Экономика

Адилет башкаруу боюнча улуттук кеңештин катчылыгынын жетекчиси Кубанычбек Өмүралиевдин айтымында, донорлордун өкүлдөрү улуттук кеңештин түзүлүшүн кубатташты жана аны менен кызматташууга даяр экендиктерин билдиришти.

- Алардын баары «бул убагында чыккан демилге» дешти. Биз чогуу иштешели дедик – дейт Кубанычбек Өмүралиев.

Донорлордун бир даары Кыргызстандын эл чарбасынын ар кандай тармактарында түздөн-түз ишкерлик кылышып, өлкөнүн башкаруу органдарындагы коррупцияны өздөрүнүн жон териси менен сезип келишет. Экинчилери болсо мамлекеттик башкаруу системасын изилдөөгө жана реформалоого байланыштуу долбоорлорду ишке ашырууга катышып, алар да кемчиликтерди жакшы билишет. Мисалы, Кыргызстанда коррупция өсүп кеткенин Дүйнөлүк банк биринчилерден болуп жар салып чыккан жана аны ишенимдүү фактылар менен далилдеген. Ошондон кийин гана коомчулук буга күнөм санабай калды жана ага каршы күрөш башталды. Дүйнөлүк банк кыргыз өкмөтүнүн административдик реформа жүргүзүү боюнча демилгесин колдоп, СISAC долдоорун каржылоо үчүн 9 млн. доллар бөлдү. Донорлор коррупцияны кыргыз бийлигинин айрым өкүлдөрүнө окшоп жашырбай, ачык эле айтып келишет.

- Мен мурдагы жолугушууларымда «өлкө мамлекеттик башкарууну реформа кылбай, коррупция менен күрөшпөй өзүнун экономикасын кескин жакшырта албайт, туруктуу өнүгүүнүн жолуна түшпөйт» деп көп жолу айткан болчумун, - дейт Эл аралык валюта корунун өкүлү Тапио Саавалайнен өлкөдө Адилет башкаруу боюнча улуттук кеңештин түзүлүшүн кубаттап.

Ошондуктан, донорлорду Адилет башкаруу боюнча улуттук кеңештин ишине тартуу мыйзамченемдүү көрүнүш. 15-октябрда болуп өткөн улуттук кеңештин отурумунда, анын алдында 9 адамдан турган Кеңеш берүүчү жыйын түзүү жана анын мүчөлөрүнүн үчөө өкмөттөн, экөө граждандык коомдун өкүлдөрүнөн, ал эми калган төртөө донорлордун өкүлдөрүнөн болсун деген чечим кабыл алынган. Коомдун ар кайсы катмарын камтыган Кеңеш берүүчү жыйын башкаруу системасынын натыйжалуулугун арттырууга багытталган сунуштарды Улуттук кеңешке берип турмакчы. Кубанычбек Өмүралиевдин айтымында, донорлор жума күнкү өкмөт башчы менен жолугушуусунда өздөрүнүн өкүлдөрүн аташты.

- Дүйнөлүк банктын Кыргызстандагы өкүлү Крис Лавлейс жана Бириккен улуттар уюмунун Кыргызстандагы өкүлү Ежи Скуратович экөө көп тараптуу уюмдардан кирди. Эки тараптуу уюмдардан Кыргызстандагы Щвейцариялык жана Британиялык офистердин жетекчилери киришти, - деди Кубанычбек Өмүралиев. Донорлор андан тышкары, атайын жумушчу топ түзүшкөнүн, ал топко баардыгы катышып, өз ойлорун айтып турушарын, эгерде ал кандайдыр бир сунуш киргизгиси келсе, аны аталган 4 адам аркылуу берип турарын билдиришкен.

Өткөн жумада Грузияда болгон сайасий алмашуулар жана бул Кавказ өлкөсүнүн тагдыры дүйнө коомчулугунун көңүлүн өзүнө буруп, өзгөчө түштүктөгү кошуна өлкө Түркийада кеңири талкууларды пайда кылды. Түркийада бул тууралуу жүрүп жаткан талкуулардын чордонунда, Тбилисидеги атала жүргөндөй “баркыт ыңкылаптын” кандай ишке ашкандыгы же өлкөнү мындан ары башкауучу лидерлердин өмүр байаны гана эмес, бул өлкөдөгү этностор аралык тең салмактуулук, борбордон качма тенденцийалар жана баарынан мурда Түркиянын өзү үчүн стратегийалык мааниси чоң Баку-Тбилиси-Жейхан мунай куурунун тагдыры тургандыгы байкалат.

2-ноябрдагы жалпы шайлоолорго мытаамдык мамиле жасалып, бурмалоолор арбын болгону тууралуу оппозицийадагы партийалар койгон дооматтан улам башталган атуулдук баш көтөрүү аракетинен кийин 1992-жылдан бери Грузияны башкарып келген саясатчы, СССРдин мурдагы тышкы иштер министри, КПССтин Сайасий Бүрөсүнүн мүчөсү, Грузин компартийасынын биринчи катчысы Эдуард Шеварднадзе бийликтен кетүүгө аргасыз калды.

