Экономика

Азия-Тынч океан экономикалык кызматташуу уюмуна АКШ, Жапония, Кытай жана Орусия баш болгон дүйнөлүк соода лөктөрү кирет.

Байкоочулардын айтымында, 16 жыл мурда түзүлгөн АПЭК уюму андан бери иш жүзүндө экономикалык талкуулар клубуна айланды, далай дымактуу пландар турмушка ашпай келет, анткени ага кирген өлкөлөр ортосундагы айырмачылык, талаш-тартыштар арбын.

Лондондогу Европалык реформалар борборунун изилдөөчүсү Ауроре Ванлин дал ушул жагдайга басым жасайт:

- Чөлкөмдөгү жакындашуу жаатынан алганда, бул бирикме алыска бара алган жок, баштаган жеринде эле турат деп айтсак болот. Бирок ага кирген өлкөлөрдүн дүйнөлүк маанисинен алганда, албетте, АПЭКтин таасири жогору.

Ушул жума-ишемби күндөрү Түштүк Кореянын Бусан шаарында чогулган 21 өлкөнүн ырасмий өкүлдөрү АПЭКтин аброюн өзгөртүп, экономикалык уюмдун натыйжалуулугун арттырууга белсенгенин айтышууда.

АКШнын улуттук коопсуздук боюнча кеңешчисинин эл аралык экономикалык иштер боюнча орун басары Фарьяр Ширзад Азия-Тынч океан кызматташуу тобу Дүйнөлүк соода уюмунун саясат, күн тартибине таасир эте ала турган күчтүү бирикме экенин белгилейт.

Атап айтканда, декабрь айында Гонконгдо Дүйнөлүк соода уюмуна мүчө өлкөлөрдүн министрлеринин жыйынында өз ара соода байланыштарын либералдаштыруу жөнүндөгү Дохада башталган узак мөөнөттүү сүйлөшүүлөрдөн жыйынтык чыгаруу аракети жасалмакчы.

Эгерде ички талаш-тартыш, келишпестиктерден улам эч кандай жыйынтык жасалбай калса, анда Дүйнөлүк соода уюмунун бедели зыян тартып калышы мүмкүн, - дейт Брюсселдик аналитик Дэвид Кернахан.

- Көп тараптуу сүйлөшүүлөрдөн майнап чыкпай калса, биринчи кезекте чакан өлкөлөр жабыр тартат.

Анткени Кернахандын айтымында, байланыштар Дүйнөлүк соода уюмунун алкагында чечилбесе, ири жана күчтүү мамлекеттер чакан өлкөлөр менен экономикалык мамиле-катышты эки тараптуу негизде гана жүргүзөт, андай болгондо, турмуш көргөзгөндөй, ар дайым ири мамлекеттер утушта болот.

Андан тышкары айыл-чарба тармагындагы талаштар да али күчүндө. Евробиримдиктин өз айыл-чарба тармагын каржылап, дотациялап келатканына АКШ, Австралия, Аргентина өңдүү айыл-чарба товарларын экспорттоочу өлкөлөр каршы.

Алар гана эмес, дыйкандарынын товарларын сатууга кызыкдар майда мамлекеттер да Евробиримдик дүйнөлүк бааларды жасалма түрдө арзандатууда деп нааразы.

Евробиримдик буга чейин айыл-чарба товарларынын тарифин орто эсеп менен 46%га кыскартууга макул болгон, Брюсселдин өкүлдөрү мындан артык кадамга бара албайбыз, - деп билдирүүдө.

Евробиримдик өз кезегинде башка товарларга тарифтерди кыскартууну Бразилия, Индия, Кытайдан талап кылып келатат.

Айтор, дүйнөлүк соода-сатыкты либералдаштырууга АПЭК уюму али даяр эмес, аны көздөй алгачкы кадамдарды талкуулап жаткан Бусандагы саммитке АКШ жана Орусиянын президенттери баштаган лидерлер катышууда.

- Саавалайнен мырза, миссиянын бул жердеги ишинин натыйжасы кандай деп ойлойсуз? Кыргызстандан кандай сезим менен кетип жатасыз? Эмнеге жетише алдыңыз, эмнеге, сиздин оюңузча, жетише албадыңыз? Дагы эмнелерди жасайт элеңиз?

