Экономика

Күйүүчү майлардын баасы кымбаттарын өткөн айдан тарта Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясы айта баштаган. Ассоциациянын президенти Базарбай Мамбетов өкмөт кысталыш кырдалдан чыгуу үчүн стратегиялык запас топтоо тапшырмасын бергенин белгилеп, ал үчүн 20 миң тонна бензин, ошончолук эле өлчөмдө керосин такай сакталып турушуна жетишүү аракети көрүлүп жатканын, туруктуу өнөктөштөрү менен иштешип жатканын маалымдаган:

- Орусия, Казакстандагы заводдор менен байланышыбыз аябай тыгыз. Ал бир күндө курулган эмес, көп жылда калыптанган. Ар бир завод өзүнүн туруктуу өнөктөштөрү менен иштегиси келет.

Күзгү жыйым-терим, жазгы талаа жумуштары күчөгөн маалда күйүүчү майдын баасы кымбаттап кетери турулуу иш. «Мунай мырза» компаниясынын президенти Улан Базаркуловдун ырасташынча, күйүүчү майды ташып келүүчүлөрдүн ири өлчөмдөгү бензин, керосин сатып алууга каржылык чама-чаркы жетиштүү болбоду.

- Соңку эки-үч айдын ичинде биз ири өлчөмдө бензин, дизелдик күйүүчү май сатып ала албадык, антишке каржылык мүмкүнчүлүгүбүздүн чектүүлүгү шарт түзө алган жок.

Кыргызстандын бир жылдык күйүүчү майга керектөөсү орточо эсеп менен 500 миң тоннаны түзөт. Өткөн жылы 350 миң тонна күйүүчү май ташылып келген. Калганы ууру жолдор менен бажы тосмосун кыйгап өткөн аткеcчиликтин натыйжасы. Ушу тапта Өзбекстандын күйүүчү майдын сыртка ташылып чыгышына тыюу салып коюшунун салакасын Баткен облусу тартууда. Лейлек, Баткен райондорунда бензиндин баасы 35 сомго чейин көтөрүлдү. Облустагы кабарчыбыз Сабыр Абдымомуновдун ырасташынча, көпчүлүк айдоочулар машинелерин токтотушка аргасыз болууда. Жалалабадда 93-бензиндин баасы 26,5 сом, 76-бензиндики 22,5 сомго чыкты. Бишкекте бир айдоочуга 40 литрден ашуун машинесине бензин сатылбай жатат.

- 40 литрден гана. 93-80-бензинди ошентип чектеп жатабыз. Дизелдик күйүүчү май каалашынча эле сатылууда, - дейт атын атагысы келбеген май куюуучу кыз.

Бишкектеги май куюучу жайдын дагы бир атын атагысы келбеген кожоюну майдын сатылышы ченелип калганын мындайча түшүндүрдү:

- Чектөө коюлбады беле, мурда маалымдалган го, ошол боюнча эле чектөө коюлуп жатат.

Бирок бул чектөө дагы канчага созуларын маектешибиз билбестигин айтты.

«Мунай мырза» компаниясынын президенти Улан Базаркулов ушу тапта Кыргызстан нефтетрейдерлер ассоциациясы өнөктөштөрүнө кат жазып, жооп күтүп жатышканын, аптанын аягына чейин маселе чечилип каларын маалымдады.

- Биз дагы күтүп жатабыз. Кат жазып, эмне болот, качан болот, ошону күтүп атабыз. Андан көрөкчө бешинчи күнү телефон чалсаңыз, ага чейин билинип калат.

Улан Базаркуловдун ырасташынча, күйүүчү майдын запасы октябрь айынын аягына чейин жетет. Ноябрдан тарта Казакстандан күйүүчү май келе баштайт.

- Мына октябрга жетет баары. Ноябрдан тарта келе баштайт. Азыр маалымат жок. Ошон үчүн кичине чыдап турсаңар.

Улан Базаркулов ушу тапта бензин баасы бүт дүйнөдө көтөрүлүп жатканын айтты:

- Азыр өзүңүз көрүп жатасыз. Бензин бүтүн дүйнө жүзүндө көтөрүлүп жатат. Азыр бир нерсе айтыш кыйын.