“Мен эч качан өз элимди саткан эмесмин жана кыйын кезеңге салбайм; ошондуктан кызматтан чегинүүнү туура деп таптым” деген сөздөрү менен Грузиянын жакын тарыхындагы бир доорго чекит койгон Шеварднадзе, Кавказ аймагында Түркийага жакын дос болгон сайасий ишмерлердин бири эле. Бир учурда “Грузия Орусийанын түштүктөгү тумшугу эмес, Түркийанын түндүктөгү уландысы болуп эсептелет” , - деп айткан Шеварднадзенин бийликтен кетиши Түркийадагы айрым аналитиктер тарабынан Грузиядагы жаңы муундагы жетекчилердин чоң жеңиши катары бааланып жаткан менен, оппозицийанын бул жеңиши барып олтуруп, бул чакан Кавказ өлкөсүнүн ыдырап кетүүсүнө такап койор бекен? деп түкшүмөл ой айткандар дале жок эмес.

Түркийада коомчулукту, асиресе бийлик чөйрөлөрүн кабатырлантып жаткан маселелердин башкысы - бул Баку-Жейхан-Тбилиси (БТЖ) мунай куурунун тагдыры деп айттык; анткен себеби бул жерде сөз бир гана Түркийа бул куур аркылуу Азербайжандын мунайын батышка алып чыгуу аркылуу киргизе турган кирешесинин үстүндө эмес, Орто Азийа жумуруйаттарына чейинки жалпы региондун болочоктогу мунай сайасаттарына тийгизүүсү мүмкүн болгон таасиринин тагдыры жөнүндө болуп жатат.

Негизинде БТЖ мунай куур долбоору экономикалык жактан анча деле кайтарымдуу бир проект емес. Бул долбоор, Азербайжандын жана жалпысынан региондун мунай экспортунун Орусийага көзкаранды болуп калбастыгы үчүн АКШнын чоң колдоосу аркылуу ишке ашты. Ошондуктан «Грузиядагы кийинки чайпалуулардын соңунда кандайдыр-бир күтүлбөгөн сайасий ландшафт ортого чыга калабы?» деген күдүк суроо күн тартибинде курч койулуп жатат.

Грузиядагы бийлик алмашуусун “мезгилдин бышып жеткен талабы эле” деп жоругандардын көз карашында, алдыдагы шайлоолордо Батышка жакындыгы менен таанылган, ошондой эле айрым басма сөздөрдө жазылгандай “АКШнын жана Сорос Корунун колдоосуна ээ” сайасатчылар бийликке келүүсү күтүлгөндүктөн, БТЖ долбооруна доо кетпейт. Мындайча көз караштагыларды тастыктагандай болуп, Грузиянын убактылуу президенттик милдетин аткарган Нино Буржанадзе, БТЖ мунай долбоорунун келечегине кепилдик берген. Буржанадзе кечөөгүнү Тбилисиде, Азербайжандын мунай кендерине жооптуу эл аралык консорцийумдун төрагасы Давид Воодворд менен жолугуп, бул проекттин курулуш иштери эч кандай бир багыт алмаштырууга учурабастан мындан ары дагы улантыла берээрин билдирген. Бул жагынан алып караганда, Түркийа үчүн кабатырлана турган эч бир нерсе жок шекилдүү.

Ал эми, Грузиядагы окуйаларга этийаттуулук сезимдери менен сереп салгандар болсо, өзгөчө баркыт ыңкылаптан кийин күч алган “борбордон качма тенденцийалар” ансыз деле кылдын учунда турган аймактык тең салмактуулукту “чоң оюндун” күйүттө болуп келген актёру Орусийанын пайдасына оодара салуу мүмкүнчүлүгүнө апаздама берип жатышат. Алардын пикиринде, ушул жумада Москвада, Орусийанын тышкы иштер министри Игор Ивановдун Тбилисиге моюн толгоп баш ийбей келген Ажарийа, Абхазийа жана Түштүк Осетийанын жетекчилери менен айрым сүйлөшүүлөр өткөрүүсү жана Москванын Грузиядагы аскердик базаларынын мөөнөтүнүн узартылышын талап кылуусу жөнүндөгү кабарлар, Грузиянын тагдыры Тбилисиде эмес, Москвада чечилип жаткандыгын жорууга шарт түзүп олтурат. Ошондуктан, Азербайжанда Илхам Алийевдин президент катары тандалышы өңдүү Грузиядагы бийлик алмашууну дагы АКШ менен Орусийа жетекчилери бирге жүргүзгөн тымызын сайасаттын жемиши катары баалагандар мындай көз караштарын дагы бир жолу кайра карап чыгууга туура келүүсү ажеп эмес демекчибиз.