- Экономика бул өзү өзгөчөлүү иш, анын аяктоо этабы жеке ишкер, өкмөт, өзүнчө иштеген адам, Борбордук банк, мамлекет үчүн кайсы маалга туш келерин аңдоо кыйын. Эми менин Кыргызстандагы ишим соңуна чыгып аткан соң эстафетаны бул жердеги экономикалык мекемелер өз колуна алышы керек. Алар биргелешип иштеген кезибизде алган тажрыйбаларды пайдаланып ишти улантышы абзел. Бул жагынан алганда менин ишим бүтүп атыры, бирок да негизги иш улантылууда, тек оюн талаасындагылар башкалар. Менин оюмча, кийинки 5 жыл ичиндеги Эларалык валюта корунун ишмердигинин жакшы натыйжасы Кыргызстандагы макроэкономикалык туруктуулукка жетишүү болду. Албетте, бул жылдары көп нерселерге жетишүү тилегибиз бар эле, мамлекеттик башкаруунун сапатын жогорулатуу, коррупция менен күрөшүү, коррупцияны чайлатып-коолатып аткан шарттарды жок кылууга багытталган реалдуу экономикалык механизмдерди ишке киргизүү керек эле. Борбордук банктын, Каржы министрлигинин кызматкерлери өз ишин мыкты билген адистер, алар тапшырылган жумуштарды убагында аткарышат. Биздин кош тараптуу кызматташуубуздун орчун жетишкендиги Париж клубунун Кыргызстанын тышкы карыздарын төлөө жүгүн кыйла жеңилдеткендиги болду. «Лөк сегиздин» кедей өлкөлөрдүн тышкы карыздарын кечип жиберүү тууралуу демилгеси жалпыга белгилүү. Кыргызстандын бул программага катышууга толук жөнү бар. Ал үчүн ойлонулган мыкты экономикалык саясат жүргүзүп, тышкы карыздардын кечилишине жетишүүсү керек. Бул менин Кыргызстандагы соңку сапарым эмес. Мен кызыма Кыргызстанды көрсөтөм деп убада кылган элем, ошол убадамды аткарыш үчүн дагы бир келүүгө куштармын.

- Саавалайнен мырза, жакында парламенттин пресс-кызматы төрага Өмүрбек Текебаевдин Эларалык валюта корунун Кыргызстандагы ишмердиги тууралуу сын пикир айтканын жарыя кылды. Жашыруун болбосо Ө. Текебаев менен жолугушууңузда кандай маселелерди талкуулаганыңыздар тууралуу айта кетсеңиз.

- Бул менин жаңы төрага Өмүрбек Текебаев мырза менен биринчи жолугушуум болчу. Анын сын пикирин Кыргызстан менен Эларалык валюта корунун өз ара кызматташуусунда парламенттин көз карандысыз позициясын баса көрсөтүш амалынан улам чыккан го деп ойлойм. Кызматташууга кыргыз өкмөтү менен парламенти да катышат. Парламенттин иши өкмөттү көзөмөлгө алып, шайлоочулардын талабын аткарууга багытталган. Парламент Эларалык валюта корунун бул жердеги ишин, кыргыз өкмөтү менен биздин келишимдерибиз парламенттин да кызыкчылыгына туура келишин көзөмөлгө алышын мен деле туура көрөт элем. Менин бул жердеги ишимди улантуучу П. Нойхаус мырза парламент менен иштиктүү карым-катыш түзө алат деп ойлойм. Парламент менен Эларалык валюта корунун бир эле максаты бар – ал кыргыз элинин жашоо-турмушун оңдоо.

- Түркия менен эки тараптуу келишимге кол коюлбай калса, ал карыздын кечилишине салакасын тийгизбейби?

- Карыздарды жоюу иши өтөле узакка созулчу түйшүгү көп жумуш. Ага кайсы бир конкрет окуянын терс таасир тийгизиши өтөле күмөндүү.

- Маегиңизге чоң ырахмат, ишиңизге ийгилик болсун!