күйүттө болуп келген актёру Орусийанын пайдасына оодара салуу мүмкүнчүлүгүнө апаздама берип жатышат. Алардын пикиринде, ушул жумада Москвада, Орусийанын тышкы иштер министри Игор Ивановдун Тбилисиге моюн толгоп баш ийбей келген Ажарийа, Абхазийа жана Түштүк Осетийанын жетекчилери менен айрым сүйлөшүүлөр өткөрүүсү жана Москванын Грузиядагы аскердик базаларынын мөөнөтүнүн узартылышын талап кылуусу жөнүндөгү кабарлар, Грузиянын тагдыры Тбилисиде эмес, Москвада чечилип жаткандыгын жорууга шарт түзүп олтурат. Ошондуктан, Азербайжанда Илхам Алийевдин президент катары тандалышы өңдүү Грузиядагы бийлик алмашууну дагы АКШ менен Орусийа жетекчилери бирге жүргүзгөн тымызын сайасаттын жемиши катары баалагандар мындай көз караштарын дагы бир жолу кайра карап чыгууга туура келүүсү ажеп эмес демекчибиз.

Бюджет жана экономикалык саясат комитетинин жыйынында финансы министри Болот Абилдаев, Мамлекеттик мүлк боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков жана тышкы соода жана өнөр жай министринин биринчи орун басары Кабылбек Жумалиев маалымат беришти. Бардык министрлер негизинен көрсөткүчтөрү планга жеткенин, жетпей калганына жыл аягына чейин жетишээрин билдиришти. Мамлекеттик мүлк боюнча мамлекеттик комитеттин башчысы Равшан Жээнбеков менчиктештирүүдөн быйыл 234 млн. сом, мамлекет көзөмөлдөгөн акционердик коомдордон 11 млн. сом дивиденд түшкөнүн, бул мурдагы жылдарга салыштырмалуу алда канча көп экенин билдирди.

Депутаттарды Жээнбековдун сөзү ынандырган менен, калган эки министрликтин, жалпы эле өкмөттүн иши кескин сынга алынды. Эл өкүлдөрү «өкмөт системалуу түрдө иштебей жатат» деген кине коюшту. Буга алар «Айдан фарма» менен «Жылдыз шпарта» ишканаларында түзүлгөн кырдаалды мисал келтиришти. Депутат Аскарбек Эрматовдун айтымында, 10 млн. долларга Пакистандан насыя алган «Айдан фарма», 8 млн. маркага Германиядан насыя алган «Жылдыз шпарта» ишканаларынын тагдырын чечүү боюнча былтыр депутаттар сунуш киргизишкен, бирок ушул кезге чейин ал маселе ордунан козголгон эмес.

Ал эми депутат Болотбек Шерниязов экспорт менен импортту эсептөөдөгү кемчиликтерди козгоду.

- Кытайдын Бажы комитетинин маалыматы боюнча, 2001-жылы Кыргызстандын бул өлкөгө экспорту 42 млн. долларды, ал эми Кыргызстандыкы боюнча 13 млн. долларды түзгөн. Былтыр болсо Кытайдын эсеби менен Кыргызстандын Кытайга экспорту 55 млн. долларды, Кыргызстандын Бажы комитетинин эсеби боюнча 35 млн. долларды түзгөн. Ортодо эсепке алынбаган сумма 1 млрд. сомдон ашып кетип жатат. Импортто мындан көп каражат эсепке алынбай жатат. Алар кайда кетип атат? Бажы комитетин «Кошелок» деген, дагы башка бирөөлөр башкарууда. Урматтуу министр мырзалар, депутаттар күлө турган эмес, ыйлай турган убак болуп жатат, - деди Болотбек Шерниязов. Бирок анын бул сөзү жоопсуз калды.

«Электр энергиясы үчүн дебитордук карыздарды, банктар аркылуу берилген насыяларды кайтаруу жагы кандай болуп жатат?» деген депутаттардын суроосуна финансы министри Болот Абилдаев жооп берди. Министр бул багытта көрүлүп жаткан иш-аракеттер натыйжасыз болуп жатканына кейиди.

- Насыяларды кайтарууда эч нерсе кыла албай жатабыз. Соттун чечими аткарылбай жатат, - дейт Болот Абилдаев.

Спирт өндүрүүчү «Бакай» фирмасы өткөн жылга салыштырмалуу өндүрүш көлөмүн дээрлик 100 млн. сомго көбөйтүп, быйыл 339 млн. сомго жеткирген. Бирок былтыр отчетунда «26 млн. сом пайда көргөнбүз» деп жазса, быйыл отчетунда эч кандай пайда көрбөгөнүн чагылдырууда. «Мунун сыры эмнеде?» деген депутат Аскарбек Эрматовдун суроосуна жооп болгон жок. Ал ««Бакайды» депутаттык комиссия иликтеп көрүшү керек» деген сунушун айтты.

Ал эми депутат Жаныш Рүстенбеков болсо жогорку окуу жайларынын студенттерине сынакта суроо бергендей министрлерге жарыша оор суроолорду бере бербөөнү, анткени булар баары бир маселени чечпесин кесиптештерине тамаша иретинде эскертти. Жыйындын соңунда депутаттар өкмөттүн экономикалык саясатын 2-декабрда боло турган сессиясында кеңири кароону чечишти.