Бензин таңкыстыгы менен баанын көтөрүлүшү артынан буюм-тайымдын, азык-түлүктүн кымбатташын ээрчите келет. Жол кире акысы асманга чыгып, кызмат көрсөтүү өйдө көтөрүлөт. Жону жука калк инфляциянын оор жүгүн көтөрүшкө мажбур.

Өткөн жылы Кыргызстан менен Жапаниянын ортосундагы соода алакасы 11 миллион доллардан ары көтөрүлө алган жок. Ушу тапта жапан өкмөтүнүн каржылык колдоосу менен Ош-Бишкек жолу оңдолууда, саламаттык сактоо, социалдык инфраструктураны жакшыртууга арналган долбоорлор иштөөдө. Алардын арасынан Көл жээгинде социалдык инфраструктураны жакшыртуу, аймактын экономикалык потенциалын көтөрүүгө багытталган Жапан өкмөтүнүн JICA программасы кыргызстандыктарга жакшы белгилүү.

Кыргызстан менен Жапаниянын экономикалык алака-катышы расмий деңгээлден ары көтөрүлө албай, Күнчыгыш өлкөсүнүн жеке ишкерлеринин бул жакка кызыгуусу ойгонбой жатышынын себеп-жөнүн Жапаниянын Кыргызстандагы элчиси Тошио Цунозаки мырза маалыматтын жоктугуна байланыштырып түшүндүрөт:

- Тилекке каршы, чын эле ошондой болууда. Жапан өкмөтү жакшы жардам көрсөтүүүдө, бирок да жеке сектор андай активдүүлүктү көрсөтө албай жатат. Биринчиден, Кыргызстан тууралуу Жапанияда өтөле аз маалымат берилет. Инвестиция үчүн туруктуулук эң маанилүү нерсе. Ошон үчүн аркыл саясий көңтөрүштөрдүн белгилүү деңгээлде терс жагы болот. Менимче, бул жерде кандай инвестициялык артыкчылыктар бар экенин тез-тез жарыя кылып туруу керек. Ошентсе инвестицияга да бул жерде орун табылып калышы ажеп эмес.

Жапан ишкерлеринин Кыргызстанга инвестиция алып келүүгө анча көңүлсүнбөй жатышынын дагы бир себеби мыйзамдык негизге байланыштуу. Коррупцияга белчесинен батып, экономикалык мыйзамдарга караганда бюрократиялык түшүнүктөр менен жашаган өлкөгө сырттан агылып инвестициянын келиши күмөндүү экенин ушу тапта Кыргызстан жонтериси менен сезип отуру.

Жапаниянын Кыргызстандагы иштерине ишенимдүү өкүлү Тацухико Касайдын ырасташынча, Кыргызстандын экономикалык өнүгүшүндө өйдө-төмөндүктөр байкалат:

- Кыргызстанда адам ресурсу жетиштүү. Бирок да табигый байлыктары ченелүү. Ошон үчүн бул жердеги экономикалык өнүгүү өйдө-төмөн жүрүшү табигый нерсе. Идеалында оболу базар экономикасына шарт түзчү мыйзамдарды кабыл алып, анан реформаларды баштаса жарашмак. Макроэкономикалык туруктуулукка жетишип алгандан кийин мыйзамдарды оңдоого киришкенде сөзсүз экономикалык өнүгүштө өйдө-төмөндүктөр болот.

Кыргызстандын өкмөт башчысы Феликс Кулов жапан ишкерлери Кыргызстанга тартынбай эле инвестиция алып келишине жетиштүү мыйзамдык негиз бар деп эсептейт:

- Менин оюмча, эмки иш – Көл боюнда жапандыктар келишкен мейманкана курушу керек. Эгер бул ишке ашса, конкрет иш болмок. Анын үстүнө бүгүн президент өкмөт чет элдик инвесторлорду ар тараптан колдоосу зарыл деп айтты. Биз Жапания менен кызматташууга кызыкдарбыз. Жапан өлкөсү Кыргызстандын негизги донорлорунун бири.

Марттагы бийлик алмашуусунан кийин Кыргызстан кыйла убакты-саатын саясий талаш-тартыштарга коротуп, жарым жылдан кийин жаңы өкмөт түзүмүнө жетишти. Жаңы өкмөт чет эл инвестициясына жакшы шарт түзүп берүүгө милдеттүү экени каадалуу жыйындарда дамамат айтылып келатат. Анын кайрымжысы кандай болорун азыртан боолгоо кыйын.